Ulica Więzienna we Wrocławiu

---

Historia

Ulica Więzienna w Wrocławiu ma bogatą historię, która sięga XIII wieku, kiedy to została wytyczona w czasie lokacji miasta. Wejście na tę ulicę zlokalizowane było wtedy, podobnie jak obecnie, od strony Rynku, przy kamienicy nr 52, jednak pierwotna brama wiodąca na ulicę znajdowała się od jej zachodniej strony. Najstarsza wzmianka o tej ulicy pochodzi z roku 1398, natomiast z 1472 r. odnajdujemy informacje o jej łęku. Zapiski datowane na 1241 r. sugerują, że przy skrzyżowaniu z ulicą Igielną istniały drewniane domy, które zostały odkryte podczas prowadzonych prac archeologicznych.

Te relikty były określane jako rudery biedoty miejskiej, a w pobliżu, przy numerach 10-11, znajdowały się zabudowania z około 1250 r. Mieszkała tam społeczność żydowska, zajmująca się produkcją grzebieni. Obok nich, przy ulicy Igielnej, działały także igielnice. W późniejszych latach, ulica Więzienna skupiała rzemieślników, w tym szewców, kaletników, igielników czy kowali, a przy sąsiedniej ulicy Nożowniczej dominowali nożownicy, produkujący noże oraz inne narzędzia.

Ulica ta zakończona była średniowiecznymi murami obronnymi, za którymi znajdowała się nabrzeżna droga, obecnie znana jako ulica Grodzka. W drugiej połowie XIII wieku rozpoczęto budowę Zamku Cesarskiego, a w 1728 r. powstał tu barokowy budynek kolegium jezuickiego, które później przekształcono w akademię, a na początku XVIII wieku utworzono uniwersytet (w 1702 r.). Obecnie to Gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego, który sąsiaduje z ulicą Więzienną swoją zachodnią elewacją.

Na południe od gmachu istniała dzielnica żydowska, znana do 1824 r. jako Judenstrasse, obejmująca także zabudowę przy rzadszej ulicy, biegnącej wzdłuż murów, obecnie zwanej ulicą Garbary. W miejscu zbiegu ulic Uniwersyteckiej i Więziennej, od 1351 roku, znajdowała się nowa synagoga oraz łaźnia rytualna. W północnych murach obronnych, w osi ulicy Więziennej, istniała tzw. Furtą Rybacka. Istniejąca od 1546 roku wieża z przejazdem oraz bramą mostową, znana jako Brama Nowa, była kluczowym punktem w tym rejonie.

Za ową bramą znajdował się most, tzw. Most Długi, nazywany też Mostem Środkowym od XVII wieku, prowadzący do Kępy Mieszczańskiej. Mury obronne zostały rozebrane w latach 1807-1893. W pierwszej połowie XIV wieku przy ulicy Więziennej wzniesiono więzienie miejskie, przeznaczone dla osób niższego stanu. W 1464 r. dobudowano kaplicę więzienną. To właśnie z tej lokalizacji prowadzono na egzekucje skazanych. Funkcję tę zaprzestano na przełomie XVIII i XIX wieku, a od 1818 roku budynek przekształcono w lombard oraz instytucje filantropijne.

Po zakończeniu II wojny światowej, budynek dawnego więzienia stał się magazynem Archiwum Państwowego, a następnie siedzibą oddziału Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk. Do 1928 roku wzdłuż ulicy funkcjonowały kramy i sklepiki znane jako Buden an der Stockgasse. Niestety, w wyniku zawirowań wojennych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku, pierwotna zabudowa ulicy została w 80% zniszczona, w tym prawie cała zachodnia strona.

Po wojnie mieściły się tu odbudowane cztery renesansowe kamienice pod numerami od 1 do 4, a także inne budynki, które odbudowywano stopniowo. Na przełomie XX wieku przy ul. Więziennej 8/12 powstała nowa siedziba Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. Niestety, część zniszczonej zabudowy nie została już odbudowana ani uzupełniona nowymi budynkami, a wiele przestrzeni ograniczono do uporządkowania terenu, pozostawiając place lub skwery, jak np. przy ulicy Garbary oraz w okolicy między ulicą Uniwersytecką i placem Uniwersyteckim.

Nazwa

W swojej historii ulica nosiła kilka różnych nazw, które odzwierciedlają jej ewolucję oraz zmiany w kontekście społecznym i gospodarczym. Pierwsza znana nazwa to Stockgasse, która funkcjonowała od 1403 roku do 1564 roku oraz w okresie od 1945 roku do dzisiaj.

W latach 1564 do XVII wieku ulica dzieliła się na dwa znaczące odcinki:

• Odcinek południowy, który rozciągał się od Rynku do ulicy Igielnej, pierwotnie nazywany Cleyenmarkte, a później Targ Otrąb, co miało związek z prowadzonym handlem tym towarem. Ta nazwa przetrwała aż do XVII wieku, po czym odcinek ten zaczął być nazywany Małym Rynkiem,
• Odcinek północny od ulicy Igielnej, znany jako An der Fischerpforte lub Kurzweg Fischerpforte, co oznacza Brama Rybacka.

Nazwa Więzienna została nadana ulicy w 1945 roku i nawiązuje bezpośrednio do istniejącego w tym rejonie więzienia miejskiego. Wiąże się to także z etymologią słowa Stock, które oznacza „kozę” w kontekście miejsca przetrzymywania – więzienia. Przykładem podobnego zamysłu jest także nazwa ulicy Nożowniczej, która odnosiła się do „ulicy z poprzecznym więzieniem” lub „ulicy poprzecznej” położonej za więzieniem.

Ważnym aspektem była również nazwa północnego odcinka, która przypominała o pobliskiej Furcie Rybackiej, natomiast południowy odcinek nawiązywał do funkcjonującego na Rynku targu, będącego centrum handlu lokalnego oraz kluczowym punktem komunikacyjnym, urbanistycznym i administracyjnym.

Ulica ta, która zaczyna się pod łękiem kamienicy, podobnie jak ulica Świętej Doroty, była również określana mianem „Przejścia”. Współczesna nazwa ulicy została zatwierdzona przez Zarząd Miejski Wrocławia i ogłoszona w okólniku nr 97 z 31.11.1945 roku.

Układ drogowy

Ulica Więzienna ma przypisaną drogę gminną o łącznej długości 334 m, która łączy Rynek z ulicą Grodzką. Należy zaznaczyć, że na tym odcinku nie ma możliwości przejazdu do Rynku, ponieważ stanowi on deptak, który przebiega pod kamienicą w pierzei północnej. Warto także dodać, że w wyniku współczesnych przekształceń, wiele odcinków ulicy zamieniono na strefy piesze, a na innych wprowadzono ograniczenia w ruchu drogowym oraz parkowaniu. Te zmiany obejmują zwłaszcza odcinek od Rynku do ulicy Igielnej, a także ciąg w kierunku ulicy Kotlarskiej, co tworzy wygodne przejście dla pieszych wewnątrz urbanistycznych bloków.

Lista ulic i placów łączących się z ulicą Więzienną przedstawia się następująco:

• Rynek, położony na południowym końcu ulicy, dostępny przez deptak przy kamienicy Rynek 52,
• ulica Igielna,
• ulica Kotlarska,
• ulica Nożownicza,
• ulica Garbary,
• ulica Uniwersytecka,
• plac Uniwersytecki,
• ulica Grodzka, znajdująca się na północnym końcu ulicy,
• za ulicą Grodzką znajduje się koryto rzeki Odra z murowanym nabrzeżem, z którego jednym z ramion bocznych jest nazywana Odrą Południową,
• wszystko to w obrębie Śródmiejskiego Węzła Wodnego.

Zabudowa i zagospodarowanie

„Ulica Więzienna, wspólnie z ulicą Igielną oraz ulicami Kurzy Targ i Świętej Doroty, tworzy charakterystyczny, asymetryczny układ urbanistyczny w odniesieniu do planu Starego Miasta i Rynku, które pierwotnie stanowiło centrum komunikacyjne, urbanistyczne oraz administracyjne. W jej początkowym odcinku, zarówno zachodnia, jak i wschodnia pierzeja ulicy pozostają niezabudowane, zaś ulica ta przebiega przez otwarte podwórze, które wchodzi w skład zabudowy Rynku oraz ulic Odrzańskiej i Igielnej.

Dalsza część zabudowy ulicy obejmuje różnorodne budynki zabytkowe, a także te odbudowane (numerowane od 1 do 4) oraz nową, uzupełniającą zabudowę. W tej ostatniej grupie znajdują się w przeważającej większości budynki na zachodniej pierzei, między ulicą Igielną a Kotlarską, jak również w rejonie między ulicą Kotlarską a Nożowniczą. Warto odnotować, że w tym obszarze widnieje również gmach Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Na końcowym odcinku ulicy również nie występuje pełna zabudowa części pierzei. Zauważalny jest tutaj otwarty plac, mieszczący się po stronie zachodniej, od ulicy Garbary do budynku oznaczonego numerem 16. W planach przewidziano możliwość zabudowy tego miejsca obiektem hotelowym, który mógłby harmonijnie nawiązywać do istniejących budynków. Po stronie wschodniej stworzono skwer pomiędzy ulicą Uniwersytecką a placem Uniwersyteckim, który także ma potencjał zabudowy obiektami edukacyjnymi i usługowymi w parterze.

Ulica Więzienna zamyka gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego po stronie wschodniej, natomiast po stronie zachodniej znajduje się kamienica przy ulicy Grodzkiej.

Ochrona i zabytki

Obszar, w którym ulokowana jest ulica Więzienna, znajduje się pod specjalną ochroną w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta, które zostało wpisane do rejestru zabytków pod numerami rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967. Istnieje również inna forma ochrony – ustanowienie historycznego centrum miasta, które obejmuje szerszy obszar niż wymieniony powyżej zespół urbanistyczny i stanowi pomnik historii. Kolejnym aspektem jest to, że samo miasto włączyło ten rejon do Parku Kulturowego „Stare Miasto”, który ma na celu ochronę krajobrazu kulturowego oraz jego uporządkowanie, a także zachowanie i odpowiednie kształtowanie wartości historycznego charakteru najstarszej część Wrocławia. Dodatkowo, regulacje miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego nakładają restrykcje na nowe inwestycje, które mogą być realizowane jedynie po skompletowaniu szczegółowych planów rewaloryzacji.

W obrębie ulicy oraz w jej bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się kilka istotnych zabytków:

Numer	Obiekt	Data powstania	Numer rejestru	Zdjęcie
Ratusz – kończy oś widokową z ulicy w stronę południową, z przejścia pod budynkiem Rynek 52
7	Kamienica, obecnie budynek Urzędu Miasta Wrocławia	XVIII w., 1960 r. (rekonstrukcja), po 2000 r. (XV-XVII wiek)	A/2694/232 z dnia 30.12.1970	_
8	Kamienica, obecnie budynek biurowo-usługowy	XIII w., XVIII w. (przebudowa), 1960 r. (rekonstrukcja), po 2000 r.
9	Kamienica, obecnie budynek biurowo-usługowy	XVII w., 1960 r. (rekonstrukcja), po 2000 r.
10	Dom handlowy (m.in. sklepy H. Straka, R. Markfeldta, C. Siecha), obecnie budynek biurowo-usługowy	około 1825 r., XX w. (XIX wiek)	A/3112/155 z dnia 15.02.1962	_
Rynek
52	Kamienica „Pod Złotą Kotwicą”, obecnie budynek mieszkalno-usługowy razem z „Przejściem Pokutniczym” nad ulicą, kończący oś widokową z ulicy w stronę południową	XIII w., XIV w., 1567 r., 1712 r., 1887 r. (zburzona), początek XX w., 1945 r. (zburzona), lata 1957-1960 (odbudowa) (XVI wiek)	A/1532/230 z dnia 30.12.1970	_
53	Kamienica „Pod Morwą”, obecnie budynek biurowo-usługowy pierzeja zachodnia	XVIII w., 1945 r. (zburzona), lata 1955-1960 (odbudowa ze wspólną klatką schodową nr 53-54-55) (XVIII-XVIII wiek)	A/4035/231 z dnia 30.12.1970	_
Ulica Igielna
7	Kamienica	_	mpzp	_
13	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym przyziemiem (pub) pierzeja zachodnia, w głębi podwórza	lata 1792-1793, przekształcony w latach 1898 i 1911, odbudowany w latach 1977-1979	GEZ, mpzp	_
Ulica Więzienna
1	Kamienica pierzeja wschodnia	2 poł. XVI wieku, lata 1969-1970 (remont, przebudowa), 1995 r. (remont, modernizacja) (połowa XVI wieku)	A/1562/168 z dnia 15.02.1962	_
2				_
3				_
4	Kamienica pierzeja wschodnia	2 poł. XVI w., lata 1969-1970 (remont, przebudowa), 1995 r. (remont, modernizacja) …	GEZ, mpzp	_
5	Kamienica pierzeja wschodnia	około 1830 r., 1870 r., lata 1969-1970 (remont, przebudowa), około 2000 r. (remont) …	GEZ, mpzp	_
6	Więzienie Miejskie, obecnie Zakład Archeologii PAN pierzeja wschodnia	2 poł. XIV w. (skrzydło północne), około 1500 r. (pozostałe skrzydła), 1863 r. (modernizacja i rozbudowa) (XV wiek)	4 z dnia 12.03.1960, oraz A/2794/169 z dnia 15.02.1962	_
7	Kamienica z usługowym parterem pierzeja wschodnia	około 1870 r.	GEZ, mpzp	_
16	Kamienica z usługowym parterem pierzeja zachodnia	około 1900 r.	GEZ, mpzp	_
18	Kamienica, obecnie budynek biurowo-usługowy pierzeja zachodnia	przed 1871 r., około 1970 r.	GEZ, mpzp	_
19	Kamienica „Pod Złotym Barankiem” pierzeja zachodnia	1776 r. (z wykorzystaniem wcześniejszej budowli), początek XIX w., około 1910 r., 2015 r. (remont) (1 połowa XVIII wieku)	A/1561/130 z dnia 06.12.1949	_
Ulica Uniwersytecka
19-20	Kamienica z usługowym parterem pierzeja wschodnia	XVIII w., około 1910 r.	GEZ, mpzp	_
Ulica Grodzka
7	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym przyziemiem pierzeja zachodnia	około 1880 r.	GEZ, mpzp	_
Plac Uniwersytecki
1	Kolegium Jezuickie, obecnie Gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego pierzeja wschodnia, częściowo kończący oś widokową w kierunku północnym	lata 1728-1739 (proj. 1726), lata 1926-1928 (odbudowa), 1945 r. (odbudowa) (lata 1726-1732, XX wiek)	35 z dnia 29.03.1949 oraz A/2903/163 z dnia 15.02.1962	_

Ulica Więzienna, zwłaszcza jej początkowy odcinek, przebiega przez wnętrze kompleksu związanego z Rynkiem, oferując dostęp do tylnych i bocznych elewacji niektórych budynków, takich jak:

• nr 50, Dom towarowy Hünert – z 1926 r., poprzednio zakład fotograficzny, a obecnie Empik oraz apartamenty, zburzony w 1903 r. i odbudowany w 1904 r., a po wojnie w latach 45. XX wieku, z rejestracją pod nr A/2701/270 z 30.12.1970 r.,
• nr 51, Kamienica „Pod Złotym Półksiężycem” – obecny budynek biurowo-usługowy, z historią sięgającą XIV wieku, z wieloma przebudowami, w tym odbudową po zniszczeniach z 1945 r., z rejestracją nr A/1531/275 z 30.12.1970 r.,
• nr 54, kamienica z usługowym przyziemiem, gdzie funkcjonował sklep muzyczny Carl Sackur w latach 80.-90. XIX wieku, z remontami w połowie XX wieku, z rejestracją nr A/4035/231 z 30.12.1970 r.,
• nr 55, kamienica z usługowym przyziemiem, gdzie w latach 30.-40. XX w. mieścił się zakład wyrobu pieczątek, z rejestracją nr A/4035/231 z 30.12.1970 r.,
• nr 56, kamienica, później dom handlowy Julisa Ganfera, przebudowywana w latach 30. XX wieku, z rejestracją nr A/4033/228 z 30.12.1970 r.,
• nr 57, Kamienica „Pod Złotym Pokojem”, obecnie budynek mieszkalno-usługowy, z wieloma przemianami na przestrzeni wieków, z rejestracją nr A/4033/228 z 30.12.1970 r.,Kamienica „Pod Złotym Pokojem”
• nr 58, Kamienica „Pod Złotą Palmą”, z usługowym przyziemiem, która w XX wieku stała się przystanią dla księgarni Priebatscha, z rejestracją nr A/2321/491/Wm z 05.09.1992 r., Kamienica „Pod Złotą Palmą”.

Wrocławskie krasnale

„W bezpośredniej okolicy ulicy Więziennej znajdują się urocze figurki wrocławskich krasnali, które przyciągają uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów. Te małe postacie, będące częścią lokalnej kultury i legend, odgrywają ważną rolę w historii miasta.”

Nazwa	Adres	Zdjęcie
Krasnal numizmatyk	ul. Więzienna 1-4 (na schodach)	brak
Więzień (Więziennik)	ul. Więzienna 6 (w oknie budynku)	brak
Krasnal włoski	ul. Więzienna 21 (pasaż)	brak
Mieszadełło	ul. Kotlarska 25/1b	brak

---

Oceń: Ulica Więzienna we Wrocławiu

---