Ulica Garbary we Wrocławiu

---

Historia

Ulica Garbary, znana również jako Gerbergasse, ma bogatą historię związana z zagadnieniami rzemieślniczymi Wrocławia. Pierwsze wzmianki o tej ulicy pochodzą z 1365 roku, kiedy to biegła na wschód od zamku książęcego, prowadząc do ulicy Szewskiej. Koncepcja jej nazwy nawiązywała do obecności garbarzy, rzemieślników zajmujących się garbowaniem skór, a także wynikającej z tego znaczenia dla lokalnej gospodarki. W szczególności różnicowano tu garbarzy, wyróżniając garbarzy czerwonych oraz garbarzy białych, co ilustruje złożoność lokalnej społeczności.

W późniejszym czasie, na kartach starych ksiąg hipotecznych pojawił się termin ulica Rabinów, co było związane z sąsiedztwem ulicy Żydowskiej, dzisiaj zwanej ulicą Uniwersytecką. Na zachód od zamku, ulica Garbary stawała się marginalną, bowiem biegła wzdłuż miejskich murów. Przez ten obszar w XIV wieku stworzono Bramę Odrzańską, co dodatkowo podkreśla znaczenie tej lokalizacji w kontekście miasta.

Interesujące jest również to, że w rejonie przy zbiegu ulicy Więziennej i Uniwersyteckiej w przeszłości używano różnych nazw, takich jak Beyirn czy Cunczinstat. Nazwy te były powiązane z obecnością Żydów oraz stanem tamtejszej zabudowy. Kolejne zmiany miały miejsce w 1373 roku, gdy odnotowano nową nazwę Newe gerbergasse, która pozostała w użyciu aż do XV wieku.

W okresie po 1500 roku ulica przyjęła nazwy Rycerska oraz Mała Rycerska, co wiązało się z obecnością domów publicznych w tej okolicy. Te nowe miana miały ironiczny wydźwięk i związane były z niską reputacją przestrzeni, zamieszkanej przez osoby o wątpliwej reputacji. Z czasem pojawiały się także inne określenia związane z tym miejscem, jak Hurnberge czy Venusberg, co świadczy o jego charakterze w owym czasie.

Pojawiające się zmiany w układzie zabudowy wschodniego odcinka utrudniły jego dalsze istnienie, a zachodni fragment przetrwał do czasów współczesnych. Urok dawnej Garbary został na nowo przywrócony po wojnie, aczkolwiek zmodyfikowano nazwę na Garbary, nawiązując tym samym do tradycji średniowiecznej. Warto również odnotować, że w okolicach ulicy mieszkał August Mosbach, znany polski historyk.

W wyniku zniszczeń wojennych w 1945 roku, wiele historycznych budynków na tej ulicy zniknęło, zaś teraz można zauważyć uporządkowany placyk przy ulicy Więziennej, który stanowi pozostałość bogatej przeszłości tej części Wrocławia. Jeszcze w czasach powojennych istniał odcinek ulicy pomiędzy Odrzańską a Kiełbaśniczą, jednak został zlikwidowany podczas przebudowy drogowej w 1966 roku.

Nazwy

Historia ulicy Garbary we Wrocławiu obfituje w różnorodne nazwy, które zmieniały się na przestrzeni wieków. W swojej bogatej przeszłości nosiła ona m.in. następujące określenia:

• Gerbergasse (Garbarska), ok. 1365 r., dotycząca wschodniej, już nieistniejącej części ulicy,
• Rabinów – nawiązująca do części wschodniej, która również nie przetrwała,
• Bawarii/Bawarska – dotycząca fragmentu zachodniego, używana do 1377 r.,
• Newe gerbergasse (Nowogarbarska, Nowa ulica Garbaska) z lat 1373-1377,
• Rycerska, nadana po 1500 r.,
• Mała Rycerska,
• Gerbergasse (Garbarska),
• Garbary.

Pochodzenie pierwszej nazwy, Gerbergasse (Garbarska), można wyjaśnić przez obecność garbarzy w tej okolicy, jako że termin niemiecki 'Gerber’ oznacza garbarza. Nazwa Rabinów zapewne odnosiła się do pobliskiej dzielnicy Żydowskiej oraz ulicy Żydowskiej, która obecnie funkcjonuje jako ulica Uniwersytecka. Co ciekawe, pochodzenie nazwy zachodniego odcinka pozostaje nieznane, choć prawdopodobnie związane jest z nazwiskiem jednego z właścicieli kamienic w tym rejonie lub osobą przybyłą z Bawarii.

Przejrzystość historyczną ulicy podkreśla także ironiczna nazwa Rycerska, która miała związek z domami publicznymi istniejącymi w tamtym czasie. Dodatkowe określenie Mała wynikało z potrzeby rozróżnienia ulicy od obecnego placu Biskupa Nankiera, który również nosił nazwę Rycerskiej przez jakiś czas. Warto zauważyć, że nazwa stosowana do obszaru w rejonie ulicy Odrzańskiej – Wzgórze Wenus – potwierdza te historyczne odniesienia.

Na koniec, po wielu zmianach, ulicy przywrócono nazwę, która nawiązuje do średniowiecznej tradycji Gerbergasse (Garbarska), której forma została zmodyfikowana na Garbary po wojnie, aby lepiej podkreślać jej bogate, średniowieczne dziedzictwo.

Układ drogowy

W odniesieniu do układu komunikacyjnego, ulica Garbary ma zaledwie 79 metrów długości i pełni funkcję drogi wewnętrznej. Z ul. Odrzańską w pełni nie jest dostępna dla ruchu pojazdów, a jedynie dla pieszych. Stanowi ona istotne przejście piesze w obrębie kwartalu urbanistycznego, który otaczają inne ważne ulice: Grodzka, Więzienna, Nożownicza oraz Odrzańska. Do ulicy Garbary mają dostęp jedynie użytkownicy i pojazdy specjalne.

Ulice łączące się z ulicą Garbary to:

• ulica Odrzańska,
• ulica Więzienna,
• ulica Uniwersytecka.

Przypisanie odcinka drogi do ulicy Grodzkiej, znajdującego się pomiędzy Kiełbaśniczą a Odrzańską oraz Mostami Pomorskimi, budzi pewne wątpliwości. Ta kwestia jest niejednoznaczna z kilku powodów:

• ZDiUM w zestawieniach ulic przypisuje ten odcinek do ulicy Grodzkiej,
• Jednak adresy budynków położonych na południowej pierzei oraz tabliczki na tych budynkach wskazują, że są one przypisane do ulicy Garbary,
• Różne plany urbanistyczne oraz niektóre dokumenty, jak miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, klasyfikują ten fragment jako przynależący do ulicy Nowy Świat.

W związku z powyższym, postuluje się o przywrócenie zlikwidowanego odcinka ulicy Garbary w formie ciągu pieszego. Proponowane jest użycie odpowiedniego materiału kamiennego, które byłoby wykorzystane do wykonania nawierzchni, aby wyraźnie zaznaczyć obecność tej drogi.

Zabudowa i zagospodarowanie

Ulica Garbary w Wrocławiu charakteryzuje się niezwykłą wąskością, gdyż jej szerokość to jedynie około 3 m. Obecnie jest to prawdopodobnie najwęższa ulica w mieście. Budynki usytuowane przy południowej pierzei rozpoczynają swoje numery już od ulicy Kiełbaśniczej, a ich numery rozciągają się od 1 do 5 na odcinku od ulicy Grodzkiej do ulicy Odrzańskiej.

Na dalszej części tej samej strony ulicy znajduje się ciągła zabudowa pierzejowa, natomiast na północnej stronie można dostrzec zabudowę tylko w początkowym odcinku przy ulicy Odrzańskiej. Co więcej, w obszarze ulicy Więziennej znajduje się zorganizowany plac, który może być przyszłościowo zabudowany, a jego planowane funkcje obejmują usługi hotelowe.

Bezpośrednio za ulicą Więzienną znajduje się zabudowa ulicy Uniwersyteckiej, która usytuowana jest po stronie południowej, natomiast po stronie północnej znajduje się skwer przy placu Uniwersyteckim, który może zostać zagospodarowany. Gmach Główny Uniwersytetu Wrocławskiego również zyskuje na znaczeniu, zwłaszcza z uwagi na planowane usługi centrotwórcze oraz parking. W miarę upływu lat, na ulicy Garbary wzniesiony został budynek hotelowy pod numerem 11, co stanowi uzupełnienie miejskiego krajobrazu.

Ochrona i zabytki

Obszar ulicy Garbary jest objęty ochroną w ramach historycznych i kulturowych regulacji. Wpisany do rejestru zabytków, z datą rejestracji 15 lutego 1962 roku, stanowi część zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII–XIX wieku, oznaczonego numerem rej.: 196 oraz A/1580/212 z 12 maja 1967 roku. Dodatkowo, w celu poszerzenia zakresu ochrony, ustanowiono historyczne centrum miasta, które uznawane jest za pomnik historii.

Stare Miasto, jako cenny obszar wymagający szczególnej dbałości, należy do Parku Kulturowego „Stare Miasto”, który ma na celu nie tylko zachowanie krajobrazu kulturowego, ale również jego uporządkowanie oraz odpowiednie kształtowanie. Ochrona tego obszaru jest także regulowana przez miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, które nakładają wymogi dotyczące nowej zabudowy, wymagając stworzenia szczegółowych planów rewaloryzacji, nawiązań do historycznej architektury oraz przestrzegania zasad jej odpowiedniego kształtowania.

W okolicy ulicy Garbary i w jej bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się także cenne zabytki, których lista prezentuje się następująco:

Numer	Obiekt	Data powstania	Numer rejestru	Zdjęcie
ulica Garbary
1	Kamienica	około 1870 r., około 1970 r., około 2000 r.	mpzp, GEZ	_
2	Kamienica, obecnie pracownie architektoniczne	około 1870 r., około 1970 r., około 2000 r.	mpzp, GEZ	_
3-4	Kamienica	około 1860 r., około 1970 r.	mpzp, GEZ	_
5	Kamienica, obecnie budynek biurowo-usługowy (pub, restauracja)	około 1890 r., około 1970 r.	mpzp, GEZ	_
ulica Odrzańska
20	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem	około 1880 r.	mpzp, GEZ	_
21	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem	około 1870 r.	mpzp, GEZ	_
18/19	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem	około 1880 r.	mpzp, GEZ	_
17, 17a, 17b, 17c	Kamienica „Pod Złotym Drzewem” – hotel (Ditler’s Hotel), obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem	około 1880 r.	mpzp, GEZ	_
ulica Garbary
9	Kamienica	około 1870 r., 2006 r.	mpzp, GEZ	_
ulica Grodzka
5	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem	około 1880 r., 2008 r.	mpzp, GEZ	_
6	Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem	około 1880 r., 2008 r.	mpzp, GEZ
ulica Więzienna
16	Kamienica z usługowym parterem	około 1900 r.	mpzp, GEZ	_
18 (18/19)	Kamienica, obecnie budynek biurowo-usługowy	przed 1871 r., około 1970 r.	mpzp, GEZ	_
ulica Uniwersytecka
19-20	Kamienica z usługowym parterem	XVIII w., około 1910 r.	mpzp, GEZ	_

Wrocławskie krasnale

Na ulicy Garbary 2 we Wrocławiu można zauważyć figurkę krasnala o imieniu „Książę Witold”. Obecnie, ta lokalizacja została określona jako tymczasowa, co sugeruje, że plansza przewiduje przeniesienie tej uroczej figury w inne, właściwe miejsce.

Co więcej, nieopodal, przy ulicy Odrzańskiej 22, znajduje się inna figurka krasnali – Beba i Thom, które wkomponowują się w architekturę budynku Dolnośląskiej Okręgowej Izby Inżynierów.

---

Oceń: Ulica Garbary we Wrocławiu

---