Ulica Grodzka we Wrocławiu

---

Historia

Obszar, na którym obecnie znajduje się ulica Grodzka, leży na lewym brzegu rzeki i od zawsze był wykorzystywany w sposób gospodarczy, aczkolwiek podzielony na dwie różnorodne sekcje. Jednym z tych obszarów był fragment rozciągający się od rzeźni miejskiej do dawnego zamku, na którym urządzono nabrzeże portowe, z istnieniem składu drewna. Drugą część odznaczał odcinek biegnący od zamku do Bramy Piaskowej, wzdłuż którego znajdowały się gospodarcze zaplecza klasztorów, takich jak krzyżowcy z czerwoną gwiazdą, klaryski, franciszkanie, a od 1530 roku również norbertanie. W drugiej połowie XIII wieku na terenach wzdłuż murów miejskich wybudowano Zamek Cesarski.

Na pobliskiej wyspie Tamka funkcjonowały młyny wodne św. Macieja oraz drewniany most, a po stronie miejskiej istniał mniejszy młyn, którego rozbudowa miała miejsce w 1539 roku; powstał wówczas budynek z ujęciem wody dla miejskiego wodociągu. W XVI wieku tereny te wzbogacono o bastionowe fortyfikacje miejskie, natomiast na przełomie XVI i XVII wieku wytyczono drogę forteczną, która biegła wzdłuż dawnego muru, a nowym wałem.

W obrębie okalających miasto murów, na odcinku dzisiejszej ulicy Grodzkiej, zlokalizowane były bramy, takie jak: Brama Odrzańska, Furta Młyńska, Furta Rybacka, Furta św. Macieja oraz Furta Garbarska. W XIV wieku zaczęto przebudowywać fortyfikacje północne, a w rejonie ulicy Grodzkiej powstał w 1577 roku Bastion Zamkowy. Z kolei w 1659 roku na miejscu Zamku Cesarskiego zbudowano Konwikt Jezuicki, obecnie znany jako Gmach Główny Uniwersytetu Wrocławskiego.

Droga funkcjonowała do momentu zburzenia fortyfikacji, co miało miejsce od 1807 roku. Wschodnia część terenu przekształcona została w Promenadę Staromiejską, która wykorzystywała bastion zamkowy. Projekt z 1823 roku stworzył kompleksowe założenie parkowo-urbanistyczne, w ramach którego promenada została przedłużona od Mostu Piaskowego do Tamki, oferując punkty widokowe na okoliczne wyspy. W 1825 roku zachodni odcinek drogi zyskał nazwę Burgstrasse, natomiast wschodni, łącznie z mostem i wyspą, nazywano An der Matthiaskust.

W 1858 roku zburzono furtę świętego Macieja, a w latach 1867–1879 usunięto pozostałości bastionu zamkowego, co pozwoliło na połączenie obydwu odcinków drogi w jedną, która zyskała nazwę Burgstrasse. W kolejnych latach ulica przechodziła różne przekształcenia związane z budową nowych mostów nad Odrą, z których najważniejsze to: most św. Macieja (1867-1880, przebudowa na most żelazny w latach 1905-1907), Uniwersytecki (1869) oraz Pomorski (1905). Równocześnie dochodziło do zmian w obrębie węzła wodnego, takich jak likwidacja młynów, budowa jazu św. Macieja oraz nowej Elektrowni Wodnej Wrocław I w 1924 roku.

W 1966 roku nastąpiło połączenie ulicy Kiełbaśniczej z ulicą Kazimierza Wielkiego przez ulicę Nowy Świat, co przyniosło nową rolę ulicy jako ważnej arterii komunikacyjnej dla Starego Miasta. Również od 2005 roku miały miejsce istotne przebudowy nadrzecznej promenady, która biegnie po północnej stronie ulicy i łączy się z Promenadą Staromiejską, rozpoczynającą się współcześnie od Mostu Piaskowego. Na skutek przeprowadzonych prac, cała ulica Grodzka zyskała nowy układ, zgodnie z projektem BBKS-Projekt, w wyniku czego powstał pierwszy we Wrocławiu chodnik nadwieszony nad rzeką, co pozwoliło na poszerzenie samej ulicy.

Nazwy

W ciągu swojej historii ta ulica przeszła przez różne okresy i zmiany nazw, które odzwierciedlają jej znaczenie oraz rozwój regionu.

• Burgstrasse, od 1825 roku do 1945 roku (An der Matthiaskunst – odcinek wschodni łącznie z wyspą Tamka i mostem, do około 1858/1867–1879),
• Uniwersytecka, od 1945 roku do 1956 roku,
• Grodzka, od 1956 roku.

Pierwotna nazwa, Burgstrasse, wywodziła się z historycznego kontekstu, związanym z dawnym grodziskiem, które funkcjonowało jako piastowski zamek książęcy. Zamek ten wzniesiono w miejscu dzisiejszego gmachu uniwersyteckiego, którego budowę datuje się na II połowę XII wieku.

Po zakończeniu II wojny światowej, ulica otrzymała nazwę odnoszącą się do Uniwersytetu Wrocławskiego, stając się ulicą Uniwersytecką. Ta zmiana była formalnie zatwierdzona przez Zarząd Miejski w okólniku nr 33 z dnia 15 maja 1946 roku.

Ostatecznie, współczesna nazwa Grodzka została nadana na podstawie uchwały Rady Narodowej z 23 listopada 1956 roku nr 26/56. W wyniku tej uchwały dotychczasowa nazwa została przekazana innej ulicy biegnącej na południe od gmachu uniwersyteckiego, za placem Uniwersyteckim.

Układ drogowy

Ulica Grodzka jest ważnym elementem układu drogowego Wrocławia, na którą przypisana jest droga gminna o długości 735 metrów, charakteryzująca się klasą zbiorczą. Na odcinku od Nowego Światu do Mostu Pomorskiego znajdują się dwutorowe torowiska tramwajowe, z kolei od Mostu Pomorskiego do ulicy Piaskowej torowisko ma już tylko jeden tor. Tramwaje poruszają się w kierunku zachodnim, od ulicy Piaskowej w stronę Mostu Pomorskiego. System ten łączy się z innymi trasami tramwajowymi prowadzącymi przez istotne punkty w mieście, takie jak Most Piaskowy, ulica Szewska, Most Uniwersytecki czy Most Pomorski, a także z ulicą Nowy Świat. Na trasie pomiędzy Mostem Pomorskim a Uniwersyteckim znajduje się przystanek tramwajowy noszący nazwę „Uniwersytet”.

Różne ulice, deptaki oraz mosty łączące się z ulicą Grodzką to kluczowe elementy infrastruktury. Warto zwrócić uwagę na:

• skrzyżowanie – początek ulicy, gdzie spotykają się ulica Nowy Świat z ulicą Kiełbaśniczą oraz most dojazdowy (zakładowy) należący do Elektrowni Wodnej Wrocław I,
• skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną z ulicą Odrzańską oraz Mostem Pomorskim, który prowadzi do ulicy Pomorskiej,
• skrzyżowanie z ulicą Więzienną,
• kolejne skrzyżowanie z sygnalizacją, gdzie Most Uniwersytecki prowadzi do ulicy Księcia Witolda oraz Bolesława Drobnera,
• skrzyżowanie z Bramą Cesarską na Placu Uniwersyteckim,
• skrzyżowanie z ulicą Hrabiego Aleksandra Fredry,
• następne skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną, gdzie ubiegają się o uwagę ulica Szewska oraz Most św. Macieja (zwanego również Tamka),
• deptak – Zaułek Ossolińskich,
• deptak – Skwer Niezależnego Zrzeszenia Studentów,
• na końcu ulicy, skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną prowadzące do ulicy Piaskowej, ulica Świętego Ducha oraz deptak Promenada Staromiejska – Bulwar Xawerego Dunikowskiego,
• Most Piaskowy, który prowadzi do ulicy Świętej Jadwigi.

Na odcinku ulicy Grodzkiej, od Mostu Piaskowego do Mostu św. Macieja, powstał nowoczesny chodnik nad rzeką, osiągający długość 191 metrów i zawieszony do 3 metrów nad lustrem wody. Jego konstrukcja, wykonana z żelbetonu, ma grubość 25 cm, co pozwoliło uniknąć potrzeby instalacji pali i słupów podporowych, które mogłyby zasłaniać zabytkowy mur nabrzeżny. Do realizacji tegoprojektu użyto około 82 ton stali i 900 metrów sześciennych betonu.

Dodatkowo, wzdłuż ulicy Grodzkiej wydzielono drogi rowerowe, które częściowo prowadzą jako osobne trasy, a częściowo to drogi łączące pieszych z rowerzystami. Warto zauważyć, że istnieją kontrowersje odnośnie do przypisania drogi pomiędzy ulicą Kiełbaśniczą a Odrzańską oraz Mostami Pomorskimi, które są równoległe do nieistniejącego odcinka ulicy Garbary:

• Organizacja ZDiUM w swoim zestawieniu przypisuje ten odcinek do ulicy Grodzkiej,
• adresy budynków na pierzei południowej oraz tabliczki uliczne wskazują, że zabudowa jest przypisana do ulicy Garbary,
• wiele map miejskich oraz dokumentów, w tym miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, przypisuje ten odcinek do ulicy Nowy Świat.

Postulowane jest odtworzenie nieistniejącego odcinka ulicy Garbary w formie ciągu pieszego, który byłby oznaczony w posadzce poprzez zamontowanie nawierzchni z materiału kamiennego.

Zabudowa i zagospodarowanie

Ulica Grodzka, znajdująca się we Wrocławiu, ma szczególne znaczenie z uwagi na swoje położenie oraz układ, biegnąc w kierunku równoleżnikowym, przypominając nieco łuk, wzdłuż prawego brzegu rzeki Odra. Rzeka ta z kolei jest częścią ramienia – Odry Południowej, będącej odcinkiem Odry Głównej. Dodatkowo, w obrębie ulicy przebiegają kanały, w tym jaz św. Macieja oraz elektrownia wodna, należące do Śródmiejskiego Węzła Wodnego. Taki układ ulicy skutkuje tym, że cała zabudowa znajduje się w jej południowej pierzei, natomiast po stronie północnej zaaranżowano nadbrzeżny bulwar. Służy on jako punkt widokowy, z którego można podziwiać rzekę oraz śródmiejskie wyspy, a także łączy się z kilkoma mostami przerzuconymi nad nurtem Odry.

Pierzeja południowa

Na południowej pierzei ulicy Grodzkiej można zaobserwować następującą zabudowę:

• Na odcinku od ulicy Kiełbaśniczej do Odrzańskiej znajduje się ciąg kamienic, których adresy przypisane są do ulicy Garbary, z numerami od 1 do 5. Odcinek ulicy na zachód od Odrzańskiej jednak nie istnieje, a część tej pierzei tworzą także budynki usytuowane przy ulicy Odrzańskiej,
• Na odcinku od ulicy Odrzańskiej do Więziennej znajduje się zabudowa pierzejowa z adresami przypisanymi do ulicy Grodzkiej od numeru 4 do 7,
• Na odcinku od ulicy Więziennej do Aleksandra Fredry usytuowany jest Gmach Główny Uniwersytetu Wrocławskiego, a na końcu tego odcinka znajduje się niezabudowany teren, za którym, na posesji w głębi, stoi kościół uniwersytecki pw. Najświętszego Imienia Jezus przy placu Uniwersyteckim,
• Na odcinku od ulicy Fredry do Szewskiej pierzeję tworzy budynek, który niegdyś mieścił Wydział Farmacji Uniwersytetu Wrocławskiego, znajdujący się przy ulicy Grodzkiej 9,
• Na odcinku między ulicą Szewską a Piaskową zlokalizowany jest budynek przy ulicy Grodzkiej 10, należący do kompleksu dawnego klasztoru Szpitalników z Czerwoną Gwiazdą, a obecnie także Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Dalsze budynki to Grodzka 11 w kompleksie klasztoru urszulanek oraz 12, które w przeszłości były częścią klasztoru franciszkanów, a obecnie pomieszczają Wydział Filologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego oraz skwer Niezależnego Zrzeszenia Studentów.

Przystanie

Wzdłuż ulicy Grodzkiej znajdują się również następujące przystanie na Odrze:

• Przystań Turystyczna, przy Moście Piaskowym,
• Przystań Piaskowa, mieszcząca się również przy Moście Piaskowym,
• Przystań Pod Śliwką, zlokalizowana na odcinku pomiędzy Mostem Uniwersyteckim a Tamką.

Ochrona i zabytki

Ulica Grodzka, znajdująca się w sercu Wrocławia, stanowi część obszaru, który jest objęty ochroną jako zespół urbanistyczny Starego Miasta, datującego się od XIII do XIX wieku, oraz figuruje w rejestrze zabytków pod numerem 196 z 15 lutego 1962 roku, jak również A/1580/212 z 12 maja 1967 roku. Dodatkowo, inna forma ochrony tego terenu została ustalona przez ustanowienie historycznego centrum miasta, które obejmuje szerszy zakres terytorialny niż wspomniany zespół urbanistyczny i jest traktowane jako pomnik historii.

Wrocław, dostrzegając znaczenie tego obszaru, włączył go do Parku Kulturowego „Stare Miasto”, co ma na celu ochronę i zachowanie jego kulturowego krajobrazu, a także uporządkowanie oraz kształtowanie historycznego charakteru najstarszej części miasta. Ochrona tych terenów jest także podtrzymywana poprzez miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Wszelkie działania związane z nową zabudową mogą być podejmowane tylko po przygotowaniu szczegółowych planów rewaloryzacji oraz przeprowadzeniu dogłębnych badań architektonicznych i historycznych.

Oprócz tego, storna linii widokowych i osie panoramaszowe na wyspy odrzańskie, jak również wiele architektonicznych elementów południowej pierzei ulicy Grodzkiej, również podlegają ochronie. Te wszystkie zasady mają na celu wzmocnienie i ochronę dziedzictwa kulturowego Wrocławia.

W sąsiedztwie ulicy Grodzkiej, można dostrzec wiele zabytków, których historia sięga różnych epok. Poniżej przedstawione zabytki znajdują się w bezpośrednim otoczeniu tej ulicy:

obiekt	powstanie	nr rej.	foto
Strona północna
Zespół budowlany Elektrowni Wodnej Południowej, ul. Nowy Świat 46 Hala maszynowni z przybudówką od strony dolnej wody w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej Rozdzielnia w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej Most dojazdowy w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej Ogrodzenie ze stalową bramą w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej	lata 1922–1924 (proj. M. Berg, L. Moshamer), lata 2014–2015 (remont, przebudowa) (1922-24)	A/1473/524/Wm z dn. 10.08.1993	_
Most Pomorski Południowy Strażnica celna zachodnia Strażnica celna wschodnia	lata 1904–1905	A/2496/342/Wm z dn. 15.10.1976
Most Uniwersytecki południowy	lata 1933–1934, 1947 i 1992 (remonty konstrukcji), 2006 (remont nawierzchni)	gez, mpzp	_
Most św. Macieja	lata 1905–1907 (w miejscu drewn. z 1880 r.), 1967 (nowy z zachowaniem granitowych przyczółków), 2007 (remont z nabrzeżami)	gez, mpzp	_
Jaz kozłowo-iglicowy w zespole Piaskowego Stopnia Wodnego Odry Północnej (Jaz św. Macieja)	1876	gez, mpzp	_
Most Piaskowy	1861, remont 2008	A/1649/330/Wm z dn. 15.10.1976	_
Promenada Staromiejska	po 1807, proj. 1813 (J.F. Knorr)	gez, mpzp	_
Strona południowa
Kamienica, ul. Garbary 1	ok. 1870, ok. 1970, ok. 2000	gez, mpzp	_
Kamienica, obecnie pracownie architektoniczne, ul. Garbary 2	ok. 1870, ok. 1970, ok. 2000	gez, mpzp
Kamienica, ul. Garbary 3-4	ok. 1860, ok. 1970	gez, mpzp
Kamienica, obecnie budynek biurowo-usługowy (pub, restauracja), ul. Garbary 5	ok. 1870, ok. 1970, ok. 2000	gez, mpzp	_
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Odrzańska 20	ok. 1880	gez, mpzp
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Odrzańska 21	ok. 1870	gez, mpzp
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Odrzańska 18/19	ok. 1880	gez, mpzp	_
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Grodzka 4	ok. 1880	gez, mpzp	_
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Grodzka 5	ok. 1880, 2008	gez, mpzp
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Grodzka 6	ok. 1880, 2008	gez, mpzp	_
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem, ul. Grodzka 7	ok. 1880	gez, mpzp
Gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego, pl. Uniwersytecki 1	lata 1728–1739 (proj. 1726 r.), lata 1926–1928 (odbudowa), 1945 (odbudowa) (1726-32, XX)	35 z 29.03.1949 oraz A/2903/163 z dn. 15.02.1962	_
Kościół pw. Najświętszego Imienia Jezus (uniwersytecki), pl. Uniwersytecki 1a	l. 1689-1700 (na zrębach zamku cesarskiego) (1689-98)	9 z 26.11.1947 oraz A/290/85 z 6.02.1962	_
budynek wydziału farmacji Uniwersytetu Wrocławskiego – obecnie nieużywany, ul. Grodzka 9	1866	gez, mpzp	_
Zakład Narodowy im. Ossolińskich „Ossolineum”, ul. Szewska 37	lata 1676–1715 (proj. J. Baptiste Mathey (Mathieu)), po 1949, 2002 (remont) (1675–1715)	zespół klasztorny szpitalników z Czerwoną Gwiazdą, ul. Szewska – pl. Nankiera: kościół pw. św. Macieja, nr rej.: 23 z 28.11.1947 oraz A/3149/83 z 6.02.1962 budynek oratorium, obecnie Duszpasterstwo Akademickie, nr rej.: A/746 z 5.04.2006 klasztor, obecnie Ossolineum, nr rej.: 45 z 29.11.1949, oraz A/3134/159 z 15.02.1962
Fragment muru obronnego, ob. fragment elewacji i ogrodzenia Biblioteki Zakładu im. Ossolińskich, ul. Grodzka 11	XIII w., XX w. (XIII w.)	A/5292/196 z dn. 30.12.1970	_
Klasztor Klarysek św. Klary, od 1810 – klasztor Urszulanek, Zespół Szkół Urszulańskich, pl. Biskupa Nankiera 16	lata 1257–1260, XIV w., lata 1689–1702, ok. 1820-1847, 1866, 1902, remonty: 1857–1858, 1888, lata 60.–70. XX w., 1997, lata 2002–2003 (XIII – XVII, po 1945)	nr rej. 22 z 28.11.1947, oraz kościół z kaplicą św. Jadwigi, nr rej.: A/3142/110 z 14.02.1962 klasztor, nr rej.: A/3141/111 z 14.02.1962	_
budynek Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego, poprz. Wyższy Sąd Krajowy, ul. Grodzka 12	1912	gez, mpzp	_
budynek Instytutu Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, poprz. Klasztor franciszkanów, od 1530 r. norbertanów, po 1810 – Wyższy Sąd Krajowy, pl. Biskupa Nankiera 15b	poł. XIII w., 2 poł. XIII w., pocz. XVII w. (przebudowa), lata 1682–1695, pocz. XX w., 1929 (renowacja), po 1945, 2009 (renowacja i remont) (1232, XIV, XVII – XVIII w., po 1945)	zespół klasztorny premonstrantów: kościół pw. św.św. Jakuba i Wincentego, nr rej.: A/5354/8 z 26.11.1947 oraz A/3144/110 (dec.108) z 14.02.1962 klasztor, nr rej.: 32 z 28.11.1947 oraz A/3143/109 z 14.02.1962	_
Hala Targowa, ul. Piaskowa 17	lata 1906–1908 (proj. R. Plüdemann, F. Friese, H. Küster) (1908)	A/2659/401/Wm z dn. 13.04.1979	_

Wrocławskie krasnale

Na ulicy Grodzkiej we Wrocławiu zainstalowano osobliwą figurkę wrocławskiego krasnala znanego jako „Ossolinek”.

Figurka ta znajduje się niedaleko Zaułku Ossolińskich, co dodaje jej wyjątkowego uroku. Osobliwością tego krasnala jest to, że łączy się go z opieką nad bezcennymi zbiorami Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

Ossolinek jest uważany za symbol miłości do książek, zdobwania nowej wiedzy, a także za osobę posiadającą umiejętność władania wieloma językami, w tym łaciną, greką oraz starokrasnoludzkim.

Iluminacje

Obiekty, które zostały ujęte w miejskiej iluminacji, muszą spełniać wszelkie normy określone w lokalnym planie zagospodarowania przestrzennego. Wrocław, znany z niezwykłej architektury i historycznego dziedzictwa, prezentuje wiele takich budowli.

• Gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego,
• Budynek Ossolineum,
• Budynek Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wrocławskiego,
• Mur nabrzeża Odry,
• Mosty Uniwersyteckie,
• Most Św. Macieja, nabrzeże rzeki Odry, Wyspa Tamka.

---

Oceń: Ulica Grodzka we Wrocławiu

---