Kępa Mieszczańska

---

Początki

Wyspa, której historia sięga czasów średniowiecza, jest zlokalizowana poniżej wschodniego zespołu wysp odrzańskich. Ze względu na częste powodzie, przez długi czas nie była stosunkowo odpowiednia do osiedlania się. Dopiero w XIII wieku rozpoczęto jej zagospodarowywanie, zaczynając od wschodniego krańca. Stopniowo pojawiły się tu nabrzeża do przeładunku, różne składy oraz młyny, a później również folusze, słodownie oraz inne elementy przemysłu średniowiecznego, które wykorzystywały energię rzeki.

W 1334 roku znany krakowski kupiec i bankier, Mikołaj Wierzynek, zawarł z radą miejską Wrocławia umowę na finansowanie budowy młynów na Kępie Mieszczańskiej. W zamian miał mieć udział w zyskach płynących z ich eksploatacji. Dwa pierwsze młyny z XIV wieku znajdowały się na miejscu dzisiejszej południowej elektrowni wodnej, w miejscu, gdzie kończy się ulica Kiełbaśnicza.

Kolejne dziesięciolecia przyniosły rozbudowę infrastruktury tej wyspy, która podlegała nieustannym modyfikacjom. Inwestycje prowadzone w górnym biegu miejskiego odcinka Odry miały znaczący wpływ na stan wód, zmieniając koryto rzeki zarówno w górnym, jak i dolnym biegu. W tym okresie intensywnie wznoszono różnego rodzaju budowle hydrotechniczne, takie jak jazy, mosty oraz groble, a także pogłębiano nurt rzeki.

W 1456 roku w rejonie obecnego mostu Pomorskiego Środkowego zbudowano śluzę; w tym samym czasie przeznaczono nabrzeże w dół rzeki na port. W XV wieku wschodni cypel wyspy został otoczony palisadą. Z kolei w XVI wieku działała tu papiernia, a przy wylocie obecnej ulicy Odrzańskiej ulokowano pobór wody do miejskiego wodociągu, wraz z przeniesionym stamtąd portem miejskim.

Na ówczesnych mapach wyraźnie widać, jak wschodnia część wyspy była bogato zabudowana, podczas gdy zachodni obszar wciąż porastały lasy oraz zagajniki. Mimo bliskości miasta, Kępa Mieszczańska przez dłuższy czas pozostawała poza granicami miejskich umocnień; obejmowały one tę część wyspy dopiero w czasie wojny trzydziestoletniej w XVII wieku, a później były jeszcze rozbudowywane w kolejnym stuleciu.

W tym samym okresie podjęto także decyzję o budowie lazaretu, a w późniejszych latach na wyspie utworzono koszary, w tym dla artylerii, oraz wojskowe place ćwiczeń.

XVII – XVIII wiek

W 1681 roku na istniejącej przystani pojawił się pierwszy większy żuraw portowy, który przetrwał do 1726 roku. Później, po ogromnej powodzi w 1736 roku, konieczna była jego wymiana, co miało miejsce w 1752 roku. W 1768 zbudowany został nowy, większy żuraw, który zastąpił wcześniejszy.

W roku 1707, przy przystani, zrealizowano budowę pierwszych magazynów, co zapoczątkowało rozwój obszaru znanego później jako Packhof. Do dnia dzisiejszego w tym miejscu znajduje się budynek magazynowy, który przypomina o historycznej funkcji tego terenu.

W pierwszej połowie XVIII wieku mapy ukazują przekop, który odcinał wschodni cypel Kępy od jej centralnej części. Wykonany około 1730 roku, przekop znajdował się w rejonie zbiegu współczesnych ulic Ks. Witolda i Zyndrama z Maszkowic. Dzięki temu działaniu, powstała niewielka wysepka, nazywana „młyńską”, która była połączona drewnianymi mostkami z pozostałą częścią Kępy Mieszczańskiej oraz z południowym brzegiem rzeki w rejonie ulicy Kiełbaśniczej. Most, znany jako Długi, prowadził do części wyspy, a sam przekop został zlikwidowany około roku 1807.

Na końcu XVIII wieku, na południowym brzegu Kępy, zbudowano klasycystyczną rafinerię cukru. Należała ona do przedsiębiorcy Johannesa Gotlieba Gölnera. Później rafineria została podwyższona i przebudowana, a obecnie w jej wnętrzu mieści się magazyn Herbapolu. W 1791 roku, Gölner uzyskał zgodę na budowę własnej przystani, która miała być wyposażona w żuraw.

XIX – XX wiek

Od drugiej połowy XIX wieku Kępa Mieszczańska przestaje odgrywać ważną rolę przemysłową, a jej militarne znaczenie związane z koszarami i placami ćwiczeń również traci na znaczeniu. W obliczu rozwoju transportu, rola portu na Kępie przeszła na nowe terminale kolejowe w okolicach dworca Nadodrze oraz na Popowicach i Kleczkowie. Przemiany te wpłynęły na architekturę Kępy Mieszczańskiej, na której zaczęto budować wille, a w późniejszym okresie także wysokie kamienice mieszkalne oraz różnorodne budynki administracyjne. Jednakże, chaotyczna struktura przestrzenna zabudowy pozostała nietknięta.

Z perspektywy komunikacyjnej, Kępa była połączona z brzegami rzeki głównie mostami wschodniego cypla. Zachodnią część Kępy w pierwszej połowie XIX wieku obsługiwały trzy promy. Jeden z nich kursował na Odrze Północnej, a jego miejsce aktualnie zajmuje most Mieszczański. Pozostałe dwa promy działały na Odrze Południowej, łącząc ulicę Žižki z ulicą Długą, oraz inny, położony poniżej obecnego mostu Dmowskiego, który używany był jedynie do transportów wojskowych.

W latach 1874–1876 powstały nowe mosty, na przykład mosty Sikorskiego i Mieszczański, które zastąpiły prom na Odrze Północnej, a przez nie wkrótce wprowadzono linię tramwajową. Prom przy ulicy Žižki działał aż do XX wieku. Część wcześniejszych budynków koszarowych, zlokalizowanych w trójkącie Dmowskiego – Jagiełły – Witolda, które dziś są niemal pustą przestrzenią z restauracją McDonald’s oraz stacją benzynową „Orlenu,” została przekształcona w inne obiekty, w tym do II wojny światowej znajdował się tam Finanzamt Nord – Urząd Podatkowy „Północ.”

W podsumowaniu, kształt Kępy Mieszczańskiej stabilizował się głównie na przełomie XIX i XX wieku: w tym okresie drewniane mosty Długi i Pomorski wymieniono na żeliwne kratownicowe mosty Uniwersyteckie (1867) oraz kamienne Pomorskie (1879–1904). Na początku lat 20. XX wieku zlikwidowano istniejące na Kępie młyny i folusze, a ich miejsce zajęły dolny stopień wodny na Odrze oraz dwie elektrownie wodne – na południowej i północnej odnodze rzeki opływającej Kępę. Obie elektrownie – elektrownia północna i elektrownia południowa – funkcjonują do dzisiaj.

W 1930 roku nad Odrą Północną zbudowano jeszcze jeden most – Pomorski Północny, a nieco później poszerzono most Uniwersytecki, nadając mu formę spłaszczonych łuków blachownicowych.

po 1945

W wyniku oblężenia Festung Breslau na początku 1945, zabudowa Kępy Mieszczańskiej poniosła poważne straty. Zachowało się jedynie kilka budynków mieszkalnych oraz fragmenty obiektów administracyjnych i wojskowych. Po zakończeniu działań wojennych, część koszar przeszła w ręce jednostek pomocniczych Wojska Polskiego, podczas gdy inne budynki przy głównej arterii Kępy, niegdyś znanej jako Werderstraße (czyli „ulica Na Kępie”), zostały przekazane Milicji Obywatelskiej. Funkcjonariusze milicji postanowili nazwać tę drogę na cześć generała Franciszka Jóźwiaka, znanego pod pseudonimem „Witold”. Nazwa „ulica Witolda” weszła na stałe do obiegu, a w planach z 1946 roku widniała jako ul. generała Witolda. Równocześnie władze miejskie pragnąc nadać nazwę ulicy, która nie odnosiłaby się do żyjących osób, formalnie ustanowiły jej patronem Księcia Witolda.

W okolicy nazwano sąsiednie ulice, nadając im imiona znanych postaci bitwy pod Grunwaldem, takich jak Władysław Jagiełło, Zyndram z Maszkowic oraz Jan Žižka. Ruiny Kępy Mieszczańskiej stały się atrakcją dla przemysłu filmowego. Na ulicy Witolda w 1964 roku kręcono plenery do filmu „Giuseppe w Warszawie” w reżyserii Stanisława Lenartowicza. Niestety, przez kolejne lata infrastruktura ta nie była dość konserwowana, co doprowadziło do jej systematycznej degradacji, a większość budynków ostatecznie została rozebrana, pozostawiając jedynie nieliczne.

W latach 70. XX wieku, na zachód od Mostu Pomorskiego Północnego, stworzono sztuczne lodowisko, nazwane „Torpiast”, wzorując się na warszawskim Torwarze oraz katowickim Torkacie. Lodowisko to jednak zostało zlikwidowane w latach 90. wraz z planami budowy tam multikina, jednak ostatecznie do realizacji projektu nie doszło. W 1992 roku na zachodnim końcu Kępy wzniesiono most Romana Dmowskiego, a pięć lat później, obok starych konstrukcji, zbudowano nowy, szerszy most Mieszczański, który znacznie zwiększył przepustowość komunikacyjną.

W ten sposób Kępa Mieszczańska zyskała połączenie z resztą Wrocławia pięcioma zestawami mostów, w tym Uniwersyteckimi (Północnym i Południowym), Pomorskimi (Północny, Środkowy i Południowy), Mieszczańskimi (Starym i Nowym), mostem Sikorskiego, a także mostem Dmowskiego. Po tych inwestycjach znaczenie dotychczasowej głównej arterii Kępy, ul. Księcia Witolda, zdecydowanie osłabło. Centrum wyspy zajęło skrzyżowanie ulic Jagiełły z Dmowskiego, które łączy mosty Mieszczańskie z nowo powstałym mostem Dmowskiego oraz Sikorskiego.

Od początku XXI wieku tereny położone na południe od nowej głównej osi komunikacyjnej, ul. Dmowskiego, zaczęły być przeznaczane na nowoczesną zabudowę mieszkaniową: powstają tam apartamentowce. Z kolei północna część Kępy Mieszczańskiej pozostała wciąż chaotycznie zabudowana składami i warsztatami aż do końca pierwszej dekady XXI wieku.

W lipcu 1997 roku Kępę Mieszczańską dotknęła tragiczna powódź tysiąclecia, która zalewając obszar, tylko wschodni fragment wyspy ocalił się od zalania. Na skrajnym wschodnim cyplu Kępy, rozdzielającym mosty Uniwersyteckie Północny i Południowy, powstał rok po katastrofie pomnik zwany „Powodzianką”, znany również jako „Bibliotekarka”, upamiętniający ofiarność mieszkańców, którzy podjęli chwalebne działania na rzecz ochrony zabytków Wrocławia, w tym bogatego dorobku Biblioteki Uniwersyteckiej.

Wkroczyliśmy do wschodniej części Kępy Mieszczańskiej, gdzie w 1894 roku, naprzeciwko gmachu Uniwersytetu Wrocławskiego, zbudowano miejską łaźnię, która została zniszczona po wojnie. Na jej miejscu, pod koniec XX wieku, zlokalizowana była restauracja, funkcjonująca przez pewien czas na zacumowanym statku, nosząca nazwę „Między Mostami”. Zmiana nazwy na „Bar” nastąpiła, kiedy lokal zaczął być wykorzystywany w programach reality show. Ostatecznie w maju 2006 restauracja została zburzona, a w jej miejscu powstał kompleks żeglarski – mariny.

Po 2010 roku Kępa Mieszczańska przeszła transformację, stając się miejscem intensywnej zabudowy mieszkalno-usługowej. W południowej części wyspy część obiektów zabytkowych wzdłuż ul. Księcia Witolda została odrestaurowana oraz przekształcona do nowych celów. Wzdłuż południowego brzegu Kępy stworzono ogólnodostępny bulwar nad wodą, który stał się nową atrakcją dla mieszkańców i turystów.

---

Oceń: Kępa Mieszczańska

---