Popowice, znane również pod niemiecką nazwą Pöpelwitz, to interesujące osiedle znajdujące się we Wrocławiu. Ta malownicza część miasta usytuowana jest w jego zachodniej części, co sprawia, że jest lokalizacją z łatwym dostępem do innych dzielnic.
Popowice są integralną częścią historycznej dzielnicy Fabryczna, której rozwój można śledzić od wielu lat. W granicach administracyjnych Wrocławia osiedle to znalazło się już w 1897 roku, co potwierdza jego długą historię oraz znaczenie w kontekście rozwoju urbanistycznego regionu.
Nazwa
Pierwsza wzmianka dotycząca osady występuje w formie Popowici z 1260 roku. W późniejszym okresie nazwa ta była zapisywana w różnych formach, takich jak Popowici (1263), Popopwicz (1331), Popilwicz (1353), Popilwicz oraz Popopwicz (1360), Popilwitz (1373), Popellwitz (1402), Popilwicz (1425), Pöpellwitz (1548), Pöpelwitz (1652), Pöpelwitz (1743), Pöpelwitz (1845), a także dla wersji niemieckiej: Popowice, czyli Poepelwitz (1887) oraz Pöpelwitz – Popowice, -ic, popowicki (1948).
Geneza nazwy sięga pospolitego wyrazu pop, który w średniowieczu odnosił się do księdza katolickiego. Z tego powodu pierwotna forma została zniemczona, co zaowocowało postacią Popilwicz oraz Pöpelwitz.
Historia
Wieś (do 1897)
Początki Popowic sięgają czasów, gdy były one niewielką wsią, która przypadła w ręce opactwa św. Wincentego na Ołbinie. W roku 1260, książęta Henryk III oraz Władysław dokonali wymiany majątku, zyskując w zamian wieś Popowice, którą natychmiast sprzedali Konradowi Bawarczykowi, miejskiej osobistości we Wrocławiu.
W XVIII wieku, biskup wrocławski Franz Ludwig von Pfalz-Neuburg zainicjował budowę pałacyku, lecz niestety, podczas wojny siedmioletniej, został on zniszczony. Ruiny tego obiektu stały się schronieniem dla bandy przywódcy, znanego jako Manduba, który uzyskał nietypową sławę miejscowego Robin Hooda, gdyż wymuszał haracze od mieszkańców, a nawet rada miasta była zmuszona płacić mu daninę. Manduba zginął w końcu z rąk swojego zaufanego współpracownika.
Popowice zyskały na znaczeniu w końcu XVIII wieku, stając się atrakcyjnym miejscem do podmiejskich wycieczek. Wówczas we wsi, zlokalizowanej przy dzisiejszej ulicy Popowickiej, można było znaleźć dwór, folwark, karczmę oraz szkołę. W 1840 roku wprowadzono kursowanie pierwszego konnego omnibusu.
W 1853 roku otwarto prywatny zakład leczenia chorób psychicznych, kierowany przez doktora Neumanna, który był profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego. W 1867 roku Tygodnik Ilustrowany informował o wzroście liczby przypadków urazów psychicznych, które były następstwem zakończonej wojny austriacko-pruskiej, zachwalając jakość opieki medycznej zapewnianej w tym zakładzie.
Na dzień 27 października 1856 roku, Popowice zyskały nowe połączenie kolejowe na świeżo otwartej trasie poznańskiej. W latach 1893–1896 na obszarze między torami trasy poznańskiej a Malopanestrasse (obecnie ulica Małopanewska) wybudowano nowoczesną rzeźnię miejską (Städtischer Schlachthof) według projektu architekta Georga Osthoffa. Ta imponująca struktura zajmowała obszar 20 ha i była wyposażona w własną rampę kolejową. Aż do wybuchu I wojny światowej, rzeźnia ta uchodziła za jedną z najnowocześniejszych w całej Europie, przetrwała obie wojny i funkcjonowała aż do 1999 roku.
Osiedle (1897–1945)
Na przełomie wieków, kluczowym elementem infrastruktury stał się odrzański port rzeczny – Port Popowice, który częściowo zataczał się na sąsiednie Kleczkowo. Budowa portu rozpoczęła się 29 listopada 1897 roku i zakończona została w 1901 roku. W skład portu wchodził obszerny basen portowy, magazyny, hala stoczniowa oraz nowoczesne dźwigi i suwnice do przeładunku węgla.
Warto zauważyć, że port miał bezpośrednie połączenie kolejowe z Dworcem Nadodrze oraz kolejką wąskotorową Wrocław – Trzebnica, co dodatkowo podnosiło jego znaczenie. Z początku zabudowa koncentrowała się wzdłuż wschodnich części dzisiejszej ulicy Popowickiej, jednak od XIX wieku rosnącą popularnością cieszyła się Frankfurter Str. (obecnie ulica Legnicka), która stała się kluczową arterią komunikacyjną, częścią tzw. Berliner Chaussee.
W latach 1900–1902, przy Frankfurter Str., Breslauer-Strassen-Eisenbahn-Gesellschaft (BSEG) zrealizowało budowę Zajezdni nr V (Strassenbahndepot V), która funkcjonuje do dzisiaj. Z kolei 6 sierpnia 1901 roku BSEG uruchomiło dwie linie tramwaju elektrycznego, które łączyły Popelwitz z Dworcem Głównym oraz Bramą Oławską.
Dzięki portowi i zajezdni tramwajowej, Popelwitz szybko stał się kluczowym ośrodkiem komunikacyjnym, z dwoma stacjami kolejowymi (Br.-Popelwitz na Popelwitz Str. i Br.-Nikolaitor na Frankfurter Str.) oraz portem lotniczym, który powstał w 1910 roku w Kl.-Gandau.
W pierwszej dekadzie XX wieku, pomiędzy Niedźwiedzią a Starograniczną, przy zlikwidowanej w 1972 roku ulicy Zajęczej (wcześniej Wildestraße), wzniesiono monumentalną siedzibę Królewskiego Katolickiego Seminarium Nauczycielskiego. Chociaż przetrwała ona wojnę, została później rozebrana. W 1905 roku na Popowicach zbudowano pierwszą kaplicę rzymskokatolicką pod wezwaniem św. Jerzego.
Na Krischke Str. (obecnie wschodnia część Żubrzej) przed I wojną światową powstała Szkoła Podstawowa (Volksschule), która po wojnie zamieniła się w koedukacyjną Szkołę nr 26. W północno-zachodniej części osiedla, latami 1906–1910, wzniesiono Śląski Instytut Edukacji Niewidomych (Schlesische Blinden-Unterrichts-Anstalt), gdzie obecnie funkcjonuje Ewangelickie Centrum Diakonii i Edukacji im. ks. Marcina Lutra (dawniej Centrum Kształcenia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych).
Obszar leżący na południe od Frankfurter Str. pozostawał przez długi czas niezamieszkany, to w XIX wieku były tam pola właścicieli Popelwitz. W latach 1919–1927 zbudowano tam duże osiedle wielorodzinne – Siedlung Popelwitz, zaprojektowane przez Theo Effenbergera i wzniesione na 47 ha przez Towarzystwo Osiedlowe Wrocław (Siedlungsgesellschaft Breslau) dla 8 tysięcy mieszkańców. Było to wciąż nowoczesne, urbanistyczne założenie architektoniczne z nowoczesnym stylem.
W centrum osiedla znajdowała się przestronna, prostokątna promenada otoczona wieloma obiektami publicznymi. Po obu końcach znajdowały się szkoła podstawowa, stworzona według projektu Fritza Behrendta, oraz katolicki kościół św. Jadwigi (St. Hedwigkirche) o charakterystycznej wieży wzorowanej na XIII-wiecznym kościele w Grodkowie. Kościół, zaprojektowany w stylu neogotyckim przez Johannesa Gebla oraz Theodora Pluschke, miał ceglany wygląd, a ołtarz główny wybudował znany rzeźbiarz z Monachium, Schreiner. Przy placu znajdowały się także pięciokondygnacyjne budynki, natomiast niższe zlokalizowane były na obrzeżach osiedla, które niestety zostało całkowicie zniszczone podczas oblężenia Festung Breslau.
Czas oblężenia w rejonie Popowic i sąsiedniego Szczepina przyniósł zacięte walki. Wysoka linia obrony okazała się być nasyp kolejowy, a znajdujące się wokół niego tylko nieliczne przejazdy i przejścia pod torami sprzyjały walkom. Nad terenami Parku Popowickiego oraz pobliskimi ogródkami działkowymi toczyły się bójki wręcz, a całe Popowice stały się areną mamucich bitew pancernych.
Po 1945
W latach 70. XX wieku, obok istniejącego od początku stulecia portu, powstało przedsiębiorstwo budowlane, które koncentrowało się na produkcji elementów wielkopłytowych. To nowe zakładanie miało na celu olbrzymie potrzeby Popowic oraz Kozanowa, a jego lokalizacja była strategicznie uzasadniona przez możliwości transportowe surowców takich jak kruszywo i piasek z użyciem barki.
Należy zaznaczyć, że Popowice, zarówno przed II wojną światową, jak i przez wiele lat później, były terenem zalewowym, co skutecznie ograniczało ich zagospodarowanie w nadodrzańskiej części. Z czasem jednak, ignorując ryzyko powodzi, w latach 1972-1975 zbudowano Osiedle Popowice pomiędzy ulicami Legnicką a Popowicką. Budynki wzniesione z wielkiej płyty, w których znalazło schronienie około 17,5 tys. mieszkańców, rozciągały się na obszarze 70 hektarów. Warto wspomnieć, że ważnym punktem kulturalnym tej okolicy było studyjne kino „Studio”, które prowadził Ryszard Mergies, a które zakończyło swoją działalność w 2000 roku.
W 1969 roku ustanowiono parafię pw. Matki Bożej Królowej Pokoju; jej kościół znajduje się na ul. Ojców Oblatów 1. Po upływie ćwierć wieku od budowy Osiedla Popowice, w 1997 roku, w czasie powodzi tysiąclecia, bloki przy ul. Popowickiej zostały zalane, co dowiodło, jak nietrafna była decyzja o lokalizacji osiedla.
Popowice przylegają do Parku Zachodniego od północnego zachodu. Obszar ten ukrywa również kąpielisko Koseler Waldbad, które istnieje od czasów międzywojennych. W końcu XX wieku dodano do niego halę sportową „Orbita”. Te obiekty znajdują się nieopodal części obwodnicy śródmiejskiej Wrocławia oraz mostu Milenijnego, który został oddany do użytku w 2004 roku. W północno-wschodnim regionie Popowic usytuowane są także tereny rekreacyjne: Park Popowicki oraz Polanka Popowicka, znane wcześniej jako Eichenpark i Jahnwiese.
Zajezdnia nr 5, umiejscowiona przy ul. Legnickiej, została przekształcona w firmę Protram w wyniku restrukturyzacji MPK Wrocław w 1999 roku. Obszar na południe od Legnickiej, który był niegdyś uszkodzonym osiedlem Theo Effenbergera, został odbudowany i obecnie tworzy tzw. Popowice Południowe. Tu dominuje budownictwo jednorodzinne w części wschodniej oraz bloki mieszkalne z wielkiej płyty na zachodzie.
W tej części Popowic mieści się także I Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów we Wrocławiu przy ul. Kłodnickiej 2. W 2003 roku, przy ul. Legnickiej 51/53, oddano do użytku nowoczesny biurowiec Quatro Forum o powierzchni 17 tys. m². Natomiast w październiku 2007 roku na terenie dawniej działającej rzeźni miejskiej uruchomiono centrum handlowe Magnolia Park, znajdujące się pomiędzy ulicami Legnicką a Bystrzycką.
Osiedle Popowice szczyci się również różnorodnymi placówkami edukacyjnymi, takimi jak:
- Przedszkole Publiczne „Bajka”, ul. Kłodnicka 22,
- Przedszkole nr 122 „Wesoła Gromadka”, ul. Kłodnicka 23,
- Przedszkole nr 104 „Na Misiowej Polanie”, ul. Niedźwiedzia 26,
- SP nr 3 (Wrocław) im. Mariusza Zaruskiego, ul. Bobrza 27,
- Zespół Szkół nr 20 im. prof. Marii Zduniak (SP nr 65, OSM I st. nr 3 i SM I st. nr 3), ul. Kłodnicka 36,
- SP nr 5 im. H.D. Steinhausa, ul. Jelenia 7.
Na podstawie podziału określonego przez Radę Miasta Wrocławia w 2004 roku w celach ewidencyjno-wyborczych, Popowice przynależą do dwóch jednostek: północna część osiedla wraz z Pilczycami oraz Kozanowem zaliczają się do jednej jednostki, natomiast część południowa, razem z Gądowem Małym, do drugiej.
Obecnie w Popowicach zachowały się nieliczne obiekty z okresu przedwojennego, są to:
- Schlesiche Blinden-Unterrichts-Anstalt, czyli Śląski Instytut Edukacji Niewidomych, obecnie Ewangelickie Centrum Diakonii i Edukacji im. ks. Macina Lutra,
- Strassenbahndepot V, czyli Zajezdnia nr 5, obecnie Protram,
- kilka kamienic, w tym jedna przy wiadukcie kolejowym na ul. Legnickiej (52), oraz dwie przy skrzyżowaniu Legnickiej i Małopanewskiej (64 i 68–70),
- port Popowice,
- wiadukt kolejowy na ul. Popowickiej oraz stacja Wrocław–Popowice (Br.-Popelwitz).
Kalendarium
Historia Popowic, wrocławskiej dzielnicy, to zbiór wydarzeń, które kształtowały jej charakter i rozwój na przestrzeni wieków. Oto kluczowe daty w tym kalendarium:
- 1260 – książęta Henryk III oraz jego brat Władysław nabyli majątek Popowice w wyniku wymiany za Pawłowice, a następnie sprzedali go wrocławskiemu mieszczaninowi Konradowi Bawarczykowi,
- 1840 – w tym roku zainaugurowano pierwszy konny omnibus,
- 27 października 1856 – nastąpiło otwarcie połączenia kolejowego na trasie poznańskiej,
- 1893–1896 – prowadzono budowę miejskiej rzeźni,
- 1897 – Popowice zostały przyłączone do miasta,
- 29 listopada 1897 (do 1901) – zainicjowano budowę portu Popowice,
- 1900–1902 – miała miejsce budowa Zajezdni V, w której od 1901 roku istniała zelektryfikowana linia tramwajowa,
- 1906–1910 – powstawał Śląski Instytut Edukacji Niewidomych,
- 1919–1927 – trwała budowa Siedlung Popelwitz, znajdującej się na południe od Frankfurter Str (dzisiaj ul. Legnicka),
- 1945 – osiedle uległo zniszczeniu,
- 1972–1975 – w północnej części ulicy Legnickiej powstało Osiedle Popowice,
- 1997 – miała miejsce powódź tysiąclecia,
- 1999 – zamknięto miejską rzeźnię, a Zajezdnia nr 5 przekształciła się w przedsiębiorstwo Protram,
- 2004 – otworzono Most Millenijny,
- 2007 – otwarcie centrum handlowego Magnolia Park na terenie dawniej rzeźni,
- maj 2015 – zakończenie remontu stacji Wrocław Popowice,
- 29 grudnia 2022 – otworzenie dla ruchu samochodowego ul. Popowickiej po przeprowadzonej przebudowie.
Przypisy
- Klaudia Kłodnicka: Popowicka już otwarta. Na przejazd tramwajem trzeba będzie poczekać. tuwroclaw.com, 29.12.2022 r. [dostęp 30.12.2022 r.]
- Marcin Walków: Stacja Wrocław-Popowice pięknieje. Remont dobiega końca. gazetawroclawska.pl, 17.05.2015 r. [dostęp 30.12.2022 r.]
- Beata Maciejewska: Popowice, jakich nie znamy. [dostęp 08.10.2008 r.]
- Agnes Gryglewska, Piotr Gerber: Wpływ rozwoju technologii produkcji oraz higieny na architekturę przemysłową XIX-XX wieku na przykładzie zespołu dawnej rzeźni we Wrocławiu. [w:] Ochrona Zabytków, 2008. [dostęp 09.10.2008 r.]
- Wrocław – Parafia pw. Matki Bożej Królowej Pokoju. Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej – Prowincja Polska. [dostęp 11.10.2008 r.]
- Parafia pw. Matki Bożej Królowej Pokoju. Archidiecezja Wrocławska. [dostęp 11.10.2008 r.]
- Ulica Popowicka. Gazeta Wrocławska. [dostęp 19.11.2009 r.]
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Mariusza Zaruskiego we Wrocławiu. [dostęp 11.10.2008 r.]
- Gimnazjum nr 1 we Wrocławiu im. H.D. Steinhausa. [dostęp 11.10.2008 r.]
- I Zbór Chrześcijan Baptystów. [dostęp 11.10.2008 r.]
- Quatro Forum. [dostęp 11.10.2008 r.]
- HALA SPORTOWO-WIDOWISKOWA „ORBITA”.
- Walki. [w:] Festung Breslau. [dostęp 06.09.2008 r.]
- Rafał Eysymont, Thomas Urban: Breslau im Luftbild der Zwischenkriegszeit. Wrocław: Via Nova, 2008, s. 117. ISBN 978-83-60544-27-3.
- Rafał Eysymont, Thomas Urban: Breslau im Luftbild der Zwischenkriegszeit. Wrocław: Via Nova, 2008, s. 67. ISBN 978-83-60544-27-3.
- Norman Davies: Mikrokosmos portret miasta środkowoeuropejskiego. Kraków: Znak, 2007, s. 291. ISBN 978-83-240-0172-9.
- Zygmunt Antkowiak: Wrocław od A do Z. Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1991, s. 226. ISBN 83-04-03723-8.
- Zygmunt Świechowski: Wrocław jego dzieje i kultura. Warszawa: Arkady, 1978, s. 342.
- Andrzej Zieliński: Wrocławskie aktualności sprzed lat. Ossolineum, 1979, s. 274. ISBN 83-04-00231-0.
- a b Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany. pod red. Kazimierza Rymuta i Barbary Czopek-Kopciuch. T. 9, Po-Q. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 2013, s. 166–167. ISBN 978-83-64007-04-0.
Pozostałe obiekty w kategorii "Osiedla":
Maślice Małe | Osiedle pod Jaworami we Wrocławiu | Plac Grunwaldzki (osiedle Wrocławia) | Polanka (Wrocław) | Kowale (Wrocław) | Pilczyce-Kozanów-Popowice Północne | Powstańców Śląskich (osiedle Wrocławia) | Stabłowice | Osobowice | Przedmieście Oławskie | Gądów-Popowice Południowe | Oporów (Wrocław) | Ołbin | Księże (Wrocław) | Krzyki-Partynice | Ratyn (Wrocław) | Ligota (Wrocław) | Nowy Dom (Wrocław) | Pracze Widawskie | Biskupin (Wrocław)Oceń: Popowice (Wrocław)