Plac Józefa Bema we Wrocławiu

---

Historia

Obszar, na którym znajduje się plac, historycznie leżał pomiędzy dwoma ramionami Odry. Pierwsze z nich, ramię opływające Ostrów Tumski, uchodziło do Odry na początku Bulwaru Słonecznego w jego południowej części, a drugie, biegnące na północ od dzisiejszego placu, to ramie Ołbińska, które wpadało do Odry w sąsiedztwie Wyspy Bielarskiej. Aktualnie oba te ramiona zostały zasypane, a ich pozostałości prezentują się jedynie w formie kilku stawów – efektów starorzeczy.

W XIX wieku, kiedy to podejmowano decyzje o reorganizacji tego terenu, usunięto również miejskie fortyfikacje, łącznie z wyburzeniem Dzieła Koronowego Tumskiego. Ten fragment murów rozbudowano później, przekształcając go w Springstern w latach 1769–1794, co potem znalazło odzwierciedlenie w nazwie pobliskiego Skweru Skaczącej Gwiazdy. Ponadto, warto zauważyć, że ulica Henryka Sienkiewicza nazywana była niegdyś Sternstrasse, a ulica Na Szańcach jako Sternschanze – to wszystko nawiązania do usuniętych fortyfikacji, które zostały całkowicie zlikwidowane po 1807 roku.

W 1882 roku wytyczono ulicę, która obecnie nosi imię Józefa Bema, a plac został utworzony trzy lata później, w 1885 roku. Stało się to po tym, jak wybudowano nowe Mosty Młyńskie w tym samym roku, które połączyły Stare Miasto z prawym brzegiem Odry, poprzez wyspy: Piasek oraz Młyńską. Teren placu obejmował także częściowo tereny ogrodu barokowego, który znajdował się w rezydencji Bastiani Giovanni Battisty. W tamtym okresie kształt placu przypominał trójkąt, natomiast w jego centrum znajdował się zieleniec.

W 1908 roku pojawił się projekt budowy szaletu miejskiego. Zabudowa kamienic, które wkomponowały się w pierzeję przy ulicy Sienkiewicza, powstała w latach 70. i 80. XIX wieku. Z kolei w latach 80. XIX wieku, przy ulicy Józefa Bema, powstały dodatkowe kamienice, a kolejne budynki budowano od 1885 do 1890 roku. W wyniku działań wojennych, szczególnie w czasie oblężenia Wrocławia w 1945 roku, znacząca część zabudowy w okolicach placu została zniszczona.

Po wytyczeniu ulicy Drobnera całkowicie zmienił się układ placu, który rozszerzył się o obszar między ulicami Józefa Bema i Jana Kilińskiego. Fragment ulicy od placu Józefa Bema do ulicy Bolesława Prusa został usunięty około 1975 roku. Z oryginalnej zabudowy ocalała jedynie część wschodniej pierzei. W latach 1986–1993 pierzeja wschodnia ulicy Józefa Bema została uzupełniona o nowe budynki, zgodnie z projektem L. Konarzewskiego oraz innych architektów. Budowa zespołu biurowo-apartamentowego rozpoczęła się w 2005 roku i zakończyła w 2008 roku. Obiekt ten zlokalizowany został na północy placu, w miejscu, gdzie wcześniej znajdowały się wyburzone kamienice.

Zagospodarowanie placu

Wykorzystanie przestrzeni na placu Józefa Bema w Wrocławiu ma na celu stworzenie funkcjonalnego oraz estetycznego miejsca. Współczesne zagospodarowanie placu charakteryzuje się różnorodnością elementów.

• ulice z torowiskami tramwajowymi,
• kamienice przedwojenne w pierzei wschodniej,
• zieleniec po stronie zachodniej,
• kompleks budynków biurowych Bema Plaza w części północnej.

Nazwy placu

W ciągu swego istnienia, teren ten przeszedł przez szereg modyfikacji nazw, co odzwierciedla jego historyczne znaczenie. Oto zmiany, które miały miejsce w nazwach placu:

• Gneisenauplatz – nazwa ta była wprowadzona, aby upamiętnić Neithardta von Gneisenau, a jest związana z ciągiem obiektów, takich jak Gneisenaubrücke (Most Młyński), Gneisenauplatz (plac Józefa Bema) oraz Gneisenaustrasse (ulica Józefa Bema),
• plac generała Józefa Bema – nadana została, żeby upamiętnić postać generała Józefa Bema, odnosi się zarówno do placu, jak i do ulicy, która wychodzi z jego narożnika.

Patroni i odniesienia nazw

Plac Józefa Bema we Wrocławiu nosi nazwę, która przypomina o znaczących postaciach historycznych. Wśród patronów, których pamięć została uhonorowana, znajduje się August Neidhardt von Gneisenau, niemiecki generał, którego życie datuje się na przełom XVIII i XIX wieku.

Gneisenauplatz to nazwa, która przywołuje postać Gneisenau, urodzonego 27 października 1760 roku w Schilda w Saksonii. Był on znany jako dowódca piechoty, a jego największe osiągnięcie to obrona Kołobrzegu w 1807 roku. Ponadto był bliskim współpracownikiem gen. Blüchera, swoiście odgrywając istotną rolę w bitwie pod Waterloo, gdzie jako szef sztabu odegrał kluczową rolę.

Innym ważnym patronem placu jest Józef Bem, który przyszedł na świat 14 marca 1794 roku w Tarnowie. Zmarł 10 grudnia 1850 roku w Aleppo. Bem był polskim generałem, który odznaczał się nie tylko umiejętnościami dowódczymi, ale także jako artylerzysta. Był twórcą pierwszych oddziałów nowoczesnych wojsk rakietowych w Królestwie Polskim.

Józef Bem zasłynął jako uczestnik Powstania Listopadowego oraz Wiosny Ludów na Węgrzech, gdzie walczył o wolność i reforma. Po zakończeniu tych konfliktów, w 1849 roku udał się do Turcji, gdzie zdecydował się na przyjęcie islamu i kontynuował swoje życie wojskowe, osiągając stopień marszałka w tureckim wojsku.

Ulice

W początkowym projekcie układ ulic wokół placu Józefa Bema zawierał kilka kluczowych arterii komunikacyjnych. Z południa prowadziła ulica, która osiągała wierzchołek trójkąta, a obecnie jest znana jako ulica Świętej Jadwigi (dawniej Neue Sandstrasse), która przekracza Odrę przez Mosty Młyńskie (Gneisenaubrücke). Z północy na obszarze wierzchołków trójkąta wytyczone były dwie istotne drogi:

• ulica Jana Kilińskiego (znana jako Neue Junkernstr., po 1906 roku jako Herzogstrasse),
• ulica Generała Józefa Bema (Gneisenaustrasse).

Dodatkowo w kierunku wschodnim, od skrzyżowania z ulicą Józefa Bema, dostępna była ulica Henryka Sienkiewicza (Sternstrasse), a także w stronę południowo-wschodnią ulokowana była ulica Mieszka I (Friedensburgstrasse). W wyniku zniszczeń wojennych, opisana struktura uległa istotnym zmianom, a to przez usunięcie ruin budynków niezdolnych do odbudowy, co doprowadziło do likwidacji odcinka ulicy Jana Kilińskiego. Tym samym, przestrzeń placu została powiększona o obszar ograniczony ulicami Józefa Bema od wschodu oraz ulicą Bolesława Prusa od północy.

Następnie kolejną modyfikację w układzie komunikacyjnym przyniósł nowo wybudowany odcinek ulicy Bolesława Drobnera, w ramach Trasy Mieszczańskiej. Współcześnie w okolicy placu występują następujące ulice:

• ulica Bolesława Drobnera, która łączy się z zachodem i stanowi drogę klasy Z,
• ulica Generała Józefa Bema, mająca długość 222 m, łączy ulicę Henryka Sienkiewicza z ulicą Bolesława Prusa, a jej kontynuacją jest ulica Księcia Józefa Poniatowskiego,
• ulica Henryka Sienkiewicza, biegnąca od placu Bema w kierunku wschód-zachód jako przedłużenie ulicy Bolesława Drobnera,
• ulica Jana Kilińskiego, prowadząca do ulicy Bolesława Prusa, z nowym łącznikiem do ulicy Bolesława Drobnera, gdzie urządzono ciąg pieszy oraz zieleń,
• ulica Bolesława Prusa, kierująca się od ulicy Jana Kilińskiego na północ od placu,
• ulica Na Szańcach, odchodząca od placu Bema (od ulicy Józefa Bema),
• ulica Mieszka I, prowadząca od ulicy Henryka Sienkiewicza w stronę Ostrowa Tumskiego,
• ulica Księcia Józefa Poniatowskiego, wychodząca od ulicy Bolesława Prusa, będąca przedłużeniem ulicy Józefa Bema,
• ulica Świętego Marcina, biegnąca od placu Bema oraz skrzyżowania z ulicą Świętej Jadwigi,
• ulica Świętej Jadwigi, która przez Mosty Młyńskie łączy plac Józefa Bema z lewym brzegiem Odry, gdzie znajduje się Stare Miasto.

Dodatkowo, wzdłuż nabrzeża Odry Północnej stworzono bulwar prowadzący od placu Józefa Bema w kierunku zachodnim, nazywany Bulwarem Słonecznym. Między ulicami Bolesława Prusa a Na Szańcach utworzono również Skwer Skaczącej Gwiazdy.

Jezdnia dostępu do placu rozciąga się od ulicy Świętego Marcina (przy Mostach Młyńskich, które są częścią ulicy Świętej Jadwigi) do ulicy Henryka Sienkiewicza, a jej długość wynosi 88 m. Droga ta klasyfikowana jest jako droga gminna, posiadająca klasę Z (zbiorcza). Ulica Świętej Jadwigi łączy plac Józefa Bema z innymi ważnymi trasami, a także z liniami tramwajowymi i autobusowymi w ramach Trasami Mieszczańskiej.

Na placu Józefa Bema, w obrębie skrzyżowania ulic: Józefa Bema, Henryka Sienkiewicza oraz Bolesława Drobnera, zainstalowane są sygnalizacje świetlne, które kierują ruchem pojazdów oraz zapewniają bezpieczeństwo uczestników ruchu.

Układ urbanistyczny

Współczesny kształt urbanistyczny tego miejsca przedstawia interesujący rozwój przestrzeni miejskiej. Obszar południowy placu charakteryzuje się krótką ulicą z torowiskiem tramwajowym o długości 88 m, gdzie wschodnią pierzeję tworzą zachowane zabytkowe kamienice. Obowiązujące przeznaczenie terenu określa funkcję podstawową jako mieszkalnictwo, z dopuszczeniem usług oraz innych działalności. Na zachodniej stronie znajduje się zieleniec, który jest początkiem Bulwaru Słonecznego, rozciągającego się nad Odrą Północną.

Północna część placu, która powstała po zniszczeniach II wojny światowej, stała się puste skwerem przez wiele lat. Obecnie obszar ten zajmuje kompleks biurowy Bema Plaza, zaprojektowany zgodnie z przeznaczeniem terenu dla działalności usługowej. Uzupełniającym przeznaczeniem jest również możliwość zabudowy mieszkalnej wielorodzinnej. Granicę wschodnią wyznacza ulica Józefa Bema, za którą znajduje się nowa zabudowa plombowa z lat 1986-1993, stworzona według projektu L. Konarzewskiego i innych architektów, jak również początek Skweru Skaczącej Gwiazdy.

Granica północna to ulica Bolesława Prusa, zlokalizowana za którą znajduje się szpital. Zachodnią granicę placu wyznacza nowy odcinek ulicy Jana Kilińskiego, za którym rozciąga się nowa zabudowa mieszkalno-usługowa. Na południu teren placu ogranicza ulica Bolesława Drobnera, która również jest częścią Trasy Mieszczańskiej.

Bema Plaza

Obszar północny wizytówki placu zajmuje teren ograniczony przez ulic przylegające do Jana Kilińskiego, Bolesława Drobnera, Józefa Bema oraz Bolesława Prusa. W ramach inwestycji znanej jako Bema Plaza, prowadzono budowę nowoczesnego kompleksu biurowego przez firmę Ghelamco Poland, która należy do grupy Ghelamco Group.

Projekty wchodzące w skład tego obszaru obejmują również apartamenty dostępne do wynajmu, co czyni tę lokalizację atrakcyjną zarówno dla firm, jak i dla mieszkańców. Zewnętrzna elewacja budynku stworzona jest z szkła, która jest współczesnym akcentem zestawionym z piaskowcem, co nadaje całości niepowtarzalny styl. Powierzchnia całkowita kompleksu wynosi 54 449 m², z czego powierzchnia użytkowa to 28 000 m², a łączna powierzchnia przewidziana na biura i inne usługi to 35 000 m².

W skład inwestycji wchodzi również część mieszkalna, znana jako Rezydencja Tumska, w której znajduje się 71 mieszkań. Decyzja o jej realizacji zapadła w 2007 roku. Wewnętrzne patio otoczone zielenią rozciąga się na powierzchni 2 500 m², co tworzy przytulne miejsce wypoczynku dla mieszkańców oraz pracowników.

W obiekcie klasy A uwzględniono zarówno 23 000 m² biur, jak i 4 000 m² powierzchni handlowo-usługowej, które znajdują się na parterze. Budowa tego obiektu rozpoczęła się w 2005 roku, a zakończyła w 2008 roku, z uroczystością otwarcia mającą miejsce we wrześniu tego samego roku. Projekt został stworzony przez biuro architektoniczne Konior & Partners Architects.

Warto również odnotować, że w 2008 roku kompleks został nabyty przez niemiecką grupę Deka Immobilien za 106 milionów euro. W budynku zastosowano szereg wysokiej jakości materiałów budowlanych, które znacznie wpłynęły na estetykę oraz trwałość obiektu. Do najważniejszych z nich należą:

• cokół budynku wykonany z polerowanych płyt hiszpańskiego granitu Bianco Cristal z unikalnymi zrostami ciemnoszarego kwarcu, zawierającymi wrostki biotytu,
• wyższe partie elewacji z płyty monotonnego, kremowo-szarego drobnoziarnistego piaskowca szydłowieckiego,
• dwie fontanny w patio, wykonane z ciemnoszarego, chińskiego, polerowanego granitu Padang Dark (G654 według chińskich oznaczeń),
• różnorodne żwiry i otoczaki wykorzystane w małej architekturze w obrębie patio.

Inne obiekty

Rzeźba

Na terenie kompleksu Bema Plaza można zobaczyć unikalną rzeźbę plenerową, która została umiejscowiona na rogu skrzyżowania ulic Bolesława Prusa oraz Józefa Bema. Tworząc to dzieło, wykorzystano szkło, które zamontowane zostało na ażurowym postumencie o wysokości 2,7 metra, całkowicie pokrytym płytami granulitu Kashmir Gold.

„Mapa” z XVI wieku

Inna interesująca rzeźba plenerowa, zatytułowana „Mapa”, zlokalizowana jest przy ulicy Bolesława Drobnera w pobliżu nowego łącznika z ulicą Jana Kilińskiego. Jej autorem jest Michał Gdak, laureat konkursu „Identyfikacje miejsca”, zorganizowanego przez firmę Ghelamco Poland we współpracy z władzami Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu. Inspiracją do stworzenia tego dzieła była mapa z XVI wieku. Rzeźba ma 1,4 metra „grubości”, jej wymiary to 5,4 metra szerokości oraz 5,4 metra wysokości. W otoczeniu rzeźby znajduje się również geometryczna „siatka”, która stanowi jej wizualne odbicie. Koszt wykonania tej realizacji wyniósł około 40 tys. zł.

„… kompozycja przedstawiająca mapę Wrocławia, która łączy w sobie symbolikę przeszłych i najnowszych dziejów miasta. Plan projektu osadzony został na starej mapie miasta wykonanej według rysunku Berthela Weihnera z 1562 roku. Rzeźba zaplanowana została na dwóch historycznych siatkach miasta: układzie mostów oraz ulic. Historyczna mapa Wrocławia przedstawia w sumie 29 mostów na Odrze. Młody projektant połączył je liniami prostymi. „Przyjąłem następującą zasadę – most o najniższej numeracji łączy się z mostem o najwyższym numerze”.

Szalet

W południowej części placu, w zachowanej zieleni, znajduje się budynek szaletu miejskiego, który jest również punktem wyjścia Bulwaru Słonecznego. Ten obiekt zaprojektowany został na przełomie lat 1907 i 1908 roku i przetrwał do dziś.

Otoczenie

Rejon, w którym usytuowany jest plac Józefa Bema, otoczony jest zróżnicowaną zabudową, która obejmuje zarówno tradycyjne kamienice, jak i nowoczesne budynki mieszkalno-usługowe oraz biurowe. Całość tworzy charakterystyczny klimat osiedla Ołbin.

Na południu od placu rozpościera się Śródmiejski Węzeł Wodny, który jest bogaty w ramiona rzeki Odry oraz różnorodne kanały. Ta sieć wodna tworzy malownicze wyspy, które stanowią urokliwy element okolicy. Za tym obszarem znajduje się Stare Miasto, znane ze swojej historycznej architektury i atmosfery.

Bezpośrednio przy placu, a dokładnie w kierunku południowo-zachodnim, zaczyna się Ostrów Tumski, najstarsza część Wrocławia, która niegdyś stanowiła wyspę. To miejsce, pełne zabytków i niezwykłej historii, dodaje wyjątkowego charakteru otoczeniu placu.

---

Oceń: Plac Józefa Bema we Wrocławiu

---