Ostrów Tumski we Wrocławiu

---

Historia

W wyniku przeprowadzonych wykopalisk archeologicznych ustalono, że obszar Ostrów Tumski był zamieszkany najwcześniej w okolicy kościoła św. Marcina oraz kościoła św. Krzyża. W XI wieku wzniesiono pierwszą drewnianą świątynię, która pełniła funkcję kaplicy książęcej. Wokół niej znajdował się system warownych umocnień, a naturalną obronę zapewniała rzeka Odra, stanowiąca również ważny szlak komunikacyjny oraz źródło pożywienia dla mieszkańców. W tym okresie liczba mieszkańców Ostrowa Tumskiego wynosiła około 1500 osób.

Gród, będący siedzibą pierwszych Piastów, został najprawdopodobniej założony w X wieku. Jego pierwotna konstrukcja, zbudowana z drewna i otoczona drewniano-ziemnym wałem, nie posiadała początkowo murowanych elementów. Pierwszym murowanym budynkiem na tym terenie była kaplica pod wezwaniem św. Marcina, która została zbudowana na początku XI wieku, a od XII wieku znajdowała się pod opieką opactwa na Ołbinie. Część wschodnia wyspy przynależała do biskupa wrocławskiego, a na początku XI wieku wzniesiono pierwszą katedrę, która zastąpiła wcześniejszy, mały kościół.

Rok 1163 przyniósł zbrojną inwazję Bolesława Wysokiego, wnuka Bolesława Krzywoustego, który po utraceniu władzy wrócił do Śląska. W roku 1166 rozpoczęto zastępowanie drewnianych budowli konstrukcjami murowanymi, w tym romańską rezydencją, w której skład wchodziły między innymi dom biskupi, pałac książęcy oraz ośmioboczna kaplica, znana jako relikwiarzowa. Co więcej, wzniesiono także osiemnastoboczną kaplicę, określaną jako dworską kaplicą romańską. Te wszystkie budowle zostały zbudowane z cegły i znajdowały się blisko drewniano-ziemnego wału, co zapewniało dodatkową ochronę.

Na początku XIII wieku wzniesiono jedne z najstarszych budowli, takie jak kościół pod wezwaniem św. Idziego oraz kościół pw. św. Marcina. W końcu XIII wieku Gród przeszedł dalszą rozbudowę, przekształcając się w zamek. Na miejscu splantowanego wału zbudowano mur obronny z co najmniej dwoma wieżami. W tej samej epoce ośmioboczna kaplica została zastąpiona nową aulą, a w jej południowej części rozpoczęto budowę kaplicy grobowej pod wezwaniem NMP, znanej teraz jako kościół św. Marcina. Po śmierci Henryka IV Probusa zamek przestał być główną siedzibą książęcą, a kolejni władcy częściej wybierali rezydencje po drugiej stronie Odry. Ostatni dokument wystawiony tutaj pochodzi z 1311 roku, a późniejsze wzmianki o grodzisku są z roku 1376, kiedy to przebywał tu nuncjusz papieski, co potwierdzono w dokumentach jako in antiquo castro, co oznacza „w starym zamku”.

W 1315 roku cała wyspa została sprzedana władzom kościelnym, a od tego momentu jurysdykcja świecka przestała być na niej ważna. Praktycznie obowiązywały tu specyficzne prawa, takie jak konieczność zdjęcia nakrycia głowy już przy przekraczaniu mostu Tumskiego (dzisiejsza jego wersja, żelazna, zastępuje średniowieczny, drewniany). Na tym moście znajdował się słup graniczny małego „państwa kościelnego” i obowiązek ten dotyczył nawet koronowanych głów.

W roku 1382 król czeski, Wacław IV, zaproponował budowę nowego zamku królewskiego na wyspie, jednak projekt ten nie doszedł do skutku, a Ostrów Tumski stał się ośrodkiem władzy biskupiej, gdzie warownia służyła jedynie jako rezydencja dla kleru kolegiackiego. Niepotrzebny zamek został ostatecznie zburzony na przełomie XV i XVI wieku. W obecnym stanie budowli zlokalizował się w okolicy obecnej ulicy św. Marcina, która została wytyczona w połowie XIX wieku, na wschód od kościoła św. Krzyża.

Ostrów Tumski miał połączenie z prawym brzegiem Odry poprzez most Za Katedrą, który przez jakiś czas był mostem zwodzonym, w miejscu obecnego pl. Katedralnego. Po roku 1807, w trakcie rozbiórek fortyfikacji we Wrocławiu, zasypano także odnogę Odry oddzielającą Ostrów od Szczytnik oraz Ołbina, przez co od tej pory wyspa pozostała jedynie „ostrowem” w nazwie. Rema Vz zasypanego koryta rzeki przejawia się obecnością stawu w Ogrodzie Botanicznym. W trakcie II wojny światowej Ostrów doznał znacznych zniszczeń; spośród dużych obiektów jedynie kościół św. Krzyża przeszedł stosunkowo niewielkie uszkodzenia. Cztery domy na północ od ul. Katedralnej zostały odbudowane dopiero w latach 70. i 80. XX wieku na podstawie projektu Edmunda Małachowicza. Natomiast z południowej części terenu pozamkowego usunięto całą zabudowę oprócz kościoła św. Marcina, eksponując resztki murów zamkowych.

Warto dodać, że na Ostrowie Tumskim przez pewien czas mieszkał Mikołaj Kopernik, który był scholastykiem wrocławskiego kościoła św. Krzyża w latach 1503–1538. Niezwykle interesujący jest również fakt, że w 1766 roku Giacomo Casanova, podczas swojej wizyty we Wrocławiu, zamieszkiwał u księdza Bastianiego na Ostrowie Tumskim.

---

Oceń: Ostrów Tumski we Wrocławiu

---