Plac Katedralny we Wrocławiu

---

Historia

Historia obszaru, na którym usytuowany jest plac Katedralny jest nierozerwalnie związana z historią wrocławskiej katedry. Geneza tej monumentalnej budowli sięga roku 1000, kiedy to zlokalizowana była we wschodniej części grodziska na Ostrowie Tumskim, wzdłuż którego niegdyś przebiegały fortyfikacje otaczające to miejsce. Katedra przez wieki przechodziła liczne zawirowania, była niszczona, wielokrotnie rozbierana i odbudowywana. Obecnie istniejąca katedra to czwarty obiekt tego rodzaju zbudowany w tym miejscu. Ostatnie znaczące zmiany, jakie były w niej dokonywane, miały miejsce w XIX wieku, w czasach gdy budowla została przekształcona w styl neogotycki. Dodatkowo, niezbędna była odbudowa po zniszczeniach, jakie miały miejsce podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku.

Warto zwrócić uwagę na Archikatedrę św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu, która stanowi jeden z kluczowych elementów tego obszaru. Wzdłuż południowo-zachodniego narożnika placu znajduje się również teren pałacu biskupów, którego najstarsze części murów datowane są na XIII wiek, natomiast główną część budowli powstała w XV-XVI wieku. W XVII wieku kapituła ufundowała figurę Marii Niepokalanie Poczętej, wykonaną przez niderlandzkiego artystę Sulpiciusa Gode, która ma swoje miejsce przy zachodnim wejściu do katedry.

W XIX wieku nastąpiły istotne zmiany w krajobrazie tego terenu, kiedy po zburzeniu fortyfikacji miejskich i zasypaniu ramienia Odry w latach 1807-1824 utworzono obecny zieleniec. Sam plac został formalnie wytyczony w 1824 roku i początkowo obejmował przestrzeń pomiędzy katedrą a salą tańca „Apollo”. Zabudowa otaczająca plac zaczęła powstawać po 1864 roku, kiedy to uznano, że tereny te nadają się pod zabudowę. W tym czasie rozpoczęto budowę konwiktu chłopięcego, co przyczyniło się do utworzenia południowej pierzei placu. Kolejne zmiany obejmowały rozbiórkę i całkowitą budowę sali tanecznej „Apollo” w 1868 roku. W latach 1894-1895 powstała pierzeja północna, w ramach której wzniesiono konwikt teologiczny „Georgianum” na zlecenie Josepha Ebersa, który stał się charakterystyczną dominantą w tym obszarze. Obecnie w tym samym budynku mieści się Metropolitalne Wyższe Seminarium Duchowne.

Wydarzeniem, które znacząco wpłynęło na kształt placu, było jego powiększenie w 1900 roku. Wówczas wyłączono obszar obejmujący katedrę oraz tereny na południe i północ od niej z części ulicy Katedralnej i włączono do placu. Następnie w latach 1929-1930 zrealizowano przebudowę budowli sali „Apollo” oraz konwiktu, co prowadziło do uproszczenia ich architektury.

Podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku szczególnie zniszczenia dotknęły południową pierzeję placu. W wyniku bombardowań, które miały miejsce 16 lutego oraz 10 kwietnia 1945 roku, zniszczeniom uległy m.in. konwikt chłopięcy i dom dzwonnika, które nie zostały odbudowane po zakończeniu wojny. Miejsce, gdzie znajdował się dom dzwonnika, zostało przekształcone w zieleniec, a w miejscu konwiktu chłopięcego wprowadzono nową zabudowę. W latach 1968-1970 powstał Zespół Opieki Zdrowotnej dla Szkół Wyższych według projektu J. Frydeckiego, jednak został on już rozebrany. Natomiast na północno-zachodnim krańcu placu, na miejscu starej dziekanii katedralnej, wzniesiono budynek księgarni archidiecezjalnej w latach 1974-1980, zaprojektowany przez Edmunda Małachowicza. W roku 2000 na placu umieszczono, zaprojektowaną przez Czesława Mazura, kolumnę Chrystusa Króla, mającą na celu uczczenie rocznicy tysiąclecia diecezji wrocławskiej.

W trakcie prowadzonych prac archeologicznych w 2022 roku odkryto pozostałości nieznanego budynku z przełomu XIII i XIV wieku, a ponadto fragment płyty upamiętniającej kardynała Karola Ferdynanda Wazę.

Nazwa

W historii placu Katedralnego we Wrocławiu zauważamy jego różnorodne nazwy, które kształtowały się na przestrzeni lat. Pierwszą z nich jest Domplatz, a drugą – Plac Katedralny. Obie te nazwy mają ścisły związek z katedrą, która jest kluczowym elementem tego miejsca.

Warto również wspomnieć o ulicy Katedralnej, dawniej znanej jako Domstrasse, a także o całym Ostrowie Tumskim, którego niemiecka nazwa to Dominsel. W kontekście architektonicznym, istotny jest także pobliski Most Tumski, wcześniej określany jako Dombrücke. Dodatkowo, ulice Kanonia oraz Kapitulna również mają swoją historię, gdyż nosiły one niegdyś nazwę Kleine Domstrasse.

Zabudowa i zagospodarowanie

Omawiany teren placu Katedralnego w Wrocławiu zajmuje obszar o powierzchni 15 325 m², który jest otoczony ulicami nadanymi w ramach tego kompleksu. Na zachodzie znaleźć można majestatyczny budynek katedry pw. św. Jana Chrzciciela, podczas gdy wschodnia część zamienia się w przestronną strefę zieleni, znaną jako skwer. Na tym skwerze umieszczona jest Kolumna Chrystusa Króla Wszechświata, a obok katedry, w zachodnim sektorze, w obrębie skrzyżowania z ulicą Katedralną, znajduje się podniosła Statua Maryi.

Na otaczających plac pierzejach rozmieszczono różne obiekty architektoniczne. Rozpocznijmy od południowo-zachodniego narożnika, gdzie znajduje się pałac biskupi wraz z otaczającym go ogrodem oraz całością architektoniczną, którą odzwierciedla Papieski Wydział Teologiczny, z aulą zlokalizowaną przy pl. Katedralnym 1a. Kontynuując, zajrzyjmy za kanonię przy placu Katedralnym 5 i 6 – to obiekty powiązane z katedrą.

Następnie wspominamy o dawnym konwikcie chłopięcym, który ustąpił miejsca budynkowi ZOZ dla szkół wyższych, wyburzonemu w 2009 roku, a który mieścił się w rejonie placu Katedralnego 8-9. W południowo-wschodnim narożniku, przy skrzyżowaniu z ulicą Biskupa Kominka, zrealizowano teren oraz zabudowę Domu Zakonnego Zgromadzenia Sióstr Marii Niepokalanej. Na wschodniej pierzei usytuowane są natomiast budynki mieszkalne o numerach 11 i 12, które niegdyś pełniły funkcję klasztorną.

Pierzeja północna zaczyna się od wschodu, a kończy na zachodzie, obejmując budynek seminarium duchownego przy pl. Katedralnym 14, domy kapituły przy pl. Katedralnym 16, gdzie można odkryć Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu. Równocześnie z numerem 17, kontynuuje się połączenie łukowe nad ulicą św. Idziego, co prowadzi do kościoła pw. św. Idziego. Dalej prowadzi nas plebania przy pl. Katedralnym 18 oraz zabudowania umiejscowione na północno-zachodniej pierzei, tj. Wrocławska Księgarnia Archidiecezjalna przy pl. Katedralnym 19. Stworzono tam także figurkę krasnala „Wrocławiak”, dzierżącego w dłoniach książkę „Urodziłem się we Wrocławiu/Ich bin in Breslau geboren”, napisaną w dwóch językach.

Obok tego, w obrębie przestrzeni z zabudową pl. Katedralnego od 1 do 5, znajdziemy niewielki skwer o powierzchni 1877 m², który dawniej był miejscem nieistniejącego Domu Dzwonnika. Obecnie ustawiono tam Rzeźbę Herkulesa oraz wazonowe ogrody. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego przewiduje, że na tym obszarze pozostanie strefa zieleni oraz komunikacji, z planem na kontynuację odnowienia dawnej zabudowy Domu Dzwonnika.

Również w obrębie tego terenu można napotkać następujące figury: Matka Boska z Dzieciątkiem na dziedzińcu seminarium duchownego przy pl. Katedralnym 14 oraz Matka Boska z Dzieciątkiem w ogrodzie przy Archiwum Archidiecezjalnym. Opracowania dotyczące zagospodarowania obejmują również teren po dawnym konwikcie chłopięcym i wcześniejszym ośrodku zdrowia, z przeznaczeniem pod tej zabudowy hotelowej i usługowej, co wiąże się z ograniczeniami oraz wymogami architektonicznymi, gwarantującymi harmonijne wkomponowanie w sąsiednią tkankę urbanistyczną i estetyczną w otoczeniu placu oraz ulicy św. Józefa.

Układ drogowy

Plac Katedralny we Wrocławiu ma swoje unikalne zestawienie dróg gminnych, które łączą różne ulice wokół tej ważnej lokalizacji. W sumie, długość tych dróg wynosi 530 metrów. Drukują one wzdłuż terenu, zaczynając od ulicy Katedralnej i kierując się na wschód, a następnie północ, zachód, aż z powrotem do ulicy Katedralnej.

W większości obszaru placu, wprowadzono ruch pieszy, co czyni ten teren przyjaznym dla spacerowiczów. Istnieją jednak wyjątki od tej zasady, ponieważ dojazd do posesji dopuszczony jest dla pojazdów specjalnych oraz użytkowników.

Plac Katedralny jest powiązany z wieloma ulicami, które dodatkowo ułatwiają dostęp do tej centralnej części miasta. Oto niektóre z nich:

• Ulica Katedralna,
• Ulica Świętego Józefa,
• Ulica Kardynała Bolesława Kominka,
• Ulica Augusta Hlonda, księdza kardynała Prymasa,
• Ulica Kanonia,
• Ulica Kapitulna.

Ochrona i zabytki

Obszar placu Katedralnego w Wrocławiu, ze względu na swoje walory historyczne i kulturowe, podlega ścisłej ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Ostrowa Tumskiego oraz wysp, takich jak Piaskowa, Bielarska, Słodowa i Tumska. Został on zapisany w rejestrze zabytków pod numerem rej. 195 z dnia 15 lutego 1962 roku oraz A/678/213 z dnia 12 maja 1967 roku. Warto dodać, że historiczne centrum miasta zostało ustanowione jako pomnik historii, co obejmuje szerszy zakres ochrony tego cennego obszaru.

Na poziomie lokalnym, regulacje zarządzające planowaniem przestrzennym wyznaczają ten obszar jako strefę o najwyższym stopniu ochrony konserwatorskiej i wyjątkowych wartościach krajobrazowych. Ochronie podlega także oś widokowa, biegnąca przez plac wzdłuż ulicy Katedralnej, będąca kluczową trasą komunikacyjną Ostrowa Tumskiego, prowadzącą do samej Katedry na placu Katedralnym.

Miasto Wrocław uznało ten teren za szczególnie wartościowy, włączając go do Parku Kulturowego „Stare Miasto”, który ma na celu ochronę i pielęgnowanie krajobrazu kulturowego oraz zapewnienie harmonijnego kształtowania przestrzeni historycznej tej części metropolii. Kształtowanie nawierzchni drogowych w obrębie placu i związanych z nim ulic podlega również restrykcjom. Wymagana jest realizacja nawierzchni z kostki kamiennej lub klinkierowej, co odzwierciedla historyczne uwarunkowania zabytkowe.

Na placu oraz w jego pobliżu można znaleźć następujące cenne zabytki:

• katedra pw. św. Jana Chrzciciela, pl. Katedralny, okres budowy XIII-XIX, nr rej.: A/5352/2 z dnia 25 listopada 1947 oraz 42 z dnia 26 października 1961,
• kościół pw. św. Idziego, pl. Katedralny, I poł. XIII, nr rej.: A/1301/28 z dnia 26 listopada 1947 i z dnia 25 października 1961,
• kanonia, pl. Katedralny 5, XIV-XVIII, nr rej.: K/20 z dnia 14 lutego 1959 oraz 47 z dnia 25 stycznia 1962,
• ogród Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego Zgromadzenia Sióstr Św. Elżbiety (część), pl. Katedralny 5a, Gminna Ewidencja Zabytków,
• kanonia, pl. Katedralny 6, poł. XIX, nr rej.: A/2713/209 z dnia 30 grudnia 1970,
• budynki mieszkalne, pl. Katedralny 11 i 12, Gminna Ewidencja Zabytków,
• Biskupi Konwikt Teologiczny „Georgianum”, ob. seminarium duchowne, pl. Katedralny 14, 1894-95, nr rej.: A/1065 z dnia 28 maja 2008,
• dom kapituły, pl. Katedralny 16, poł. XVIII, nr rej.: A/2899/48 z dnia 25 stycznia 1962,
• dom kapituły, pl. Katedralny 17, XV/XVI, nr rej.: 92 z dnia 29 marca 1949 oraz 49 z dnia 25 stycznia 1962,
• plebania, pl. Katedralny 18, pocz. XIX, nr rej.: A/2900/58 z dnia 25 stycznia 1962.

Dodatkowo, w bliskiej odległości od placu znajdują się takie zabytki jak:

• Pałac biskupi, ob. Kuria Metropolitalna, ul. Katedralna 15, nr rej.: XIII, k. XVIII, nr rej.: 57 z dnia 25 stycznia 1962 oraz 91 z dnia 29 marca 1994,
• Papieski Wydział Teologiczny, Kuria Metropolitalna Wrocławska – zespół, Gminna Ewidencja Zabytków,
• Pałac biskupi, ob. Papieski Wydział Teologiczny z aulą (skrzydło wschodnie): Gminna Ewidencja Zabytków,
• Pałac biskupi, ob. Papieski Wydział Teologiczny, Kuria Metropolitalna Wrocławska – ogród: Gminna Ewidencja Zabytków,
• Dom Zakonny Zgromadzenia Sióstr Marii Niepokalanej, ul. Biskupa Kominka 3-5: Gminna Ewidencja Zabytków,
• Kanonia i dziekania, ob. Dom księży Emerytów (część), ul. Katedralna 16, nr rej.: A/2783/246 z dnia 30 grudnia 1970.

Na placu znajduje się również pomnik przyrody – Platan klonolistny (Platanus x acerifolia) o obwodzie 495 cm, mierzonym na wysokości 1,3 m, oraz wysokości wynoszącej 33 m. To wyjątkowe drzewo zostało uznane za pomnik przyrody i objęte ochroną na podstawie decyzji nr 28/80 z dnia 11 grudnia 1980 roku. Nadzór nad jego stanem sprawuje Zarząd Zieleni Miejskiej Gminy Miejskiej Wrocław.

---

Oceń: Plac Katedralny we Wrocławiu

---