Plac Stanisława Staszica we Wrocławiu

---

Historia

Plac Stanisława Staszica we Wrocławiu zyskał swoje znaczenie w pierwszej połowie XVIII wieku, gdy został utworzony jako poszerzenie istniejącej drogi prowadzącej w stronę Osobowic. Wkrótce w tej okolicy zbudowano kościół katolicki, co przyczyniło się do dalszego rozwoju tego miejsca. W miarę upływu lat, szczególnie po rozpoczęciu działalności targu końskiego, znanego jako Roßmarkt, plac przeszedł szereg transformacji.

Od lat 20. XIX wieku stopniowo rozwijała się zabudowa w obrębie placu. Około 1860 roku nastąpiło jego przedłużenie o nowy fragment, który z czasem został oddzielony jako odrębny plac, dziś znany jako plac Strzelecki. W 1880 roku plac zyskał swój ostateczny kształt, przyjmując formę trójkąta. Jego wymiary szacowane są na około 450 metrów na 300 metrów.

Teren otaczający tę przestrzeń zorganizowano w sposób przemyślany. Od strony północnej chroniła go linia kolejowa (Kolej Prawego Brzegu Odry prowadząca na Górny Śląsk), podczas gdy na zachodzie znajdowała się droga w kierunku Osobowic, a południowo-zachodnią granicę stanowiła Szosa Trzebnicka. Powstały tu zieleniec, natomiast wokół placu zrealizowano zabudowę miejską. Czas ten, obejmujący lata 1880–1905, przyniósł wiele nowoczesnych kamienic.

W pamięci mieszkańców zachował się także dworzec kolejowy Wrocław Nadodrze, wybudowany w 1868 roku, który pełnił kluczową rolę komunikacyjną w regionie. Dodatkowo, na przestrzeni lat 20. XX wieku powstały budynki mieszkalne dla pracowników kolei, a w obrębie placu zrealizowano katolicki kościół św. Bonifacego (1897–1898) oraz ewangelicki kościół Imienia Odkupiciela z lat 1902–1904, który obecnie już nie istnieje. W 1899 roku powstał także dworzec Wrocławsko-Trzebnicko-Prusickiej Kolei Wąskotorowej, urozmaicający i wzbogacający tę fascynującą historię placu.

Nazwy placu

Historia tego placu jest bogata i pełna zmian, ponieważ w różnych okresach nosił on różne nazwy. Na przestrzeni lat ewoluował, odzwierciedlając zmiany społeczne i kulturowe.

• Roßsplatz, do 1926 roku,
• Benderplatz, od 1926 roku,
• Plac Stanisława Staszica.

Patroni placu

Obecna nazwa placu upamiętnia Stanisława Staszica, który był istotną postacią w polskiej historii. W przeszłości plac nosił także inne nazwy oraz upamiętniał różne osoby.

Jednym z patronów był Georg Bender, który urodził się 31 grudnia 1843 roku w Królewcu. Zmarł 4 lutego 1924 roku we Wrocławiu. Pełnił on funkcję nadburmistrza miasta od 18 kwietnia 1891 roku do 30 września 1912 roku.

Warto również wspomnieć o Stanisławie Staszicu – polskim działaczu oświeceniowym, pionierze spółdzielczości, pisarzu politycznym oraz publicyście. Był on także filozofem, tłumaczem, przyrodnikiem, geografem oraz geologiem. Urodził się 6 listopada 1755 roku w Pile, a zmarł 20 stycznia 1826 roku w Warszawie.

Dodatkowo, plac był znany jako Roßsplatz, co wskazuje na jego historyczne znaczenie jako miejsca handlu końmi, znanego jako Roßmarkt.

Ulice

Plac Stanisława Staszica to przestrzeń, która obejmuje złożony układ ulic oraz dróg wewnętrznych, zarządzanych przez ZDiUM we Wrocławiu. Całość zachowuje funkcjonalność ulic gminnych, wyróżniających się na długościach 486 m dla drogi północnej przebiegającej wzdłuż linii kolejowej oraz 732 m dla zachodniej jezdni, prowadzącej od ul. Pomorskiej do ul. Reymonta. W skład tego kompleksu wchodzi również 161 metrowy łącznik, który jest drogą gminną, łączącą się z placem Strzeleckim, a także krótsze drogi wewnętrzne o długościach 27 m i 207 m. W zachodniej jezdni zintegrowane jest torowisko tramwajowe, natomiast wzdłuż wschodniej strony przebiega dedykowana linia tramwajowa.

Warto wymienić ulice i place otaczające teren placu Stanisława Staszica:

• Bolesława Chrobrego (Bismarckstrasse), która łączy się z placem w jego północno-wschodnim narożniku i placem Powstańców Wielkopolskich,
• Łowiecka (Schützenstrasse) w północno-zachodnim narożniku placu,
• Pomorska (Kuhgase, Rosenthaler Strasse), istniejąca od średniowiecza, to jedna z dróg prowadzących przez Przedmieście Odrzańskie w stronę Osobowic, rozdzielająca się przy placu, z kontynuacją jako ulica po zachodniej stronie parku,
• Powstańców Wielkopolskich, plac (Trebnitzerplatz, Trzebnicki, Nadodrze), powstały po wybudowaniu linii kolejowej na Górny Śląsk, graniczy od zachodu z placem Stanisława Staszica,
• Władysława Reymonta (Oswitzerstrasse, Rathenaustrasse, Schlageterstrasse), stanowiąca przedłużenie zachodniej ulicy placu, prowadzi w kierunku północnym za linią kolejową,
• Ludwika Rydygiera (Gustav-Müller-Strasse, Mehlstrasse), biegnąca w kierunku południowym, to przedłużenie uchwycone wschodniej strony parku,
• Strzelecki, plac (Schiesswerderplatz, plac Marksa), położony między placem Stanisława Staszica a ulicą Łowiecką, zagospodarowany około 1860 roku jako poszerzenie dla placu, uzyskał status samodzielnego placu po regulacji ulicy Kurkowej w roku 1876,
• Biskupa Tomasza Pierwszego (Belltafelstrasse) prowadzi w kierunku zachodnim od placu,
• św. Wincentego (Vinzenzstrasse) wybiega w kierunku wschodnim od południowego narożnika placu.

Obiekty

Na placu Stanisława Staszica znajdują się liczne obiekty, które stanowią integralną część jego tożsamości. Wśród najważniejszych można wymienić:

• dworzec kolejowy Wrocław Nadodrze (Oderthor Bahnhof), zlokalizowany pod adresem plac Stanisława Staszica 50, który został wzniesiony w 1868 roku dla Kolei Prawego Brzegu Odry (Rechte-Oder-Ufer-Eisenbahn, w skrócie ROUE),
• kościół Świętego Bonifacego (St. Bonifatius Kirche), usytuowany przy placu Stanisława Staszica 2, którego budowa miała miejsce w latach 1897-1898,
• dworzec Wrocławsko-Trzebnicko-Prusickiej Kolei Wąskotorowej, znajdujący się na placu Stanisława Staszica 4a, wybudowany w 1898 roku. Linia kolejowa została zlikwidowana w 1953 roku, a w latach 1983-1986 odbyła się jego renowacja. Jeszcze do 2024 roku w bruku ulicy można było dostrzec fragment torów kolejki, który został usunięty w czasie przebudowy ulic Pomorskiej i Staszica,
• park Stanisława Staszica (Rossplatz, Nordpark, Benderplatz, Benderpark), rozciągający się na obszarze około 12 ha. Został stworzony w północno-zachodniej części targowiska końmi i jest kompozycyjnie oraz funkcjonalnie powiązany z placem Strzeleckim. Oba place w 1881 roku zostały wykorzystane jako miejsce Śląskiej Wystawy Rzemiosł i Przemysłu (Schlesische Gewerbe und Industrie Ausstellung). W 1886 roku przeprowadzono konkurs na projekt parku, który wygrał H. Richter, a realizację ukończono w latach 1905-1906 (w tym skwer na placu Strzeleckim). Obecnie obszar parku wynosi 4,4 ha, a w 2012 roku przeszedł rewaloryzację,
• szalet.

Niektóre z obiektów były obecne w przeszłości, lecz obecnie nie istnieją:

• kościół Imienia Odkupiciela (Erlöser Kirche), który znajdował się na placu Stanisława Staszica. Zbudowany w 1904 roku, został rozebrany po 1945 roku. Dziś ten teren zajmuje pawilon handlowy.

Zabytki

W okolicach placu Stanisława Staszica we Wrocławiu znajdują się liczne cenne obiekty zabytkowe, które przyciągają uwagę zarówno mieszkańców, jak i turystów. Są to między innymi:

• kościół parafii św. Bonifacego, położony przy pl. Stanisława Staszica 2, który został wpisany do rejestru zabytków pod nr 298/354/Wm w dniu 04.08.1977 r., a obok niego znajduje się plebania przy pl. Stanisława Staszica 4, zarejestrowana pod nr A/298/354/1 z 29.08.1991 r.,
• budynek dworca kolei wąskotorowej, który uzyskał wpis do rejestru zabytków pod nr A/2658/403/Wm dnia 18.07.1979 r.,
• kamienica znajdująca się przy pl. Stanisława Staszica 10, wpisana pod nr A/2318/578/Wm na dzień 25.11.1997 r.,
• kamienica przy pl. Stanisława Staszica 12, również zarejestrowana pod nr A/2268/579/Wm z dnia 25.11.1997 r.,
• budynek mieszkalno-biurowy, który pierwotnie był willą mieszkalną, położony przy pl. Stanisława Staszica 30, zarejestrowany pod nr A/1393/585/Wm w dniu 10.02.1999 r.,
• główny budynek dworca Wrocław-Nadodrze, usytuowany przy pl. Stanisława Staszica 50, z wpisem do rejestru zabytków pod nr A/2500/344/Wm z dnia 21.01.1977 r.

Warto także dodać, że w spisie miejskich zabytków znajdują się liczne inne kamienice, które nie zostały wymienione powyżej. Do tego grona zalicza się cały zespół dworca, w tym budynki kolejowe, a także szalet i park, które razem tworzą unikalny charakter tej części Wrocławia.

---

Oceń: Plac Stanisława Staszica we Wrocławiu

---