Ulica Katedralna we Wrocławiu

---

Historia

Historia obszaru, przez który przebiega ulica Katedralna, jest ściśle związana z powstaniem grodziska na Ostrowie Tumskim w X wieku oraz z dziejami katedry wrocławskiej. Geneza tej monumentalnej budowli sięga roku 1000, a jej lokalizacja znajdowała się na wschodnim krańcu grodziska. Katedra, w swoim długim i burzliwym życiu, była wielokrotnie niszczona, rozbierana, a następnie odbudowywana. Obecny obiekt jest czwartym budynkiem katedry, który wznosi się w tym miejscu. Ostatnie istotne zmiany miały miejsce w IX wieku, kiedy to budowla została przekształcona w stylu neogotyckim, oraz po wojennych zniszczeniach w 1945 roku.

Wokół ulicy do XIII wieku wznoszone były liczne murowane obiekty, które tworzyły zespół architektoniczny. Znajdowały się tu m.in. Pałac Biskupi, dziekanię katedralną oraz rezydencję prepozyta katedralnego. Przypuszcza się, że w 1288 roku, w związku z przekazaniem środkowej części Ostrowa Tumskiego kapitule świętokrzyskiej, wytyczono ulicę Katedralną w jej obecnym kształcie, prowadzącą od katedry do Mostu Tumskiego, łączącą się z głównym szlakiem komunikacyjnym przechodzącym przez Wyspę Piasek oraz ulicę Świętej Jadwigi.

W wyniku dokonywanych nadaniach, cały teren znalazł się pod wpływem dwóch ośrodków kościelnych, przy czym w 1376 roku kapituła świętokrzyska musiała uznać zwierzchnictwo biskupa. W zachodniej części ulicy znajdował się jeszcze kościół św. Piotra i Pawła, który do XIV wieku był własnością cystersów lubiąskich, a od połowy XV wieku służył jako siedziba mansjonarzy świętokrzyskich. Natomiast przy południowej stronie, z nadania księcia z 1310 roku, utworzono dwie kurie kanoniczne kapituły katedralnej, które nawiązywały do pierwotnej zabudowy wzorującej się na formie biskupiego pałacu.

Zabudowa wzdłuż ulicy miała charakter regularny, gdzie na działkach wznoszono budowle o szerokim froncie zwróconym ku ulicy oraz z dwoma piętrami. Wewnątrz umieszczano sienie, a po bokach izby. W miarę późniejszych przebudów zachowywano te cechy, co przyczyniło się do pięknego ukształtowania przestrzeni tego miejsca. W wyniku wielokrotnych pożarów, które miały miejsce, niezbędne były prace budowlane, które w kolejnych latach nadawały większości obiektom późnorenesansowy oraz klasycystyczny wystrój.

Ulica Katedralna przed XV wiekiem charakteryzowała się nawierzchnią wykonaną z dranic, które układano na podkładach wykonanych z okrąglaków. W 1545 roku nawierzchnię ulicy wybrukowano. Koszty jej utrzymania pokrywano w proporcjach: 2/3 wydatków pokrywał biskup, a 1/6 kapituły katedralna i świętokrzyska. W tym okresie ulica przybrała również rolę ceremonialną, gdzie powitanie ważnych gości odbywało się na przyczółku Mostu Tumskiego, skąd procesjonalnie udawano się w kierunku katedry.

W interesującym kontekście, przy ulicy Katedralnej, w domu numer 7, przez pewien czas mieszkał Mikołaj Kopernik, co stanowi nie tylko ciekawe wydarzenie, ale również fascynujący związek tej ulicy z jednym z najbardziej znanych astronomów w historii.

W XVIII wieku w miejscu dawnej mansjonarii świętokrzyskiej wzniesiono Orphanotropheum o monumentalnym charakterze. Jego fasada zwrócona jest w stronę placu Kościelnego. Kolejnymi zmianami były budowy pomników: Najświętszej Marii Panny z Dzieciątkiem przed katedrą oraz Świętego Jana Nepomucena na placu kościelnym przed kościołem Świętego Krzyża. Zlikwidowano również trzy rezydencjalne wieże.

W 1810 roku miała miejsce sekularyzacja dóbr kapituły świętokrzyskiej, które przeszły do skarbu państwa. W roku 1900 nastąpiło kolejne ważne wydarzenie – powiększenie placu Katedralnego, które uczyniło z katedry centralny punkt otaczającego ją terenu. W wyniku działań wojennych w 1945 roku ulica oraz jej zabudowa zostały poważnie zniszczone. Po wojnie realizowano odbudowę wszystkich budynków wzdłuż ulicy Katedralnej, z wyjątkiem numeru 1, gdzie zmodernizowane formy nadano głównie budynkom pod numerami 3-5 i 10-16.

Nazwa

Ulica Katedralna we Wrocławiu ma bogatą historię, której częścią są różne nazwy, jakie nosiła na przestrzeni lat. W swoim przebiegu ulica była znana jako Domstrasse oraz ulica Katedralna. Oba te tytuły odwołują się do znaczącego punktu odniesienia tej okolicy, jakim jest katedra.

W bezpośrednim sąsiedztwie ulicy odnajdziemy również plac Katedralny, który dawniej nosił nazwę Domplatz. Historia tego miejsca sięga czasów, kiedy cały obszar Ostrowa Tumskiego był znany jako Dominsel. Dodatkowo, wzdłuż Mostu Tumskiego, znanym również jako Dombrücke, oraz ulic Kanonia i Kapitulna, które wcześniej były określane mianem Kleine Domstrasse, można zauważyć architektoniczne i kulturowe dziedzictwo, które kształtowało tę cenną część Wrocławia.

Zabudowa i zagospodarowanie

Obszary spokojnie wkomponowane w otoczenie ulicy Katedralnej skrywają wiele unikalnych elementów, które odzwierciedlają bogatą historię oraz społeczne znaczenie tej części Wrocławia. W okolicy tej znajdują się zarówno budowle, które przetrwały próbę czasu, jak i te, które zostały odbudowane po zniszczeniach, jakie miały miejsce podczas wojen. Ważnym punktem jest północno-wschodnia część, położona na prawym brzegu rzeki Odry.

Ulica Katedralna jest usytuowana wzdłuż ramienia głównego Odry, obejmując również odcinek Odry Górnej. W dalszym kierunku rzeka łączy się z ramieniem Odry Północnej, tworząc część Śródmiejskiego Węzła Wodnego, gdzie historyczne znaczenie tej lokalizacji jest niezaprzeczalne.

Jednym z kluczowych obiektów w rejonie jest Most Tumski, który wznosi się na początku ulicy. Kontynuując eksplorację, po stronie północnej można odnaleźć piękny ogród oraz kościół św. Piotra i Pawła, który sąsiaduje z naszym budynkiem Orphanotropheum, zlokalizowanym pod adresem Katedralna 4. Tuż za nim rozpościera się przestrzeń placu Kościelnego, na którym umieszczono figurę Świętego Jana Nepomucena, z architekturą kościoła Świętego Krzyża oraz Świętego Bartłomieja w tle.

Przy ulicy Katedralnej, po stronie południowej, można dostrzec fragmenty, które nie zostały odbudowane, jak również ciąg historycznych zabudowań. Zachowany przyjaźnie fragment pod numerem 1 łączy się z zwartym ciągiem pierzei południowej, gdzie na obu bokach ulicy usytuowane są obiekty datowane od numeru 3 do 17. Urok tej lokalizacji dopełnia widok na figurę Najświętszej Marii Panny z Dzieciątkiem, która dominuje nad archikatedrą św. Jana Chrzciciela.

W budynkach usytuowanych przy ulicy Katedralnej swoje siedziby mają różne instytucje związane z Kościołem katolickim. Przyjrzyjmy się niektórym z nich:

• nr 9: rektorat Papieskiego Wydziału Teologicznego,
• nr 11: rezydencja arcybiskupa metropolity wrocławskiego,
• nr 13: dawna siedziba prepozyta kapituły katedralnej – Kuria Metropolitarna,
• nr 15: dawny pałac biskupi, aktualnie siedziba Kurii Metropolitarnej oraz Instytutu Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN, obecnie Papieski Wydział Teologiczny.

Na posesjach ulokowanych wzdłuż ulicy znajdują się również rzeźby i pomniki, które niewątpliwie wzbogacają tę okolicę:

• pod nr 4, przy kościele św. Piotra i Pawła – Figura św. Piotra Apostoła,
• pod nr 9, przy rektoracie, w ogrodzie – figura bł. Edmunda Bojanowskiego w otoczeniu dzieci,
• pod nr 12, w Domu Księży Emerytów, w podwórzu – Figura św. Klary,
• pod nr 15, przy PWT – popiersie kardynała Bolesława Kominka.

Na zakończenie warto zaznaczyć, że ulica Katedralna jest równie znana z figurek krasnali, które dodają jej urokliwego charakteru.

Numer	Nazwa obiektu	Zdjęcie
Most Tumski	Gazuś	Brak
1/3	Drukarz Kacper	Brak
6	Kawiarek	Brak

Układ drogowy

Na ulicy Katedralnej we Wrocławiu zarejestrowanych jest 286 metrów dróg gminnych. Ruch na tej ulicy jest zasadniczo pieszy, z możliwością dostępu dla specjalistycznych pojazdów oraz mieszkańców. Wzdłuż tej ulicy znajduje się Most Tumski, który odgrywa istotną rolę w łączeniu Ostrów Tumski z Wyspą Piasek. Ten malowniczy most, o długości 52 metrów, przerzuca się nad Odrą Północną.

W obrębie tego obszaru znajdują się także inne ważne ulice i miejsca, które wzbogacają jego charakter. Do nich zaliczają się:

• Ulica Najświętszej Marii Panny, stanowiąca przedłużenie ulicy Katedralnej o długości 83 metrów do ulicy Świętej Jadwigi,
• Bulwar Wyszyńskiego,
• Bulwar Włostowica,
• Most Tumski,
• Plac Kościelny,
• Plac Katedralny.

Nieopodal tej ulicy znajduje się również czasowo otwierane przejście, które zamykane jest dwiema ozdobnymi furtami. To przejście prowadzi wzdłuż brzegu Odry w kierunku Bulwaru ks. Aleksandra Zienkiewicza, wcześniej znanego jako Bulwar św. Marcina.

Ochrona i zabytki

Obszar ulicy Katedralnej w Wrocławiu, leżący w granicach zespołu urbanistycznego Ostrowa Tumskiego i wysp, takich jak Piaskowa, Bielarska, Słodowa i Tumska, jest objęty ścisłą ochroną konserwatorską. Został on wpisany do rejestru zabytków pod numerem rej.: 195 z dnia 15 lutego 1962 roku oraz A/678/213 z dnia 12 maja 1967 roku. Warto zaznaczyć, że kolejną formą ochrony jest ustanowienie historycznego centrum miasta, obejmującego szerszy zakres niż zespół urbanistyczny, co czyni go pomnikiem historii.

Oprócz tego, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego klasyfikuje ten obszar jako strefę ścisłej ochrony konserwatorskiej, podkreślając jego najwyższe wartości krajobrazowe. W granicach ulicy Katedralnej znajduje się również osie widokowe, które są kluczowe dla komunikacji Ostrowa Tumskiego, prowadząc bezpośrednio do katedry przy placu Katedralnym. Ochronę tego obszaru dopełnia fakt, iż władze miejskie włączyły go do Parku Kulturowego „Stare Miasto”, którego celem jest ochrona kulturowego krajobrazu oraz odpowiednie kształtowanie charakteru najstarszej części miasta. W ramach tego miejsca wprowadzono również ograniczenia dotyczące kształtowania nawierzchni drogowych, nakładając obowiązek używania kostki kamiennej lub klinkierowej, co nawiązuje do historycznych nawierzchni zabytkowych.

W okolicach ulicy Katedralnej znajdują się liczne zabytki, które mają ogromne znaczenie dla dziedzictwa kulturowego Wrocławia:

Numer	Obiekt	Rok powstania	Numer rejestru	Zdjęcie
n.d.	Most Tumski	lata 1888-1889	A/1652/327/Wm z 15.10.1976	_
1	Fragment parteru domu	połowa XVIII wieku	245 z 30.12.1970	_
4	Kościół pw. św. Piotra i Pawła	XVI, XX wiek	4 z 25.11.1947 oraz A/432/192 z 15.02.1962	_
4	Dawny sierociniec Orphanotropheum	Początek XVIII wieku, po 1945	90 z 29.03.1949 oraz A/2891/46 z 25.01.1962	_
5	Kanonia	XVI, XVII wiek	50 z 25.01.1962	_
6	Kanonia z oficyną	XVIII wiek	A/2901/51 z 25.01.1962	_
7	Kanonia	XVI, XVII wiek	52 z 25.01.1962	_
8	Kanonia	bez daty	53 z 25.01.1962	_
9	Kanonia	XVI-XVIII wiek	54 z 25.01.1962	_
11	Pałac „Prepozytówka”	Koniec XVIII wieku	55 z 25.01.1962	_
13	Kanonia	XVI, XVIII wiek	56 z 25.01.1962	_
14	Fragment parteru domu	XVIII wiek	A/2783/246 z 30.12.1970	_
16				_
15	Pałac biskupi, obecnie Kuria Metropolitalna	XIII, koniec XVIII wieku	57 z 25.01.1962 oraz 91 z 29.03.1994	_
n.d.	Figura Matki Boskiej z Jezusem	1647 rok	38 z 29.03.1949	_

W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego dla Ostrowa Tumskiego wymienia się także obiekty, które zostały wpisane do rejestru zabytków, a jednak nie figurują w wykazie zabytków dla województwa dolnośląskiego oraz w gminnym rejestrze. Do nich należą:

• rzeźba św. Piotra, zarejestrowana pod numerem 640 z dnia 10 listopada 1992 roku,
• dwie zabytkowe rzeźby na Moście Tumskim: św. Jana Chrzciciela i św. Jadwigi, wpisane do rejestru zabytków pod numerem 638 z dnia 10 listopada 1992 roku,
• rzeźba św. Klary, zarejestrowana pod numerem 658 z dnia 18 listopada 1992 roku.

Dodatkowo, w bezpośrednim sąsiedztwie placu znajdują się inne obiekty zabytkowe, które również zasługują na uwagę:

• katedra pw. św. Jana Chrzciciela, Plac Katedralny, istniejąca od XIII do XIX wieku, z późniejszymi przekształceniami, pod numerem rejestru A/5352/2 z dnia 25.11.1947 oraz 42 z 26.10.1961,
• Kolegiata Świętego Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu, Plac Kościelny, z rejestru zabytków, numer A/5256/44 z dnia 25.01.1962,
• Pomnik św. Jana Nepomucena, Plac Kościelny, objęty rejestrem zabytków, numer 36 z 29.03.1949.

---

Oceń: Ulica Katedralna we Wrocławiu

---