Ulica Joachima Lelewela we Wrocławiu

---

Historia

„Obszar, gdzie obecnie przebiega ulica Joachima Lelewela, jest zamieszkany i zabudowany od około XIV wieku. Na początku XIX wieku znajdowały się tu wiejskie zabudowania ogrodników, a droga, która dała początek dzisiejszej ulicy, była pierwotnie znana jako Świdnickie Łąki. Region ten nosił m.in. nazwę Wygon Świdnicki (Schweidnitrzer Anger) czy Wielki Wygon (Grosse Anger). Z biegiem czasu, w miarę urbanizacji, ulica zyskała nazwę Ogrodowej (Gartenstreasse). Wraz z dynamicznym rozwojem tego obszaru przyjęto nazwę Przedmieścia Świdnickiego.

Na południowo-zachodnim końcu obecnej ulicy istniała polna droga, która w 1845 roku stała się fundamentem dla nowej ulicy Friedrichstrasse (Fryderyka). Miała ona, podobnie jak dzisiejsza ulica Joachima Lelewela, pełnić reprezentacyjną rolę w mieście, jednak plany te nie zostały w pełni zrealizowane. Ulica obejmowała obszary dzisiejszych ulic: Kolejową, Wojciecha Bogusławskiego oraz Nasypową. Wzrost znaczenia tej okolicy nastąpił po uruchomieniu Kolei Górnośląskiej w 1842 roku, co przyczyniło się do jej ekskluzywności. W 1846 roku zbudowano linię kolejową, która łączyła trzy wrocławskie dworce kolejowe, biegnąc wzdłuż niemal całej ulicy Friedrichstrasse. To ograniczało rozwój zabudowy oraz komplikowało codzienną komunikację.

W latach 1900–1905 linia kolejowa została wyniesiona na estakadę kolejową, co uczyniło miejsce bardziej dostępnym. Ulica Joachima Lelewela, którą wytyczono w 1870 roku, powstała na działkach przy ówczesnej ulicy Ogrodowej (Józefa Piłsudskiego), należących do cieśli Karla Schlicka. Zabudowa ulicy rozwijała się głównie w drugiej połowie XIX wieku, z nielicznymi wyjątkiem późniejszych lat, kiedy to część budynków uległa znacznym przekształceniom. W efekcie powstała gęsto zabudowana dzielnica o charakterze wielkomiejskim.

Niestety, wiele z tych budowli zostało zniszczonych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku. Wówczas hitlerowcy przetrzymywali w tej okolicy resztki ludności pochodzenia żydowskiego pozostałej w mieście. Po wojnie, krótka ulica łącząca ulicę Joachima Lelewela z placem Legionów nosiła nazwę ulicy Krótkiej, aczkolwiek została zlikwidowana i włączona do placu PKWN, dzisiaj znanego jako plac Legionów.

W budynku przy ulicy Joachima Lelewela 15 działała loża masońska „Royal York zur Freundchaft”, założona w 1813 roku, która została zawieszona w 1935 roku, a następnie wznowiona w 1993 roku. Zlokalizowana tu również giełda zbożowo-towarowa, a obecnie budynek figuruje w rejestrze zabytków i służy jako biurowiec. Narożna kamienica przy ulicy Józefa Piłsudskiego 15/17 została rozbudowana w latach 30. XX wieku według projektów Paula Häuslera i H. Förstera, a w jej wnętrzu mieścił się Urząd NSDAP. Od 1993 roku znalazła się tu prokuratura apelacyjna, urzędy oraz delegatury różnych instytucji jak Dolnośląskie Biuro Geodezji, czy Najwyższa Izba Kontroli.

W latach pięćdziesiątych XX wieku rozpoczęto realizację zabudowy na placu PKWN (obecnie plac Legionów), w ramach osiedla mieszkaniowego Plac PKWN. Realizacja zabudowy trwała od połowy lat 50. XX wieku do roku 1961, z zastosowaniem innowacyjnej technologii wielkoblokowej. Przy ulicy Joachima Lelewela pozostały wolne tereny po przedwojennych zniszczeniach, a obok zbudowano jedynie kilka garaży jednostanowiskowych.

W 1945 roku w kompleksie budynków przy ulicy Joachima Lelewela 4 uruchomiono drukarnię dla Uniwersytetu Wrocławskiego i Politechniki Wrocławskiej. W latach 90. XX wieku przy ulicy Joachima Lelewela 14 powstał obiekt specjalnego przeznaczenia dla Narodowego Banku Polskiego, który zyskał wyróżnienie podczas Targów Budownictwa TARBUD JESIEŃ 2000. Wolne tereny na południowym końcu ulicy Joachima Lelewela zostały zaaranżowane jako skwer, a budowa kompleksu usługowo-parkingowego rozpoczęła się w 2000 roku, chociaż projekt nie został zrealizowany, prowadząc do rozbiórki budynku tzw. »wrocławskiego szkieletora« w 2017 roku.

Obecny projekt na terenie przy ulicy Kolejowej 8-10 przygotowano w Autorskiej Pracowni Architektury Kuryłowicz & Associates, z planami budowy biurowca o powierzchni użytkowej wynoszącej około 33.000 m² przez inwestora firmę Develia. W 2014 roku zakończono remont zabytkowej kamienicy przy Lelewela 6 w ramach rewitalizacji „100 Kamienic” prowadzonej przez Zarząd Zasobu Komunalnego.

Nazwy

Historia ulicy Joachima Lelewela we Wrocławiu obejmuje różnorodne zmiany nazewnictwa, które odzwierciedlają jej transformacje przez lata. W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

• Zimmerstrasse, do 1945 r.,
• Joachima Lelewela, od 1945 r.

Niemiecka nazwa ulicy, Zimmerstrasse, w tłumaczeniu na język polski oznacza ulicę ciesielską. Termin „Zimmermann” wskazuje na cieślę, co jest bezpośrednio związane z historią tego miejsca. W okolicy mieszkał cieśla Karl Schlick (zmarły w 1910 r.), którego wniosek przyczynił się do wytyczenia tej ulicy. Współczesna nazwa, odnosząca się do postaci Joachima Lelewela, została nadana przez Zarząd Wrocławia i ogłoszona w okólniku nr 97 z dnia 30 listopada 1945 r. Ulica upamiętnia Joachima Lelewela, znaczącą postać w polskiej historii, który urodził się 22 marca 1786 r. w Warszawie, a zmarł 29 maja 1861 r. w Paryżu. Był on historykiem, heraldykiem, bibliografem, slawistą, numizmatykiem i poliglotą, a także działaczem politycznym oraz wolnomularzem.

Układ drogowy

Ulica Joachima Lelewela stanowi ważny element infrastruktury drogowej, przypisana do niej droga gminna nr 105021D (z numerem ewidencyjnym G1050210264011) ma długość 237 m. Ta ważna arteria łączy plac Legionów oraz ulicę Józefa Piłsudskiego z ulicą Kolejową. Klasyfikowana jako droga lokalna, ulica ta posiada także odgałęzienie, które stanowi drogę wewnętrzną, liczącą 114 m długości i znajdującą się w rejonie budynku przy Joachima Lelewela 11, prowadzącą w głąb międzyblokowego osiedla i posesji numer 15.

Ulica ta zyskuje nowy wymiar dzięki swojemu połączeniu z szeregiem dróg publicznych oraz kołowych, w tym:

Typ	Nazwa drogi	Szczegóły	Zdjęcie
skrzyżowanie	Plac Legionów ulica Józefa Piłsudskiego	klasy zbiorczej torowisko tramwajowe	brak
skrzyżowanie	ulica Kolejowa	klasy lokalnej	brak

Obszar, na którym znajduje się ulica, zajmuje w sumie 4.732 m². W skład tej powierzchni wchodzi:

• długość drogi gminnej, zajmującej działkę o powierzchni 4.161 m²,
• oraz długość drogi wewnętrznej, rozłożonej na działkach o łącznej powierzchni 571 m².

Ulica gminna ma nawierzchnię zgranitowej kostki brukowej, z wyjątkiem krótkiego odcinka na początku, gdzie pokrycie wykonane jest z materiału bitumicznego. Cała droga znajduje się w strefie ograniczenia prędkości wynoszącego 30 km/h, z wyjątkiem miejsca, w którym krzyżuje się z placem Legionów oraz ulicą Józefa Piłsudskiego. W ramach tej strefy, która sprzyja uspokojeniu ruchu, droga ta umożliwia również poruszanie się rowerzystom. Stanowi ona połączenie z ulicą Kolejową, która jest objęta tym samym rodzajem ruchu uspokojonego, a także prowadzi do ścieżek rowerowych przy placu Legionów oraz ulicy Józefa Piłsudskiego.

Zabudowa i zagospodarowanie

Ulica w sercu Wrocławia jest przykładem gęsto zabudowanego terenu miejskiego. Południowo-wschodnia pierzeja została zagospodarowana w sposób ciągły, w skład którego wchodzą zarówno budynki historyczne, jak i nowoczesne obiekty. Znajdujący się przy ulicy Joachima Lelewela 14 budynek, usytuowany na rogu z ulicą kolejową, to współczesny projekt przeznaczony dla Narodowego Banku Polskiego. Dodatkowo, numery 4a-4d kryją plombowy budynek mieszkalny.

Na terenie oficyny pod numerem 4 działa drukarnia, natomiast pod numerem 8a można znaleźć mieszkalny budynek oraz pawilon o charakterze handlowo-usługowym.

Północno-zachodnia strona ulicy także charakteryzuje się zabudową pierzejową, choć na początku tego odcinka mamy do czynienia z powojennym budynkiem mieszkalno-usługowym pod numerem 1. Dalej, pierzeja jest nieco przerwana, co częściowo wynika z występowania zespołów garaży, które zlokalizowane są zarówno wzdłuż ulicy, jak i w głąb kwartału.

Od numeru 11 kontynuowana jest ciągła zabudowa, składająca się z kamienic o historycznym charakterze oraz jednego budynku z dominującą funkcją biurową. Mieszkalna oficyna znajduje się pod numerem 21a. Teren, który obejmuje garaże, przewidziany jest na zabudowę mieszkaniową z usługami umiejscowionymi na parterze oraz z przejazdem bramowym do wnętrza pomiędzy budynkami.

W opisywanej zabudowie znajdują się budynki o wysokości od trzech do pięciu kondygnacji, z wyjątkiem obiektu pod numerami 4a-4d, który liczy siedem kondygnacji, osiągając wysokość do 28 m, zaś garaże sięgają tylko jednej kondygnacji.

Długość ulicy waha się od 117,5 do 118,1 m n.p.m. Ulica ta przebiega przez dwa rejony statystyczne, dla których dostępne dane pochodzą z dnia 31.12.2019 r. W rejonie nr 933470, który obejmuje południowo-wschodni kwartał zabudowy, mieszka 354 osoby, co daje gęstość zaludnienia na poziomie 4,237 lud./km². Natomiast w rejonie nr 933450, obejmującym północno-zachodni kwartał, przy liczbie 551 zameldowanych mieszkańców gęstość wynosi 13,353 lud./km².

Ochrona i zabytki

Powierzchnia, na której usytuowana jest ulica Joachima Lelewela, stanowi cenny fragment historyczny Wrocławia, wpisany do ewidencji zabytków jako część Przedmieścia Południowego. Historia tego obszaru sięga XIII wieku, a jego urbanistyczny układ ewoluował od około 1840 roku aż do lat 60. XX wieku. Wiele obiektów zlokalizowanych wzdłuż ulicy jest już zarejestrowanych w gminnej ewidencji zabytków, co potwierdza ich znaczenie dla lokalnego dziedzictwa kulturowego.

Jednym z wyróżniających się obiektów jest budynek Loży Masońskiej „Horus”, a także giełda zbożowo-towarowa zlokalizowana przy Joachima Lelewela 15, która ma swoje miejsce w rejestrze zabytków. Na obszarze tej ulicy oraz w jej bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się wiele innych istotnych zabytków oraz miejsc historycznych. W tabeli poniżej przedstawione są najważniejsze z nich:

Obiekt i lokalizacja	Data powstania i numer rejestracji	Zdjęcie
Strona południowo-wschodnia
Urząd NSDAP do Spraw Opieki Społecznej, obecnie Prokuratura Apelacyjna Wydział II ul. Józefa Piłsudskiego 17-17	lata 30. XX wieku (przebudowa i rozbudowa kamienicy – Paul Häusler, H. Förster) Ochrona – gez, mpzp	_
Zakład poligraficzny, obecnie Wrocławska Drukarnia Naukowa ul. Joachima Lelewela 4	około 1910 r., po 1945 r. Ochrona – gez, mpzp	_
Kamienica ul. Joachima Lelewela 6-6a	około 1870 r. Ochrona – gez, mpzp	_
Kamienica ul. Joachima Lelewela 8	około 1870-1880 r. Ochrona – gez, mpzp	_
Kamienica ul. Joachima Lelewela 10	1873 r., 1936 r. Ochrona – gez, mpzp	_
Kamienica ul. Joachima Lelewela 12	około 1860-1870 r. Ochrona – gez, mpzp	_
Strona północno-zachodnia
Budynek Aktiengesellschaft für Webwaren und Bekleidung – fabryka odzieżowa AWEBE, obecnie budynek administracyjno-biurowy ul. Prosta 36 (wnętrze międzyblokowe) (po wojnie Intermoda)	około 1915-1920 r. Ochrona – inny	_
Kamienica ul. Joachima Lelewela 11	około 1870-1875 r. Ochrona – inny	_
Kamienica ul. Joachima Lelewela 13	około 1870-1875 r. Ochrona – inny	_
Loża Masońska „Horus”, później budynek giełdy zbożowo-towarowej, obecnie siedziba firmy „Geoagra sp. z o.o.” ul. Joachima Lelewela 15 (biurowiec)	1870 r. (proj. F. Barchewitz), 1890 r., 2005 r. (remont) Ochrona – rejestr zabytków A/1492/542/Wm z dn. 15.12.1994	_
Kamienica ul. Joachima Lelewela 17	około 1870-1880 r. Ochrona – inny	_
Kamienica ul. Joachima Lelewela 19	około 1875 r. Ochrona – inny	_
Kamienica ul. Joachima Lelewela 21 (z oficyną pod numerem 21a)	około 1880 r. Ochrona – inny	_
Kamienica ul. Joachima Lelewela 23	około 1870-1880 r. Ochrona – inny	_

Baza TERYT

Dane pochodzące zGłównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT zawierają szczegółowy spis ulic, w tym informacje dotyczące ulicy Joachima Lelewela. Warto zwrócić uwagę na następujące elementy:

• województwo: dolnośląskie (02),
• powiat: Wrocław (0264),
• gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska,
• miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto, Wrocław-Stare Miasto (0986946) delegatura,
• gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław-Stare Miasto (0264059) delegatura,
• nazwa ulicy: ul. Joachima Lelewela (10793).

---

Oceń: Ulica Joachima Lelewela we Wrocławiu

---