Plac Uniwersytecki we Wrocławiu

---

Historia

W historycznym rejonie, gdzie obecnie znajduje się plac, **w przeszłości przebiegał północny odcinek murów miejskich**. To właśnie wzdłuż tych murów można było znaleźć **Zamek Cesarski**, który został zbudowany w drugiej połowie XIII wieku. Również **Bramę Cesarską** poddano przebudowie. W kierunku południowym znajdowała się dawna dzielnica żydowska, co miało wpływ na nazewnictwo ulicy, która do 1824 roku nosiła nazwę Judenstrasse (teraz znana jako ulica Uniwersytecka). Ulica ta była równoległa do placu, a po wschodniej stronie gmachu głównego Uniwersytetu Wrocławskiego, zbudowanego na miejscu dawnych zamków, znajdowała się Rabinergasse. W przekazach historycznych odnotowano także istnienie synagog oraz szkół żydowskich.

W 1659 roku, na mocy decyzji cesarza Leopolda I, zamek oraz przyległe do niego tereny zostały przekazane jezuitom. **W kolejnych latach, począwszy od 1670 roku, zamek był sukcesywnie rozbierany**, a na jego miejscu pojawiały się nowe budynki. W 1686 roku zburzono także jego kościół, który został zastąpiony nową świątynią w latach 1689–1698. Z kolei w 1728 roku, po północnej stronie placu, **wzdłuż murów miejskich zbudowano gmach kolegium jezuickiego**, który później przekształcono w akademię, a następnie w uniwersytet w 1702 roku. Naprzeciwko kościoła, w latach 1734–1755, zrealizowano nowy, trzykondygnacyjny budynek przeznaczony dla konwiktu jezuickiego.

W XIX wieku rozpoczęła się **budowa wysokich kamienic czynszowych**, a w 1904 roku **odsłonięto na placu fontannę Szermierz**. Po II wojnie światowej w 1947 roku prowadzone były prace mające na celu odbudowę uszkodzonego kościoła, a w kolejnych latach także roboty renowacyjne. **W latach 1973–1980 zrekonstruowano kamienice nr 9-13**, które zniszczono podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku, odtwarzając historyczny charakter placu. Na placu, w pobliżu skrzyżowania z ulicą Kuźniczą, **znajduje się północna część budynku A** Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii, wybudowanego w latach 2001–2003, według projektu Maćków Pracownia Projektowa. W latach 2010–2012 przeprowadzono **przebudowę ulicy Kuźniczej i placu Uniwersyteckiego**.

Nazwy placu

Plac Uniwersytecki we Wrocławiu ma bogatą historię, która odzwierciedla jego rozwój przez lata. W trakcie swojej egzystencji, zmieniał nazwy, które są świadectwem ważnych momentów w dziejach tego miejsca.

• sperlingberg (wzgórze wróble): do 1824 r.,
• universitäts platz/uniwersiatplätz: od 1824 r.,
• uniwersytecki.

Ulice

Na placu Uniwersyteckim we Wrocławiu dominują ulice o długości około 257 metrów, które łączą ulicę Więzienną z ulicą Szewską. Przestrzeń ta została zaaranżowana w sposób, który sprzyja głównie ruchowi pieszym, co czyni ją przyjemnym miejscem do spacerów.

Do ulic przypisanych do placu zaliczają się:

• Aleksandra Fredry: prowadzi od placu do ulicy Grodzkiej,
• Kuźnicza: łączy ulicę Wita Stwosza i Kotlarską z placem,
• Szewska: znajduje się przy wschodnim krańcu placu,
• Więzienna: znajduje się przy zachodnim krańcu placu.

W stronę północną, za gmachem głównym Uniwersytetu Wrocławskiego, biegnie ulica Grodzka, która stanowi nabrzeże wzdłuż biegu rzeki Odry. Jej ramiona to Odra Główna oraz Odra Południowa, które są częścią Śródmiejskiego Węzła Wodnego. W obrębie budynku Uniwersytetu znajduje się przejście, które łączy plac z ulicą Grodzką oraz Mostami Uniwersyteckimi (znanymi jako Brama Cesarska), które stanowią jedno z kilku dojść do Starego Miasta.

Dawniej na tym odcinku biegły również tory tramwajowe, jednak zostały one już zlikwidowane, pozostawiając jedynie fragmenty torowiska. Na południe od placu zlokalizowana jest ulica Uniwersytecka, która również biegnie od ulicy Więziennej aż do ulicy Szewskiej, a tuż obok znajduje się Rynek.

Zabudowa i zagospodarowanie

W zachodniej części placu wyróżnia się imponujący, barokowy gmach Uniwersytetu Wrocławskiego, którego okazała architektura jest zwieńczona charakterystyczną Wieżą Matematyczną. Po stronie południowej rozciąga się zieleniec, stanowiący przestrzeń między placem a ulicami Uniwersytecką, Więzienną oraz współczesną zabudową, która obejmuje urokliwe kamieniczki. W dalszej części placu znajduje się Fontanna Szermierz, która delikatnie oddziela ożywioną część wschodnią od cichej i spokojnej zachodniej części. W sąsiedztwie fontanny znajduje się Brama Cesarska oraz wczesnobarokowy Kościół Najświętszego Imienia Jezus, który znany jest także jako kościół uniwersytecki.

Na południu placu stanowi integralną część zabudowy barkowy Konwikt Świętego Józefa (Josephskonvikt), z kolei dalej zlokalizowane są różnorodne kamienice. Na północ od placu, za ulicą Aleksandra Fredry, znajduje się wolna przestrzeń, ograniczona zabudową przy ulicach Grodzkiej i Szewskiej. W rejonie wschodnim, po przeciwnej stronie od ulicy Szewskiej, znajdują się obiekty przynależące do Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

Charakterystycznym elementem tego placu jest jego nieregularny kształt, który lejkowato zwęża się w kierunku zachodnim. Dominujący gmach uniwersytetu wprowadza kontrast z niską i zwartą zabudową pierzei południowej, składającą się z niewielkich kamienic. Przyspieszony efekt skrótu perspektywicznego, uzyskany dzięki zwężającej się przestrzeni placu, sprzyja monumentalizacji obiektów położonych po północnej stronie placu. Niestety, późniejsza konstrukcja wysokich kamienic czynszowych w XIX wieku zatarła walory tej oryginalnej kompozycji przestrzennej. Jednakże dzięki odbudowie kamienic nr 9-13, które zostały zniszczone podczas II wojny światowej, udało się zachować cenne walory historyczne i przestrzenne tej części placu.

W kontekście obiektów małej architektury, warto zwrócić uwagę na następujące elementy:

• Fontanna Szermierz: secesyjne dzieło rzeźbiarza Hugo Lederera (1871-1940) odsłonięte w 1904 r.,
• 17 Południk: symboliczna linia południkowa wkomponowana w nawierzchnię placu.

W przeszłości istniały również obiekty, które obecnie nie są już obecne na placu, a wśród nich można wymienić:

• Zamek cesarski we Wrocławiu, którego miejsce zajmuje obecnie gmach uniwersytetu,
• rzeźby „Cztery Pory Roku”, które niegdyś znajdowały się na zachodnim zieleńcu, obecnie zostały przeniesione,
• dawny krasnal uniwersytecki Szermierz.

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym znajduje się Plac Uniwersytecki oraz budynki na nim usytuowane, podlegają różnorodnym formom ochrony, w tym ochronie zabytków oraz regulacjom wynikającym z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Plac ten zlokalizowany jest w obrębie Starego Miasta, które jest chowane pod opieką prawną jako obszar zabytkowy. Zostało to potwierdzone wpisami do ewidencji zabytków, obejmującymi zespół urbanistyczny Starego Miasta z lat XIII – XIX, gdzie postanowienia te zostały zarejestrowane pod nr rej.: 196 z dnia 15.02.1962 r. oraz A/1580/212 z dnia 12.05.1967 r.

Na placu oraz w jego bezpośrednim sąsiedztwie mieszczą się liczne obiekty o znaczeniu historycznym, w tym:

• Zespół klasztoru jezuitów, który obejmuje:
• – Kościół klasztorny jezuitów pod wezwaniem Imienia Jezus, wzniesiony w latach 1689–1698, usytuowany przy Placu Uniwersyteckim 1a, nr rej.: 9 z dnia 26.11.1947 r. oraz A/290/85 z dnia 6.02.1962 r.
• – Kolegium jezuickie, obecnie gmach główny Uniwersytetu Wrocławskiego, zbudowane w latach 1726–1732, pochodzące z XX wieku, przy Placu Uniwersyteckim 1, nr rej.: 35 z dnia 29.03.1949 r. oraz A/2903/163 z dnia 15.02.1962 r.
• – Kamienice przy placu Uniwersyteckim, w tym: 7, 8, 10, 11/12, 13, datowane na XVIII oraz XIX wiek, nr rej.: A/4014/338/Wm z dnia 24.07.1976 r.
• – Kamienica przy placu Uniwersyteckim 15, również z okresu XVIII oraz XIX wieku, zarejestrowana pod nr rej.: A/2902/164 z dnia 15.02.1962 r.
• – Konwikt św. Józefa, zlokalizowany przy ul. Kuźniczej 35, zbudowany w latach 1734–1755, z wpisem nr rej.: 34 z dnia 20.11.1947 r. oraz A/4015/72 z dnia 6.02.1962 r.

Ponadto, w Gminnej ewidencji zabytków znajduje się również kamienica przy Placu Uniwersyteckim 15a. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego przewiduje ochronę tego placu jako obszaru o wysokich walorach kulturowych. W tym kontekście ustalenia te mówią o:

ustala się plac Uniwersytecki i plac Biskupa Nankiera z wyznacznikami kulturowymi, które stanowią dominanty kompozycyjne obszaru jako tereny o najwyższych wartościach krajobrazowych,

jak również

Ustala się punkty widokowe wraz ze strefami ekspozycji wyznaczonymi na rysunku planu, widoku i wglądu na: …, fontannę z szermierzem i portal z głównym wejściem do gmachu Uniwersytetu oraz widoku Kościoła Uniwersyteckiego od ul. Szewskiej w ciągu placu Uniwersyteckiego i widoku Ossolineum od placu Uniwersyteckiego.

---

Oceń: Plac Uniwersytecki we Wrocławiu

---