Budynek konwiktu pw. św. Józefa we Wrocławiu

---

Historia

Na terenie działki nr 35, pierwszy obiekt został zbudowany w 1640 roku. W latach 1734–1755 stanął budynek Konwiktu, zaprojektowany przez wrocławskiego architekta Josepha Frischa, który nadzorował jego budowę od 1734 do 1745 roku. W tym samym czasie realizował także inne ważne projekty, na przykład prace przy kościele jezuitów Podwyższenia Krzyża Świętego w Brzegu oraz nad budową kolegium. Po jego śmierci dalsze prace kontynuował Joseph Peltz pochodzący ze Żmigrodu.

W pierwszym etapie budowy, pomiędzy 1734 a 1735 rokiem, zrealizowano frontowe skrzydło zachodnie oraz przygotowano fundamenty skrzydła północnego. Ze względu na problemy finansowe, dach skrzydła północnego został ukończony dopiero w 1738 roku. W tym samym roku Michał Frisch zdobył pozwolenie na wzniesienie efektownego portalu, który miał być wysunięty poza linię zabudowy. W 1743 roku zakończono prace nad trzecim skrzydłem po stronie południowej oraz nad dekoracjami refektarza.

W 1753 roku zrealizowano także skrzydło łącznikowe wschodnie. Ostatnie prace budowlane zakończono w 1755 roku, a ich celem były dekoracje w kaplicy św. Józefa, która została poświęcona 11 listopada tego samego roku. W budynku, który pełnił wtedy funkcję internatu dla około 50–60 podopiecznych ojców jezuitów (według Harasimowicza liczba ta wynosiła około 80), większość uczniów była utrzymywana z fundacji. W czasie wojny siedmioletniej budynek pełnił jednocześnie rolę lazaretu oraz więzienia.

W 1765 roku, w wyniku przejęcia przez pruskie władze, budynek został przekształcony w filię berlińskiego Królewskiego Banku Pruskiego (Königliche Bank). Bank funkcjonował na parterze do 1846 roku, zajmując trzy przestronne pomieszczenia, które obejmowały salę operacyjną, główny kantor, salę depozytów oraz salę dyskontową. Na wyższych piętrach kontynuowano działalność Konwiktu. W 1790 roku, z inicjatywy Fryderyka II Wielkiego, konwiktorzy z pochodzeniem szlacheckim otrzymali prawo noszenia specjalnego umundurowania; uczyli się także tańca, jazdy konnej oraz fechtunku, a od początku XIX wieku również języków obcych. W ten sposób konwikt stał się miejscem edukacji dla szlachetnych urodzeniem, wśród jego wychowanków był między innymi poeta Joseph von Eichendorff.

W 1810 roku, w wyniku sekularyzacji, konwikt przestał swoją działalność. Rok później górne piętra zostały zaadaptowane na mieszkania dla nauczycieli Śląskiego Uniwersytetu imienia Fryderyka Wilhelma. W budynku mieszkał między innymi profesor fizyki oraz filozof, Heinrich Steffens, który w 1813 roku z okien gmachu wygłosił patriotyczne wezwanie do narodu, nawołując do udziału w wojnie wyzwoleńczej przeciwko Francji. Od tego momentu konwikt zyskał miano domu Steffensa. Po 1811 roku, na drugim piętrze, osiedlił się profesor mineralogii, Karl Georg von Raumer, który zebrał bogatą kolekcję minerałów z całego świata.

W 1815 roku władze uczelni, z inicjatywy Raumer, przeznaczyły pięć pomieszczeń budynku na Gabinet Mineralogiczny. Natomiast od 1930 roku w jego wnętrzach mieściły się sale wykładowe i pomieszczenia dydaktyczne uniwersytetu, w tym Instytut Antropologii, a od 1932 roku także Instytut Psychologii.

Opis architektoniczny

Bez wątpienia, budynek konwiktu pw. św. Józefa we Wrocławiu to przykład architektury, która fascynuje swoją formą i detalami. Jest to czteroskrzydłowy, trzykondygnacyjny obiekt, który wzniesiono na planie niejednorodnego czworoboku. Jego kształt wzbogaca przybudówka umiejscowiona w południowo-wschodnim narożniku oraz trapezowy dziedziniec wewnętrzny.

Trzy skrzydła budynku – zachodnie, południowe i wschodnie – posiadają dwa traki z korytarzem, natomiast wschodnie skrzydło ma tylko jeden trakt i pełni funkcję łącznika. Ważnym aspektem jest to, że część północna i zachodnia są podpiwniczone. Budynek przykryty jest dwu- oraz trzyspadowym dachem, co nadaje mu charakterystyczny wygląd.

Fasada od frontu, składająca się z dziewięciu osi, jest skierowana ku pl. Uniwersyteckiemu. Parter jest ozdobny, boniowany, a górne kondygnacje oddzielone są eleganckim gzymsem kordonowym. Na osi środkowej znajduje się portal, który w przeszłości był zdobiony rzeźbami, obecnie niestety usuniętymi, jednak zachowany portal prowadzi do sieni przejazdowej i dwubiegowej klatki schodowej.

Dwie wyższe kondygnacje charakteryzują się architektonicznymi zdwojonymi pilastrami, które wspierają konsolowe konstrukcje i definiują trzy pseudoryzality. Centralny ryzalit jest zwieńczony szczytem, w którym wyróżniają się jednookienne elementy otoczone spływami wolutowymi. Okna są prostokątne, a w dachowej części występują również półokrągłe otwory.

Pierwotnie na szczycie budynku znajdowały się posągi przedstawiające św. Józefa z Dzieciątkiem, św. Agnieszkę oraz św. Rozalię, a także putta z ich atrybutami. Spośród dekoracyjnych form na dachu wyróżniają się również detale w formie wazonów umieszczonych w skrajnych osiach.

Elewacja północna składa się z ośmiu osi, także podpiwniczona, z jednymosiowymi pseudoryzalitami. Część dolna została ozdobiona boniowaniem, a górne kondygnacje oddzielają od siebie znajome wykroje, co dodatkowo akcentuje parterowy otwór prowadzący do piwnicy.

Wschodnia elewacja, trzykondygnacyjna, pozbawiona jest podziałów, a na dachu skrzydła znajduje się sygnaturka zegarowa. Południowa elewacja jest widoczna tylko w pięcioosiowej formie z prostokątnymi oknami. Wszystkie skrzydła łączą się w dziedzińcu za pomocą arkadowych krużganków zabezpieczonych żelaznymi balustradami z 1751 roku.

Rozmieszczenie pomieszczeń

Na parterze usytuowana została kaplica św. Józefa, refektarz oraz pomieszczenia służbowe. Główna kondygnacja to lokalizacja dla biblioteki, archiwum prowincji, sali do ćwiczeń w szermierce, oraz bazy dla młodszych roczników. W spisie pomieszczeń znajdowała się również sala modlitwy i sala teatralna.

Na wyższej kondygnacji znajduje się kolejna seria sypialni i pokoi przełożonych. Obecnie w budynku przetrwało jedynie pomieszczenie jadalni, obecnie pełniące rolę audytorium.

W jadalni zachowane są detale: sklepienie z bogatą sztukaterią, gdzie przedtem były malarskie zdobienia. Kaplica św. Józefa, znana ze swojego kolebkowego sklepienia z freskami, miała wcześniej trzy ołtarze, a na głównym ołtarzu przedstawiano scenę poświęconą Józefowi.

Po 1945

Działania militarne, które miały miejsce w 1945 roku, jedynie w niewielkim stopniu wpłynęły na stan budynku. Do 1950 roku obiekt pozostawał w rękach Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Następnie, w latach 1950–1953 zrealizowano prace związane z odbudową, które zostały przeprowadzone według wytycznych renomowanego architekta Wincentego Witolda Erazma Rawskiego (1893–1962). W efekcie tego procesu, poddano rekonstrukcji fasadę oraz szczyt budynku, a także wymieniono pokrycie dachowe.

W roku 1953 odbyła się zmiana właściciela, a budynek przeszedł na własność Polskiej Akademii Nauk (PAN). W okresie od 2018 do 2021 roku, obiekt przeszedł kolejne prace remontowe, zapewniając mu nowoczesny wygląd oraz wygodę. Warto wspomnieć, że w latach 2002–2021 w murach tej historycznej budowli funkcjonowało Muzeum Człowieka, które przyciągało wielu zwiedzających.

---

Oceń: Budynek konwiktu pw. św. Józefa we Wrocławiu

---