Budynek dawnego gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu

---

Historia posesji i kamienicy

Historia budynku dawnego gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu sięga XIII wieku. Wówczas to na terenie obecnego obiektu rozpoczęto pierwsze zabudowy, a 12 sierpnia 1293 roku zainaugurowano działalność szkoły elementarnej, której celem było przygotowanie uczniów do nauki w szkole katedralnej. Ostatnim rektorem wspomnianej szkoły przed jej przebudową, w latach 1499–1505, był znany poeta Laurentius Corvinus (1465–1527).

W 1505 roku, na miejscu starego budynku, wzniesiono nowy obiekt o konstrukcji szkieletowej, który miał służyć przyszłym studentom planowanego uniwersytetu, jednakże projekt ten nigdy nie został zrealizowany. Dopiero w 1560 roku wzniesiono nowy, murowany gmach, w którym dwa lata później, 29 stycznia 1562 roku, otwarto gimnazjum humanistyczne. Był to trzykondygnacyjny budynek ośmioosiowy, z pięknym renesansowym portalem wejściowym usytuowanym w centralnej osi elewacji.

W części dachowej znajdowała się wieżyczka w osi centralnej, a pozostałą część zdobiły dziewięć lukarn. W obiekcie urządzono pięć sal wykładowych oraz mieszkania dla rektora i pomocy dydaktycznej, a także dla stypendystów i choralistów.

Szkoła od samego początku zyskała uznanie dzięki wysokiemu poziomowi nauczania i stała się znaczącym ośrodkiem życia umysłowego. Pierwszym protestanckim rektorem był Andrzej Winkler, który założył miejską drukarnię obok cmentarza przy kościele św. Elżbiety oraz zreformował program i metody nauczania wraz z J. Hessem. Gimnazjum przez wiele lat stanowiało główną instytucję edukacyjną Wrocławia, aż do utworzenia Uniwersytetu Wrocławskiego.

Na początku XVIII wieku szkoła zaczęła borykać się z problemem przyjęcia większej liczby uczniów. Na początku pomieszczenią klasowym nadawano nowe formy poprzez wznoszenie przepierzeń, a od 1781 wprowadzono ściany murowane. W 1824 roku zaplanowano rozbudowę w kierunku ul. Odrzańskiej, jednak projekt nie doczekał się realizacji z powodu braków finansowych. W 1829 roku zakupiono przylegające sześć budynków znajdujących się przy ul. Jatki.

W 1835 roku, według planów Carla Studta, powstał nowy klasycystyczny gmach z dwiema bryłami, większą wschodnią i mniejszą zachodnią, o czteroosiowej elewacji od strony ul. Kiełbaśniczej oraz o siedmioosiowej elewacji frontowej. W zachodniej części zorganizowano mieszkania dla rektora, prorektora oraz pracowników dydaktycznych.

W 1873 roku do budynku dobudowano skrzydło północne, w którym mieściła się sala gimnastyczna. Kolejne zmiany miały miejsce w 1883 roku, kiedy to w zachodniej części wzniesiono dodatkowe piętro, wyrównując tym samym poziom z wschodnim budynkiem. W 1893 roku, z uwagi na problemy z przestrzenią, podjęto decyzję o budowie nowej placówki przy ulicy Dawida 1-3. Działał tu nowy budynek szkoły, który wybudowano w 1903 roku, na podstawie projektu Karla Klimma i Richarda Plüddemanna.

Po przeniesieniu działalności edukacyjnej, dawny budynek przekształcono na biura Miejskiej Inspekcji Budowlanej i Zarządu Miejskiej Policji Budowlanej. W 2001 roku nastąpiła jego sprzedaż.

Opis architektoniczny

Część zachodnia gimnazjum

Budynek tego klasycystycznego gimnazjum, który powstał w 1835 roku, jest otoczony ulicami św. Elżbiety, Kiełbaśniczą oraz Jatki. Na północnej stronie obiektu zauważamy wąskie podwórze, które jest otoczone wysokim murem od strony ulicy. Wschodnia część kompleksu przylega do innej części dawnego gimnazjum, aktualnie funkcjonującej jako siedziba Zarządu Zespołu Komunalnego Urzędu Miasta. Cała struktura budynku układa się w literę „L”, co nadaje jej interesujący kształt.

Obiekt jest całkowicie podpiwniczony i zlokalizowany na solidnym kamiennym cokole. Główna bryła, widoczna od strony ulicy św. Elżbiety, ma układ dwutraktowy; pierwotnie jednak, na północy, była podzielona na dwa ryzalitowe fragmenty, które miały różne głębokości. W płytszym ryzalicie po wschodniej stronie znajdowała się klatka schodowa oraz toalety. Z kolei ryzalit zachodni był większy i w 1873 roku przeszedł rozbudowę, obejmując trzyosiowe jednotraktowe skrzydło.

W tylnej części budynku zlokalizowane jest niewielkie podwórko, które w podziemiu łączy się z tarasem, a nad dodatkowym traktem północnym, na czwartej kondygnacji, umieszczono nadbudówkę. Całość budynku wieńczy wyraźny gzyms na południowej elewacji, a dach ma formę płaskiego wykończenia.

Główna elewacja, usytuowana na południu, w części przyziemia, ma charakterystyczne boniowanie wykonane z płyt. Drzwi wejściowe, umieszczone w trzeciej osi od wschodu, posiadają głębokie osadzenie i prowadzą do schodów. Kondygnacje dzieli wyraźny gzyms kordonowy, a ostatnia kondygnacja kończy się znacznym gzymsem wieńczącym, który oparty jest na konsolnych wspornikach z ząbkowanym fryzem poniżej. Widoczność okien to prostokątne ramy, z mniejszymi na czwartej kondygnacji, a także gzymsami nadokiennymi na kondygnacjach II i III. Część cokołowa posiada niewielkie okna piwniczne, a na osi środkowej znajduje się kartusz z herbem Wrocławia, umieszczony powyżej drugiej kondygnacji.

Elewacja zachodnia jest siedmioosiowa i zachowuje tę samą kompozycję co południowa. Budynek jest nadal połączony za pomocą przejścia wewnętrznego z sąsiednią, wschodnią częścią.

Część wschodnia gimnazjum

Wschodnia część, w której mieszczą się pomieszczenia szkolne, ma konstrukcję trzykondygnacyjną i charakteryzuje się układem trzech traktów. Elewacja budynku składa się z dziewięciu osi i została wzniesiona na prostokątnym planie z dwoma wewnętrznymi dziedzińcami. Wejście do pomieszczeń odbywa się przez przestronną klatkę schodową, przed którą rozciąga się imponujący westybul. Oprócz sal wykładowych, w budynku mieści się biblioteka, sala rysunkowa oraz reprezentacyjna, a także duża aula, która zachwyca bogatą sztukaterią.

Do budynku prowadzi płaski, trójprzelotowy portyk, wsparty na eleganckich pilastrach. Sień przelotowa zapewnia komunikację z tylną elewacją w kierunku ulicy Jatki.

Po 1945

Po zakończeniu działań wojennych w 1945 roku budynek, który niegdyś pełnił funkcję gimnazjum św. Elżbiety, zyskał nowe przeznaczenie. Został przekształcony w miejsce, gdzie ulokowano Wydział Osiedleńczy Zarządu Miejskiego.

W kolejnych latach, zwłaszcza w latach 90. XX wieku, w obiekcie tym zainstalowane zostały inne instytucje. Oprócz Wydziału Osiedleńczego, mieścił się tutaj Zarząd Gospodarki Komunalnej Wrocław–Stare Miasto, a także Zarząd Cmentarzy Komunalnych. Co więcej, działał tutaj Ośrodek Zamiejscowy Naczelnego Sądu Administracyjnego.

---

Oceń: Budynek dawnego gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu

---