Plac Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu

---

Historia

W miejscu, w którym obecnie znajduje się plac Tadeusza Kościuszki, pierwotnie istniał cmentarz z przeznaczeniem dla ubogich i obcych. Jego założenie datuje się na 1318 rok, a lokalizacja znajdowała się poza murami Wrocławia, tuż przed Bramą Świdnicką. Obok cmentarza ulokowana była kaplica św. Gertrudy. W roku 1557 wzniesiono tu również szubienicę, która sprawiła, że kaplica zaczęła pełnić funkcję udzielania skazańcom ostatniej posługi. Niestety, w 1603 roku kaplica została zburzona, w wyniku czego powstał Kościół imienia Zbawiciela, zbudowany w 1568 roku obok nowego cmentarza, który powstał w 1541 roku w pobliżu placu Czystego.

W 1795 roku, w miejscu, gdzie został pochowany pruski generał Friedrich Bogislav Von Tauentzien, postawiono jego pomnik, co uznaje się za początek istnienia placu. Kiedy Wrocław w 1807 roku został zdobyty przez wojska napoleońskie, francuskie władze podjęły decyzję o rozbiórce fortyfikacji. Wówczas francuski oficer i inżynier, Blain, dokonał wytyczenia nowego placu, który miał pełnić funkcje reprezentacyjne oraz być miejscem defilad. Było to wynikiem życzenia księcia Hieronima Bonaparte, który potrzebował przestrzeni do przeprowadzenia parady z okazji wiosennych manewrów, które miały miejsce 8 maja 1807 roku.

Twórca projektu zastosował formę, która była typowa dla ówczesnych placów we Francji, szczególnie w Paryżu. Tak jak się podaje, być może wzorcami były francuskie place Royal oraz Vendôme, który otrzymał kwadratową formę, przeciętą symetrycznie przez wszystkie boki o długości 143 m, gdzie wytyczono ulice: Tauentziena (Tauentzienstrasse) i Nową Świdnicką (Schweidnitzer Strasse). Miały one przekraczać każdą z pierzei placu w samym jej centrum, co spowodowało, że narożniki pozostały zamknięte. W centralnej części placu umieszczono wspomniany pomnik, a przestrzenie między ulicami zagospodarowano jako trawniki.

Pod koniec lat 40. XIX wieku wokół placu zaplanowano zabudowę. Na tym obszarze powstały reprezentacyjne kamienice o wysokim standardzie, a także obiekty usługowe, takie jak hotel, restauracje, bank oraz dom handlowy. Wśród wyróżniających się budynków warto wymienić ekskluzywny hotel „Residenz”, który był utrzymany w stylu neorenesansowym i powstał w 1861 roku. Oferował on restaurację, kawiarnię, a od 1913 roku również kinematograf. W 1930 roku z kolei w miejscu tego hotelu oraz kilku kamienic wybudowano dom towarowy firmy Wertheim, znany obecnie jako Centrum Renoma. Innymi charakterystycznymi budynkami są hotel Savoy, odznaczający się klasycyzującą elewacją, oraz siedziba filii Banku Drezdeńskiego, później przekształconego w BZ WBK.

Obiekty wokół placu ucierpiały podczas oblężenia Wrocławia, które miało miejsce pod koniec II wojny światowej w 1945 roku, kiedy to wiele z nich legło w gruzy. Udało się ocalić jedynie trzy budynki: hotel Savoy, bank, oraz częściowo dom towarowy.

Po zakończeniu wojny pomnik, który znajdował się na placu, został zburzony i zastąpiony przez kamień pamiątkowy ku czci Bojowników o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne. W latach 1954-1956 (1958) zrealizowano budowę Kościuszkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (KDM), której część zabudowy zlokalizowano przy placu Tadeusza Kościuszki. Ocalałe obiekty wkomponowano w nową zabudowę, uznawaną za harmonijną w stosunku do obecnej architektury oraz historycznych budynków. Uznaje się, że zaprojektowano ją w odpowiednich proporcjach do otoczenia, zachowując barokowy układ urbanistyczny placu. Budynki umiejscowiono wzdłuż pierwotnych linii zabudowy, przy jednoczesnym zachowaniu osiowego i symetrycznego układu. Ich styl jest typowy dla Polski przed 1956 rokiem, inspirowany Marszałkowską Dzielnicą Mieszkaniową w Warszawie, z większym jednak naciskiem na proporcje i jednoczesnym zmniejszeniem detali architektonicznych.

Układ urbanistyczny

Układ przestrzenny omawianego miejsca został starannie zachowany według planu, który został ustalony w XIX wieku. Dnia 15 grudnia 1994 roku, został on wpisany do rejestru zabytków, otrzymując numer A/1491/543/Wm. Centralnym punktem jest układ w formie kwadratu, z symetrycznymi ulicami, które dzielą plac na cztery części, tworząc kształt krzyża. Ulice Tadeusza Kościuszki i Świdnicka są głównymi arteriami w tej kompozycji.

Narożniki kwadratu są otoczone zabudową, co nadaje placowi zamknięty charakter. W centrum znajduje się wysepka, która ma kołowy kształt, a ulice otaczają ją, prowadząc ruch w przeciwnych kierunkach. W chwili powstawania placu znajdował się tam pomnik, który z biegiem lat został zamieniony na kamień pamiątkowy. Teren wokół tej wyspy otrzymał nazwę Skwer Solidarności Walczącej, który stanowi mały zieleniec.

Wzdłuż każdej z pierzei rozciągają się ulice, które posiadają miejsca parkingowe. Obszary zieleni, oddzielone ulicami, są obecnie zagospodarowane jako trawniki z roślinami ozdobnymi, krzewami oraz drzewami. Każdy z tych kwartałów został przecięty przez chodniki, które biegną po przekątnych danego terenu, co zwiększa dostępność.

Pierzeje otaczające plac charakteryzują się ciągłą zabudową budynków mieszkalno-usługowych powstałych w latach 50. XX wieku, z wyjątkiem trzech zachowanych obiektów i północno-wschodniego narożnika, gdzie nowa konstrukcja nie została połączona z budynkiem domu towarowego. Owo miejsce zostawiono otwarte, co przyczynia się do przestronności tego rejonu. Projekt zabudowy zrealizowany w latach 50. XX wieku jest dziełem zespołu Romana Tunikowskiego.

Linia tramwajowa przebiega ulicą Świdnicką, co dodaje komunikacyjnej funkcjonalności temu obszarowi. Warto również zwrócić uwagę na kiosk „Okrąglak”, który jest interesującą atrakcją znajdującą się w południowej części placu.

Budynki

Wśród budynków otaczających plac znajdują się konstrukcje datowane na lata 50. XX wieku, jednakże z wyjątkiem trzech, którym udało się przetrwać. Architektura tych obiektów jest typowa dla tego okresu w Polsce. Wszystkie budynki są czterokondygnacyjne i posiadają poddasze. Na poziomie parteru przewidziano miejsce na usługi oraz handel. Dachy tych budynków są skośne, co nadaje im charakterystyczny wygląd. W nową zabudowę zręcznie wkomponowano wspomniane trzy ocalałe budowle.

Jednym z nich jest Budynek Banku Drezdeńskiego, który zbudowano w 1913 roku. Dzięki temu, że ocalał w trakcie oblężenia Wrocławia w 1945 roku, mógł później służyć jako siedziba banku BZ WBK.

Kolejnym zachowanym obiektem jest hotel Savoy, którego budowę rozpoczęto w 1911 roku według planu autorstwa C. Helbiga, dla G. Fischera, właściciela Hotel Savoy. W 1923 roku budynek przeszedł przebudowę według projektu M. Strasburga. Pomimo działań wojennych, obiekt jedynie lekko ucierpiał, co umożliwiło wznowienie działalności hotelowej już w roku 1945. W 1951 roku budynek przekazano Wojewódzkiemu Urzędowi Bezpieczeństwa Publicznego a w 1970 roku przeszedł renowację. Kolejnym właścicielem został Skarb Państwa, natomiast użytkownikiem obiektu stała się Komenda Wojewódzka Policji. Hotel dysponuje czterema piętrami oraz poddaszem, a jego oferta to 52 miejsca noclegowe w 26 pokojach (1-, 2- i 3-osobowych) oraz apartamentach. W dniu 30.03.1992 roku budynek wpisano do rejestru zabytków pod numerem A/2283/476/Wm.

Innym interesującym obiektem jest Budynek Domu Towarowego Wertheim, obecnie znany jako Centrum Renoma. Jego budowa rozpoczęła się w 1930 roku. Niestety, podczas działań wojennych, 12 marca 1945 roku, budynek został zbombardowany, co spowodowało znaczne zniszczenia, zwłaszcza wewnętrzne. Najcenniejsze elementy, takie jak piwnice, parter, szkieletowa konstrukcja oraz ceramiczne elewacje, przetrwały jednak bez uszczerbku na swoim stanie. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków 3 maja 1977 roku pod numerem A/2498/349/Wm.

Na przestrzeni lat 60. XX wieku, w obrębie tego placu, popularnością cieszyły się kawiarnie, takie jak „Centralna”, usytuowana na parterze Powszechnego Domu Towarowego „Renoma”, oraz „KDM”. Innymi znanymi miejscami były Klub Międzynarodowej Prasy i Książki oraz pierwszy we Wrocławiu bar sieci McDonald’s.

Kamień pamiątkowy

W 1946 roku w Wrocławiu został ustawiony kamień pamiątkowy ku czci Bojowników o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne. Jego umiejscowienie nastąpiło po rozbiórce pomnika Friedricha Bogislava von Tauentziena. To istotne wydarzenie miało miejsce w kontekście zmieniającej się sytuacji politycznej w Polsce powojennej.

W latach 80. XX wieku, gdy w kraju trwał stan wojenny, na powierzchni tego kamienia wyryto symbol Solidarności Walczącej. To mocny znak związku z historią i walką o wolność, który przypomina o trudnych czasach oraz o nadziei na lepszą przyszłość.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat tego kamienia, zachęcamy do zapoznania się z osobnym artykułem poświęconym temu tematowi: Kamień pamiątkowy ku czci Bojowników o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne.

Skwer

W sercu placu Tadeusza Kościuszki znajduje się wysepka, która otoczona jest jezdniami, a co istotne, nie ma tu dostępu dla pieszych. Oznacza to, że nie wytyczono żadnych przejść dla pieszych, co czyni to miejsce dość odosobnionym.

Na tej właśnie wysepce powstał skwer, który jest wypełniony zielenią i wokół którego umieszczono kamień pamiątkowy. Kamień ten został odsłonięty na cześć Bojowników o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne, co miało miejsce w pierwszych latach po zakończeniu drugiej wojny światowej. Umieszczona na nim inskrypcja przypomina o tych, którzy walczyli o wolność.

W latach osiemdziesiątych XX wieku na jego powierzchni wyryto znak Solidarności Walczącej, który mimo licznych starań ówczesnych władz komunistycznych, aby go usunąć, pozostaje tam do dnia dzisiejszego. To wydarzenie stało się impulsem do nadania skwerowi po transformacji ustrojowej w Polsce nazwa Skweru Solidarności Walczącej.

---

Oceń: Plac Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu

---