Kamienica Pod Złotą Palmą we Wrocławiu

---

Historia kamienicy i jej architektura

„W okresie średniowiecza, pod koniec XIII wieku, istniejący budynek miał drewniane przedproże, które zostało usunięte w późniejszych czasach. Renowacja kamienicy miała miejsce około 1500 roku, kiedy nadano jej prawdopodobnie trzykondygnacyjną formę, o czym na portalu świadczyła jeszcze w XIX wieku widoczna data. W tym czasie pojawił się także gotycki szczyt, utworzony z pięcioosiowej kompozycji ze sterczynami i ostrołucznymi blendami. Następnie w 1592 roku odbyła się kolejna przebudowa, w wyniku której powstał manierystyczny portal z godłem domu, wykonany najprawdopodobniej przez osobę współpracującą z Hansa Schneidera von Lindau, znanego inżyniera i architekta.

Wnętrze budynku zyskało również sztukatorskie dekoracje w sieni, gdzie sklepienie oparte było na hermowych spornikach. Historia kamienicy obejmuje również przebudowy na początku XVII wieku oraz po 1770 roku, kiedy właścicielem był J. Kochler. Mimo, że starszy portal został zachowany, fasada uzyskała barokowy wygląd z przewagą elementów klasycystycznych, a trzykondygnacyjny szczyt ozdobiono pilastrami wielkiego porządku, rozmieszczonymi w dwóch poziomach.

Od 1875 roku kamienica była siedzibą księgarni „Priebatsch’s Buchhandlung”. Jej właściciel, Leopold Priebatsch, zainstalował w 1891 roku w budynku jeden z pierwszych telefonów we Wrocławiu. Do 2018 roku, wiele źródeł, w tym Rudolf Stein, stwierdzało, iż powstanie nowego budynku datuje się na 1905. Właściwie miałbowy secesyjny dom handlowy o nazwie Geschäftshaus Cassel & Goldberg z akcentami eklektycznymi. Jednak Rafał Werszler w swojej pracy z 2018 roku, pt. „Dzieje rodziny Priebatschów, znanych księgarzy i wydawców”, wskazał rok 1907 jako właściwą datę budowy. Archiwa Muzeum Architektury dostarczyły dokumentów związanych z tym okresem, takich jak zezwolenie na budowę z 1906 roku oraz pierwszy projekt, który nie został zatwierdzony, zlecony przez Maxa Kessela.

Nowy dom handlowy został wzniesiony w latach 1906-1907 na nowym podpiwniczeniu. Miał pięć kondygnacji oraz trzykondygnacyjny szczyt, zdobiony renesansowymi detalami. Obiekt zaprojektowano jako całkowicie handlowy. Czteroosiowa fasada ozdobiona była pilastrami, które oddzielały okna w kształcie łuku na czwartej kondygnacji oraz duże prostokątne okna na trzeciej kondygnacji. W obrębie dwóch pierwszych kondygnacji wstawiono jedną dużą łukową witrynę.

Kamienica była wynajmowana przez różne firmy handlowe, w tym „Lichtenstein & Wachsner” (producent odzieży męskiej) oraz usługowe, takie jak „Hoess & Hertrampf” (fryzjer). W parterze mieściła się księgarnia „Priebatsch’s Buchhandlung”, a przed wejściem wisiał podświetlany szyld z postacią czytającą książkę, stworzony przez kowala Jaroslava Vonka. W roku 1931 kamienicę wynajmowały różne firmy, m.in. „Cassel & Goldberg” (producent ubrań damskich), „Falke” (sklep z oświetleniem) oraz „Gluskions” (fabryka garderoby męskiej).

Księgarnia Priebatsch’s Buchhandlung, pod zarządem rodziny Priebatschów, funkcjonowała do 1933 roku, kiedy to Hans Priebatsch, będąc poddawanym prześladowaniom z powodu pochodzenia żydowskiego, wyjechał wraz z rodziną do Jerozolimy. Po nim księgarnię przejęli Erich Thiel i Karl-Hans Hintermeier, a szyld i nazwa przetrwały do 1943 roku.

Właściciele i postacie związane z kamienicą

Do 1418 roku, kamienica pozostawała w rękach Hansa Sachse, a po jego śmierci przeszła w posiadanie jego żony Anny, która dysponowała nią aż do 1438 roku. Udziały w nieruchomości mieli również potomkowie Sachse, którzy sprzedali swoje udziały matce. Po śmierci Anny w 1433 roku, kamienice odziedziczyły jej córki: Katarzyna, żona rycerza Niklasa Stewitz, oraz Anna, które w 1437 roku sprzedały nieruchomość swojemu wujowi, kupcowi Heinze Tile. Niklas Tyme pochodził z Lubina i osiedlił się we Wrocławiu w 1436 roku. W latach 1439-1440 był wybierany do ławy, posiadając kilka posesji, w tym dom przy ulicy Więziennej. Po śmierci Niklasa w 1447 roku, kamienicę odziedziczyła jego wdowa, Anna. W roku 1468 kolejni spadkobiercy sprzedali swoje prawa Christinie, wdowie po Hansie Holiko, znanej z posiadania Kamienicy przy Rynku 18. W latach 1486–1501 właścicielem posesji był Leonhard Gressel.

Od co najmniej 1875 roku kamienica była własnością Leopolda Kny’ego, profesora botaniki, specjalizującego się w grzybach i roślinach zarodnikowych.

Priebatschowie

Rodzina Priebatsch miała swoje korzenie w Śmiglu, gdzie Naumann Priebatsch (1802-1862), nauczyciel oraz dyrektor szkoły, w 1826 roku otworzył pierwszą księgarnię z podręcznikami. Jego synowie, Julius i Leopold, podążyli śladami ojca jako księgarze i wydawcy. Julius (1830-1905) po ukończeniu szkoły w 1855 roku założył księgarnię w Ostrowie Wielkopolskim o charakterze edukacyjnym. Leopold po przybyciu do Wrocławia w 1861 roku, otworzył 19 maja księgarnię pod adresem ulicy Ruskiej 63 w kamienicy „Pod Czarnym Kręglem”. Sprzedawał m.in. papier ozdobny i gry planszowe. W 1863 roku jego sklep przeniósł się na rynek, do Rynku 14. W następnych latach poszerzył ofertę o książki i dzieła sztuki. W październiku 1867 roku przyjął nazwę „Priebatsch’s Buchhandlung”.

Od 1872 roku księgarnia sprzedawała także pomoce naukowe i wydawała własne publikacje. W 1873 roku przeniosła się do nowego lokalu w Rynku 10/11. 1 sierpnia 1873 roku Leopold zarejestrował wydawnictwo, a do 1923 roku publikował tygodnik „Schlesische Schulzeitung” (Śląskie Zeszyty Szkolne). Księgarnia rozwijała się, stając się największą instytucją tego typu w regionie, oferującą pomoc w nauczaniu. W 1875 roku znalazła nową lokalizację w Rynku 58.

W 1899 roku Leopold Priebatsch i jego brat Julius odkoupili od Leopolda Kny kamienicę „Pod Złotą Palmą” łącznie z kamienicą znajdującą się przy Odrzańskiej 1. Nową nieruchomością w imieniu swoich właścicieli zarządzał Lubiński. Po śmierci Leopolda w 1903 roku jego dziedzictwo przejął syn Felix Priebatsch (1867–1926), historyk oraz znawca kultury Słowian i Śląska, absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego. Jego syn Hans Jochanan Priebatsch (1902-1989) opuścił Wrocław w 1934 roku. Na podstawie dokumentów z 1940 roku przypisana była Auguste Priebatsch, a później jej córka Wally Wertheim. 2 stycznia 1940 roku sprzedały kamienicę za 113500 RM firmie meblowej Karsunky & Co. W księgach adresowych z lat 1942-1943 jako właściciele kamienicy figurowali Alfred Frost i Richard Peter, właściciele firmy produkującej siodła Frost & Jàhnel offene Handelsgesellschaft.

Po 1945 roku

W trakcie wojny w roku 1945, budynek znany jako kamienica Pod Złotą Palmą nie doznał znaczących zniszczeń. Dzięki temu szybko dostosowano go do potrzeb handlowych. Na parterze powstała księgarnia oraz wydawnictwo, funkcjonujące pod nazwą „Księgarnia Jasielskiego”. Jej właściciel, Roman Jasielski, pochodzący z Lwowa, oferował bogaty zbiór książek przywiezionych ze Stanisławowa.

Po jego śmierci w 1947 roku, miejsce to przez kolejny rok prowadziła jego córka, Anna Aleksandra Jasielska. W 1948 roku kamienica została przekształcona w Dom Wzorów Izby Przemysłowo-Handlowej, a piętra udostępniono dolnośląskim producentom na ekspozycję ich wyrobów. Na parterze funkcjonowała księgarnia Domu Wzorów.

Po zamknięciu wystawy Ziem Odzyskanych w 1948 roku, Dom Wzorów zakończył działalność wraz z Izbą Przemysłowo-Handlową. W końcu 1949 roku, budynek został przekazany w całości Miejskiej Bibliotece Publicznej we Wrocławiu. W 1955 roku nastąpiła fuzja z Wojewódzką Biblioteką Publiczną. W 1960 roku zlikwidowano dużą witrynę i w jej miejsce wstawiono mniejsze, symetryczne okna.

Obecnie w kamienicy znajduje się Dolnośląska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Mikulskiego. Na parterze urządzono salę nazwaną „Pod Plafonem” (aktualnie „Galeria Pod Plafonem”), w której odbywały się wystawy malarstwa oraz grafiki.

---

Oceń: Kamienica Pod Złotą Palmą we Wrocławiu

---