Kamienica Hirschela we Wrocławiu

---

Historia posesji i kamienicy

Na obszarze miasta, w rejonie dzisiejszych ul. Dworcowej oraz ul. Komuny Paryskiej, w latach 40. XIX wieku istniały piękne ogrody, znane jako Knysche Knie, które były spokrewnione z karczmą Kny. Z dokumentów z 1827 roku, stworzonych przez Eduarda Hoffmanna, można dostrzec dwa obiekty usytuowane w tym kwartale, z kolei plan autorstwa Carla Heinricha Studta z 1853 roku oznaczał je jako budynki, w których mieścił się sierociniec. Zachodnia część działki przy ul. Dworcowej była już w tym czasie zabudowana.

Około roku 1846, działka ta została nabyta przez Davida Bülowa, członka Rady Miejskiej. On to także postanowił zastąpić istniejące zabudowania nową, trzykondygnacyjną willą, wolnostojącą. Wschodnia strona parceli zyskała również nowy budynek, który w 1861 roku wybudował architekt Felix Nagórski. Oba te obiekty – zachodni i wschodni – znajdowały się w bliskim sąsiedztwie willi oraz otaczającego ją ogrodu.

Na początku lat 80. XIX wieku, cały kwartał od ul. Dworcowej aż po ul. Komuny Paryskiej, graniczący z ul. Podwale, przeszedł na własność Śląskiego Towarzystwa Akcyjnego Nieruchomości, które podzieliło go na mniejsze działki. W tym samym czasie willa Bülowa została wyburzona, a na jej miejscu zaprojektowane zostały dwie nowe kamienice. Autorstwo projektów przypisuje się berlińskiej spółce architektonicznej Cremer & Wolfenstein, a wykonanie zrealizowała firma budowlana Heinricha Simona.

Zgodnie z odkryciami Hryniewicza i Bińkowskiej, kamienica oznaczona numerem 68 należała do Simona, natomiast drugi budynek, z numerem 69, był własnością rentiera Jonasa Hirschela, który mógł nabyć go od Simona przed jego ukończeniem. W elementach dekoracyjnych, takich jak maszt wieńczący dach oraz w kracie drzwi wejściowych do sieni, widoczne były inicjały właściciela „JH”.

Właściciele zajmowali pierwsze i drugie piętro, trzeci poziom był przeznaczony na wynajem. Nieruchomość pozostała w rękach rodziny Hirschelów aż do lat 30. XX wieku, kiedy to nowym właścicielem został Carl Becker. Od 1933 roku pierwszą kondygnację wynajmowało Gotajski Bank Ubezpieczeń od Ognia, a w późniejszych latach wydzierżawił do całej kamienicy.

Opis architektoniczny

Kamienica Hirschela, z wzniesionym w 1882 roku skrzydłem bocznym, jest jednym z interesujących obiektów architektonicznych Wrocławia. Za jej realizację odpowiadał majster murarski Julius Thiem. W projekcie ujęto zarówno przedogródek, jak i ogród, który rozciągał się aż do obecnej ulicy Hercena. Budynek ma czteroosiową fasadę i składa się z trzech kondygnacji, zaś jego architektura łączy elementy manieryzmu oraz baroku, przy czym według Zbigniewa Łabędzkiego, nawiązuje do baroku śląskiego.

Na poziomie piwnicy, elewacja została gładko otynkowana, z poziomymi boniami. W prawej osi na parterze umiejscowiono prostokątny otwór wejściowy, zamknięty spłaszczonym łukiem, który prowadzi do reprezentacyjnej sieni. Z sieni prowadzi się również do centralnie umiejscowionej, monumentalnej klatki schodowej, doświetlanej od góry poprzez świetlik. Druga oś od lewej to trzykondygnacyjny ryzalit z balkonem, którego krawędzie pierwszej kondygnacji są ozdobione boniowanymi lizenami, natomiast na drugiej – pilastrami.

W rzucie elewacji ryzalitu znajdują się po trzy otwory okienne. Na pierwszej kondygnacji oddzielone są one prostymi półkolumnami, a na górnej – kolumnami w jońskim porządku. Wszystkie pilastry, półkolumny i lizeny opierają się na prostopadłościennych cokołach. Na trzeciej kondygnacji Balkon ryzalitu jest wyposażony w murowaną balustradę z słupkami na narożach, a oświetlenie wnętrza zapewniają małe, wąskie prostokątne okna. Drzwi prowadzące z tarasu do wnętrza mają łukowe zamknięcie, a po bokach umieszczone są otwory okienne, uwiecznione lizenami zwieńczonymi belkowaniem i podwójnym gzymsem nad drzwiami.

Na drugiej i trzeciej kondygnacji prostokątne okna wyposażone są w proste gzymsy, natomiast na trzeciej kondygnacji, w osi wejściowej, umiejscowione są dwa węższe otwory okienne zamykane łukiem pełnym. Górny gzyms nad drzwiami balkonowymi tworzy trójkątny naczółek, zaś ponad gzymsem wieńczącym, umieszczono wybudówkę zwieńczoną czterospadowym dachem o płaskim zakończeniu. Całą elewację frontową w przeszłości zdobiły bogate detale w stylu neomanierystycznym oraz neobarokowym, które niestety nie zachowały się do dzisiaj.

Oficyny budynku pokryte są jednospadowym dachem o spadach w kierunku podwórza. W ich wnętrzu, nad klatką schodową z krętymi schodami, wznosi się ośmioboczna kopuła, która posiada szpicę oraz różę wiatrów. Całość przykryta jest dachem jednospadowym skierowanym w stronę elewacji podwórza. W 1899 roku do tylnej elewacji dodano balkony, co znacznie podniosło walory użytkowe budynku.

Na każdej kondygnacji ulokowane było jedno przestronne mieszkanie o powierzchni około 500 m²; zaprojektowany apartament na parterze był najluksusowszym z bezpośrednim dostępem do ogrodu frontowego. Komunikację między piętrami realizowała centralna klatka schodowa oraz dwie dodatkowe: boczna dla służby i jedna w oficynie. W 1919 roku dokonano podziału apartamentu na drugim piętrze, tworząc osobne mieszkanie w skrzydle.

Kamienica wzbogaciła się o centralne ogrzewanie z kotłowni oraz nowe łazienki, a przebudową i projektem zajęła się firma Simon & Halpaap. Po zmianie funkcji budynku na biurowy w 1933 i 1939 roku, poszczególne pomieszczenia podzielono oraz zmieniono wewnętrzną stolarkę drzwiową. W 1939 roku, na zlecenie Banku, według projektu Maxa Güntera, usunięto z elewacji wiele elementów dekoracyjnych.

Według Zbigniewa Łabęckiego, w 1938 roku na wejściu do budynku wykonano loggie, jednak wcześniejsze zdjęcia z 1889 roku pokazują, że loggia ta istniała tam już wcześniej.

Po 1945

Rok 1945 był punktem zwrotnym dla kamienicy Hirschela, ponieważ w tym czasie miały miejsce istotne zmiany w jej strukturalnym wykorzystaniu.

Na tyłach budynku, pod adresem Hercena 3/5, powstała nowa siedziba Wojewódzkiego Biura Projektów, która przylegała do budynków oficyny kamienicy. Z biegiem lat, oficyna została zaadaptowana do potrzeb Biura, chociaż nie została połączona z głównym budynkiem przy ulicy nr 69.

Również w 1945 roku, kamienica przeszła w ręce skarbu państwa i zaczęła pełnić funkcję kamienicy czynszowej. Przełomowy moment miał miejsce w 1961 roku, kiedy to została przekazana Wojewódzkiemu Biuru Projektów.

W tym samym roku nastąpiły znaczne zmiany w jej wnętrzu, które były dostosowane do potrzeb biurowych. Celem tych zmian było wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań, wskutek czego zlikwidowano łazienki, zmieniono układ wnętrz, a także usunięto loggie. Dodatkowo, zmieniono pokrycie dachu, co znacząco wpłynęło na wygląd budynku.

W 1980 roku przeprowadzono także remont elewacji tylnej, w ramach którego usunięto balkony, co zmieniło jego zewnętrzny charakter.

---

Oceń: Kamienica Hirschela we Wrocławiu

---