Kamienica Rynek-Ratusz 10, znana również pod nazwą "Pod Złotym Krzyżem", to zabytkowy obiekt usytuowany we wrocławskim Rynku. Jest częścią północnej pierzei tretu, która jest potocznie określana jako strona rymarzy lub złotników.
Warto dodać, że większość kamienic znajdujących się w tej części rynku ma swoje korzenie sięgające czasów XV–XVII wieku. Początkowo były to skromne, parterowe drewniane kramy, które z biegiem lat przekształcono w piętrowe murowane pomieszczenia mieszkalne. Te ostatnie przylegały do dwukondygnacyjnej murowanej ściany północnej tzw. Smatruzy. Jak czas mijał, archaiczne budynki zmieniały swój charakter i przekształcały się w wielopiętrowe kamienice.
Po roku 1824, gdy zlikwidowano Smatruzę, właściciele kamienic z tej strony rynku wykupili tereny od miasta za łączną kwotę 21 000 talarów, co pozwoliło im na przedłużenie swoich budynków w kierunku południowym. Charakterystyczne dla tego okresu zachowane zabudowania ukazują cechy architektury późnoklasycystycznej, co czyni je interesującymi obiektami do badania.
Jednakże, działania wojenne, które miały miejsce podczas II wojny światowej, spowodowały częściowe zniszczenia tej pierzei. Jej odbudowa została szczegółowo opracowana w 1954 roku przez profesora Edmunda Małachowicza w Pracowni Konserwacji Zabytków, z aktywnym udziałem takich znakomitości jak prof. Stanisław Koziczuk, Jadwiga Hawrylak oraz Stefan Janusz Müller.
Historia kamienicy
W miejscu, gdzie obecnie wznosi się kamienica, pierwotnie zlokalizowane były cztery średniowieczne kramy. Z biegiem lat, na tym terenie, postawiono trzy nowe budynki, oznaczone jako nr 10A, 10B i 10D, których fasady zostały zaprojektowane w stylu barokowym. W latach 1710–1740 zrealizowano tutaj projekt kilku nowych, wąskich kamienic o charakterystycznym układzie szczytowym. Najstarsza z nich, numer 10A, została wzniesiona po roku 1720 i miała cechy architektoniczne bardzo podobne do kamienicy nr 9, stanowiąc pięciokondygnacyjny budynek z dwiema osiami okiennymi. Szczyt kamienicy zdobiła jednoosiowa edykula, oprawiona w wolutowe spływy, z tympanonem o podwińcu i przerwanym górnym gzymsem, centralnie umieszczonym wazonem.
Środkowa kamienica, oznaczona jako 10B, zrealizowana w 1740 roku, charakteryzowała się szerszą, dwuosiową fasadą. Na parterze oraz w szczycie ozdabiały ją pilastry w porządku korynckim. Z kolei największa z nich, 10D, powstała w latach 1709–1710 i była pięciokondygnacyjnym budynkiem z czteroosiową fasadą. Całość ukoronowały dwa szczyty, uzupełnione prostopadłymi dachami.
Przed rokiem 1825 wzniesione wcześniej kamienice zostały zburzone, a w ich miejsce powstał budynek w stylu klasycystycznym, trzykondygnacyjny, który w latach 70. XIX wieku został podniesiony o czwartą kondygnację oraz podpiwniczenie od strony tylnej. Dziś, czterokondygnacyjna kamienica charakteryzuje się wewnętrznym, oktogonalnym dziedzińcem, przykrytym dwuspadowym dachem w części przedniej i tylnej oraz dachem jednospadowym nad bocznymi łącznikami.
W układzie przedniej części budynku można dostrzec dwutraktowy rozkład pomieszczeń, podczas gdy w tylnej części zastosowano jednotraktowy układ. Przechodząc przez obie części, natrafiamy na sień przelotową, w której łącznikach znajdują się eliptyczne klatki schodowe. Elewacja frontowa, siedmioosiowa, zdobiona jest ośmioma pilastrami kanelowanymi wielkiego porządku, które podtrzymują rozbudowane belkowanie, przechodzące w gzyms międzykondygnacyjny, bogato dekorowany wolutowo-roślinnymi motywami, takimi jak rozety, wieńce, wazy, pas jajownika oraz palmetowy fryz.
Parter budynku charakteryzuje się gładką powierzchnią i posiada siedem półkoliście zamkniętych otworów. Do budynku prowadzi wejście, zamknięte od góry archiwoltą, ozdobioną zwornikiem z krzyżem maltańskim oraz datą „1825”. W tylnej części elewacji, na wysokości drugiej kondygnacji, umieszczono żeliwną, wielopolową tarczę herbową, wieńczoną koroną zamiast tradycyjnego klejnotu, którą podtrzymują dwaj mężowie.
W okresie po 1954 roku, w kamienicy nr 10 mieścił się dom handlowy. Natomiast w 2016 roku budynek przeszedł gruntowną modernizację.
Przypisy
- Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30.09.2024 r.
- Wiśniewski 2002 ↓, s. 109-110.
- Wiśniewski 2002 ↓, s. 110.
- Małachowicz 1985 ↓, s. 211.
- Czerner 1976 ↓, s. 142.
- Czerner 1976 ↓, s. 28.
- Czerner 1976 ↓, s. 79.
- Czerner 1976 ↓, s. 142-143.
- Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 327.
- Leksykon architektury Wrocławia 2011 ↓, s. 326.
- Słownik języka polskiego PWN
- Encyklopedia architektury
- Herb - zdjęcie na polska.org
Pozostałe obiekty w kategorii "Kamienice i domy":
Kamienica Rynek-Ratusz 25-27 we Wrocławiu | Kamienice przy ulicy Więziennej 1-3 we Wrocławiu | Dawny budynek Kamery Cesarskiej we Wrocławiu | Winiarnia Philippich we Wrocławiu | Dom ośmiorodzinny przy ul. Tramwajowej 2a we Wrocławiu | Kamienica Hirschela we Wrocławiu | Budynek mieszkalny przy ulicy Grunwaldzkiej 88 i Henryka Sienkiewicza 131 we Wrocławiu | Kamienica Pod Czarnym Kozłem we Wrocławiu | Kamienica Pod Trzema Gołębiami we Wrocławiu | Kamienica Pod Zimnym Kamieniem we Wrocławiu | Budynek mieszkalno-usługowy przy ulicy marszałka Józefa Piłsudskiego 94-96 we Wrocławiu | Kamienica przy ulicy Wita Stwosza 15 we Wrocławiu | Kamienica Pod Złotym Słońcem przy ulicy Drobnera we Wrocławiu | Kamienica przy ulicy św. Mikołaja 42 we Wrocławiu | Kamienica przy ulicy św. Mikołaja 40 we Wrocławiu | Kamienica przy ulicy św. Antoniego 28 we Wrocławiu | Kamienica przy ulicy Rzeźniczej 3 we Wrocławiu | Kamienica przy ulicy Ruskiej 39 we Wrocławiu | Kamienica przy ulicy Psie Budy 9 we Wrocławiu | Kamienica przy ulicy Podwale 75 we WrocławiuOceń: Kamienica Rynek-Ratusz 10 we Wrocławiu