Budynek mieszkalno-usługowy przy ulicy marszałka Józefa Piłsudskiego 94-96 we Wrocławiu

---

Położenie i otoczenie

Budynek znajduje się w Wrocławiu, w obrębie osiedla Przedmieście Świdnickie, w rejonie historycznej dzielnicy Stare Miasto. Jest usytuowany przy jednej z kluczowych ulic miasta, która ma charakter reprezentacyjny. Jego lokalizacja to ulica marszałka Józefa Piłsudskiego 94–96. Zajmuje on północną pierzeję tej ulicy, która jest częścią ciągłej zabudowy śródmiejskiej, w obrębie kwartału ulic: marszałka Józefa Piłsudskiego (od południa), Hugona Kołłątaja (wschód), Tadeusza Rejtana (północ) oraz Stawowej (zachód). Budowa ta znajduje się tuż obok stacji Wrocław Główny, co podkreśla jej dogodną lokalizację.

Obszar otaczający budynek wyróżnia się wysoką dostępnością do miejskiej infrastruktury komunikacyjnej. Dzięki wspomnianemu dworcowi kolejowemu, jak również przystankom tramwajowym i autobusowym, mieszkańcy mają łatwy dostęp do wielu linii transportowych w obrębie wrocławskiego systemu komunikacji miejskiej.

Teren, na którym ulokowany jest budynek, to przestrzeń gęsto zabudowana, typowa dla obszarów miejskich. Charakteryzuje ją różnorodność zabudowy, w której funkcje mieszkaniowe są przeplatanie z innymi przeznaczeniami, co tworzy zróżnicowaną tkankę miejską. W kontekście podziału urbanistycznego, ten rejon określany jest jako śródmieście, w skład którego wchodzą jednostki urbanistyczne Przedmieścia Świdnickiego oraz Oławskiego.

W nawiązaniu do układu urbanistycznego, dominuje tutaj układ bloków zabudowy w formie kwartałów. Obejmuje to umiejscowienie funkcji reprezentacyjnych na zewnątrz, a funkcji użytkowych wewnątrz kwartałów. Wzdłuż ulic można zauważyć przewagę pierzejowej zabudowy, co dodatkowo podkreśla charakter tej przestrzeni miejskiej.

Historia

Przed powstaniem budynku

Omawiany teren, na którym obecnie wznosi się budynek, był niegdyś częścią przedpola fortyfikacyjnego Starego Miasta, które rozciągało się przed Bramą Świdnicką. W XVI wieku obszar ten nosił nazwę Wygonu Świdnickiego (Schweidnitzer Vorstadt) i obejmował przestrzeń od podwala aż po współczesną estakadę kolejową oraz tereny ulicy Stawowej i Dworcowej. Na przełomie XVIII i XIX wieku wzdłuż ulicy Józefa Piłsudskiego zaczęły się pojawiać domy, wznoszone głównie przez miejscowych ogrodników. Równocześnie, w roku 1808, obszar ten został włączony do granic miasta. Dynamiczny rozwój, który towarzyszył rozbudowie Wrocławia, związany był także z powstaniem dworca kolejowego Wrocław Główny, który stał się impulsem do wznoszenia miejskich obiektów w okolicy. Niestety, działania wojenne podczas oblężenia miasta w 1945 roku doprowadziły do zniszczenia części zabudowy, co sprawiło, że wiele wolnych parceli zostało przeznaczonych pod nową budowę.

Kontekst

Potrzeby mieszkaniowe Wrocławia, silnie uszkodzonego po II wojnie światowej, sprawiły, że budownictwo mieszkaniowe stało się jednym z kluczowych obszarów działań odbudowy miasta. W porównaniu do innych dużych ośrodków miejskich w Polsce, wrocławskie inwestycje budowlane w okresie socrealizmu były stosunkowo skromne. W tym czasie budowa nowych mieszkań koncentrowała się głównie na uzupełnieniu istniejącej, przedwojennej zabudowy. Najwięcej takich realizacji miało miejsce w dwóch szczególnie wyróżniających się rejonach miasta, jednym z nich był obszar Przedmieścia Świdnickiego oraz okolice ulicy Tadeusza Kościuszki, placu jego imienia oraz ulicy marszałka Józefa Piłsudskiego, na której powstawały nowe inwestycje wkomponowane w struktury dotychczasowej zabudowy. Nowa zabudowa, mimo spełnienia architektonicznych norm ówczesnych czasów, w dużej mierze respektowała dotychczasowe linie zabudowy oraz gabaryty otaczających ją budynków.

Powstanie budynku i użytkowanie

Projektantem omawianego budynku był Witold Skowronek, który w czasie jego wykonania pracował w Miastoprojekcie Wrocław. Budynek powstał w czasach, gdy zdominowana przez socjalizm architektura musiała spełniać specyficzne wymogi projektowe. W latach 1949–1955 we Wrocławiu zrealizowano wiele podobnych budynków plombowych, w tym także ten przy ulicy marszałka Józefa Piłsudskiego 94-96, która wcześniej była znana jako ulica Karola Świerczewskiego. W 1954 roku projekt budynku był już ukończony, a rok później rozpoczęła się budowa (według innego źródła, obiekt powstał w latach 1953–1954). Wykonawstwo realizowała firma Przedsiębiorstwo Budownictwa Uprzemysłowionego, a jego kierownikiem budowy był inżynier Jerzy Wojnarski. Oprócz samego budynku, Witold Skowronek zaprojektował również wnętrza lokali na parterze, które zostały zrealizowane jedynie częściowo. W latach 70. XX wieku w sąsiednich lokalach działały między innymi: sklep z konfekcją, optyk i zegarmistrz. Późniejsze zmiany w użytkowaniu sprawiły, że po transformacji ustrojowej część oryginalnych wnętrz została zniszczona, a lokale zmieniały swoich właścicieli, wśród których znajdowała się między innymi jubilerski sklep oraz bank.

Architektura i aspekty budowlane

Styl i funkcja

Budynek ten, osadzony w kontekście architektury Wrocławia, reprezentuje styl socrealistyczny, wzbogacony o elementy historyzujące. Pełni funkcję mieszkalno-usługową i znajduje się w północnej pierzei ulicy, wkomponowując się w istniejący układ urbanistyczny. Jego charakter architektoniczny sprawia, że można go również nazywać kamienicą oraz domem.

Parametry i dane ewidencyjne

Obiekt o pięciu kondygnacjach nadziemnych, posiada jedną kondygnację podziemną oraz użytkowe poddasze, osiąga wysokość 23,25 m. W 2024 roku teren, na którym się znajduje, podzielono na dwie niezależne działki: część zachodnią o powierzchni 221 m² z zabudową wynoszącą 239 m² (numer porządkowy 94) oraz część wschodnią, której powierzchnia wynosi 214 m² i zajmuje 201 m² (numer porządkowy 96). Obie działki klasyfikują się w grupie B jako tereny mieszkaniowe. W Klasie Środków Trwałych (KŚT) obiekt ten zaliczany jest do grupy m – czyli budynków mieszkalnych (110). Posiada różne instalacje, w tym centralne ogrzewanie, wodociągową, kanalizacyjną, gazową oraz elektryczną, a także klimatyzację w częściach użytkowych.

Program użytkowy

W budynku wyraźnie zaznacza się podział funkcjonalny ze względu na kondygnacje. Apartamenty znajdują się powyżej parteru, który został przeznaczony na lokale użytkowe. Każdy z tych lokali posiada bezpośrednie wejście dla klientów od ulicy, a sama struktura budynku zapewnia przejazd bramowy, prowadzący do przestrzeni międzyblokowej. Wspólne wejścia do klatek schodowych są dostępne od podwórza, gdzie znajdują się także pomieszczenia gospodarcze i dla rowerów. Dodatkowo, nad pomieszczeniami magazynowymi w tylnej części budynku zlokalizowano małe mieszkania, a na każdym poziomie mieszkalnym znajduje się sześć mieszkań, co daje łącznie 26 lokali mieszkalnych.

Lokale

Na parterze ma miejsce obecność lokali użytkowych. W pierwotnym projekcie przewidziano dwa lokale po obu stronach przejazdu bramowego. Aktualnie, po wprowadzeniu zmian, ich liczba wynosi trzy. Na wyższych kondygnacjach są mieszkania o powierzchni 45 m² do 62 m², a dodatkowe dwa mieszkania znajdują się nad pomieszczeniami magazynowymi. W sumie między lokalami użytkowymi a mieszkalnymi powstaje w budynku 29 jednostek.

Rzut i bryła

Projekt budynku oparty jest na rzucie wydłużonego prostokąta, w którym wyraźnie zaznaczone są elementy takie jak przejazd bramowy oraz klatki schodowe. Bryła charakteryzuje się zwartą formą, a dach w kształcie dwuspadowym podkreśla jego wysokość. Na fasadzie południowej oraz północnej wyróżniają się ryzality, które pełnią zarówno funkcję dekoracyjną, jak i użytkową.

Elewacje

Wprowadzenie do elewacji

Budynek wkomponowuje się w zabudowę północnej pierzei ulicy. Posiada dwie symetryczne elewacje: południową, od strony ulicy, oraz północną, otwierającą się na wnętrze międzyblokowe. Elewacje zaprojektowano z uwzględnieniem nie tylko estetyki, ale również funkcjonalności, co czyni je spójną częścią architektoniczną otoczenia. Ściana zachodnia sąsiaduje z budynkiem mieszkalnym przy ulicy marszałka Józefa Piłsudskiego 92, zaś wschodnia z hotelem Piast.

Przejazd bramowy

Portal przejazdu bramowego wyróżnia się architektonicznymi detalami, w tym pilastrami i dekoracyjnym łukiem. Sklepienie jest zrealizowane półkoliście, a podłucz wykorzystuje kasetony. Całość tym elementów dopełnia gzyms na wykończeniu.

Elewacja południowa

Fasada południowa jest tynkowana, z licznymi elementami wykonanymi z piaskowca i stanowi centralny punkt przyziemia, gdzie znajdują się duże witryny sklepowe. Żywotność i estetyka elewacji uzyskywana jest poprzez detale takie jak gzymsy, płyciny oraz przemyślane rozmieszczenie okien.

Elewacja północna

Elewacja północna, symetrycznie zaaranżowana, posiada charakterystyczne ryzality, które dzielą elewację na trzy sekcje. Dekoracyjnie został oferowany gzyms koronujący, a detale architektoniczne jak obramowania okien i boniowanie w tynku, dodają budynkowi elegancji.

Aspekty budowlane

Obiekt jest murowany z cegły na bazie cementowo-wapiennej. Schody wewnętrzne oraz balkony są konstrukcją żelbetową, co zapewnia solidność całej struktury. Okna są częściowo wymienione na PVC, co mówi o modernizacji budynku. Materiały wykończeniowe są starannie dobrane, a podłogi w różnych częściach obiektu zróżnicowane pod względem użytych materiałów i estetyki.

Ochrona

Ochrona budynku

Budynek został wpisany do ewidencji zabytków, co oznacza, że jest chroniony przed nieodpowiednimi zmianami. Przypisano mu identyfikator w jednolitej informacji przestrzennej Inspire, który brzmi: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.167871. W gminnej ewidencji ochrony zdefiniowano, że obiekt musi podlegać różnorodnym regulacjom związanym z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. W szczególności chronione są: bryła oraz gabaryty budynku, architektura, struktura i materiały elewacji, a także detale wykończenia oraz formy dachów.

Zdefiniowano też, jakie ewentualne rozszerzenia są dopuszczalne oraz jakie ograniczenia obowiązują w przypadku montażu nowych elementów i urządzeń. Ważne jest, aby w pracach związanych z konserwacją budynku uwzględniać jego historyczne walory, co jest istotne w kontekście reprezentacyjnego i eleganckiego charakteru, jakiego powinien nabrać budynek. Ze względu na jego położenie przy kluczowej arterii Wrocławia oraz bliskość dworca głównego, konieczna jest rewitalizacja obiektu, aby przywrócić mu dawny blask oraz kulturowe wartości.

Na wrocławskiej liście dóbr kultury współczesnej obiekt był ujęty w studium z 2010 roku jako wartość kulturowa, jednak podczas analizy przeprowadzonej przed uchwałą z 2018 roku, nie został uwzględniony w tej kategorii, co może być przedmiotem dalszych rozważań i działań.

Ochrona obszaru

Obszar, na którym znajduje się omawiany budynek, należy do historycznego układu urbanistycznego Przedmieścia Południowego we Wrocławiu. Ten istotny zespół przestrzenny objęty jest ochroną zgodnie z gminną ewidencją zabytków oraz znajduje się w wojewódzkim wykazie zabytków. Kształtowanie się tego układu rozpoczęło się już w XIII wieku, a jego rozwój trwał do lat 60. XX wieku, co czyni go istotną częścią historycznej tkanki miejskiej Wrocławia.

Rodzaj ochrony dla tego obszaru został określony jako inny, a jego zachowanie oceniane jest na poziomie 4, co wskazuje na dobry stan, z kolei oznaczenie 5 – bardzo dobry, sugeruje doskonałą kondycję niektórych jego elementów.

Odbiór i opinie

Budynek mieszkalno-usługowy przy ulicy marszałka Józefa Piłsudskiego 94-96 we Wrocławiu jest często prezentowany jako przykład wrocławskiej architektury z czasów, kiedy rządziły wzorce socrealistyczne. Niemniej jednak, podobnie jak w przypadku Kościuszkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej (KDM), zwraca się uwagę na to, że projekty architektoniczne tamtej epoki w Wrocławiu, w tym także ten budynek, wykazują wyraźne różnice w stosunku do radzieckich oraz warszawskich wzorów. Szczególnie zauważalne jest to w kontekście braku skrajnego, charakterystycznego dla tamtych czasów, monumentalizmu oraz przesadnej dekoracyjności.

Te różnice można częściowo przypisać ograniczeniom budżetowym wynikającym z zniszczeń wojennych, które skutkowały znacznie mniejszymi realizacjami w mieście. W związku z tym powstawały mniejsze projekty, których celem było obniżenie kosztów inwestycji. Znawcy jednak zaznaczają, że te cechy w sposób pozytywny odróżniają wrocławską architekturę socrealizmu od ogólnie przyjętych standardów, co również znajduje odzwierciedlenie w tym budynku. Można tu wymienić umiarkowaną stylistykę historyzującą, wysokiej jakości materiały wykończeniowe, klarowne proporcje oraz przemyślane podziały elewacji.

Warto podkreślić, że budynek ten jest uznawany za reprezentatywny przykład architektury Wrocławia z pierwszej połowy lat 50. XX wieku. Dom pod numerem 94-96 ma szczególne znaczenie, ponieważ był jednym z pierwszych, które zostały wzniesione od podstaw po wojnie. Z tego powodu jego historia jest istotna dla zrozumienia architektury Wrocławia. Pojawiają się nawet opinie w literaturze, że jest to pierwszy dom zbudowany od podstaw po zakończeniu II wojny światowej, chociaż ta informacja nie została jednoznacznie potwierdzona.

Pozytywne opinie dotyczą także wielu rozwiązań architektonicznych zastosowanych w tym budynku. W szczególności zwraca się uwagę na harmonijne wkomponowanie obiektu w otoczenie, które z zachowaniem dotychczasowej linii zabudowy przyczyniło się do odbudowy reprezentacyjnej ulicy. Budynek z powodzeniem integrowany jest z eklektycznym sąsiedztwem, odznaczającym się odpowiednio dobranymi proporcjami, wysokim parterem, spadzistym dachem oraz dekoracjami.

Warto zaznaczyć, że staranność wykończeń oraz wysoki poziom wykonania, zapewnione przez wykwalifikowaną kadrę roboczą, są również wysoko oceniane. Dodatkowo, dla mieszkańców przewidziano wiele udogodnień, w tym pomieszczenia do przechowywania wózków i rowerów, pralnie, suszarnie oraz zielone podwórko zlokalizowane w przestrzeni międzyblokowej. Rozkład mieszkań, zwłaszcza dwustronnych, uznawany jest za bardzo trafny i funkcjonalny.

---

Oceń: Budynek mieszkalno-usługowy przy ulicy marszałka Józefa Piłsudskiego 94-96 we Wrocławiu

---