Zaułek Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu

Ulice i place

Zaułek Jerzego Grotowskiego to interesująca ulica zlokalizowana we Wrocławiu, konkretnie na Starym Mieście. Stanowi ona istotną część miejskiego układu, pełniąc rolę łącznika pomiędzy północą a południem w obrębie zabudowy śródrynkowej.

Ten niezwykły ciąg komunikacyjny, którego południowy odcinek zaczyna się przy Rynku, prowadzi następnie do ulicy Ofiar Oświęcimskich. Charakterystycznym elementem tej ulicy jest obecność sześciu przejść bramowych wzdłuż jego trasy, które nadają mu unikalnego charakteru i przyciągają uwagę przechodniów.

Grotowski, jako jedna z ważniejszych postaci związanych z teatrem, nadaje temu miejscu szczególne znaczenie, co sprawia, że zaułek jest popularnym punktem zarówno wśród turystów, jak i mieszkańców miasta.

Historia

Opowieść o tej uliczce, znanej dawniej jako Przejście Poprzeczne, jest ściśle związana z historią Wrocławia oraz jego centralnym punktem – Rynkiem. To tu właśnie miały miejsce wydarzenia, które kształtowały to wyjątkowe miasto i jego schemat urbanistyczny. Wrocław był wówczas miejscem, w którym znajdowały się uprzywilejowane sukiennice, smatruz i kramy, skupione w obszarze współczesnego północnego odcinka ulicy, biegnącego wśród średniowiecznej zabudowy. Rynek zasłynął jako centrum komunikacyjne, administracyjne oraz handlowe.

Przyjmuje się, że ulica powstała w XII wieku jako otwarta przestrzeń. Jej pierwsza część zrealizowana została wraz z najwcześniejszymi budynkami handlowymi, które tworzyły Sukiennice, znane także jako Dom Kupców. W skład tego zespołu wchodziły cztery budynki z 40 komorami, podzielone przez szerokie przejście oraz wspomniane Przejście Poprzeczne. W końcówce XIII wieku, w strategicznym punkcie, wzniesiono Ratusz.

W miarę rozwoju miasta ulica zaczęła się zmieniać, a dalsze budowy przekształcały jej charakter. Urok tej uliczki nadal dominował wśród murowanych budynków Sukiennic, handlowych komór oraz drewnianych kramów, które pojawiły się w okolicy Przejścia Żelaźniczego i Garncarskiego. Na północ od Sukiennic funkcjonowało Przejście Żelaźnicze, gdzie usytuowane były Kramy Bogatych. Z końcem XIV wieku, drewniane budynki zaczęły ustępować miejsca murowanym, jednak do tej pory Przejście Poprzeczne pozostało integralną częścią układu miasta.

Kolejną znaczącą budowlą było Przejście Garncarskie, w pobliżu którego znajdowały się Kramy Płócienników, zbudowane obok hali smatruza, istniejącej od XIV wieku do 1824 roku. Hala ta składała się z dwóch budynków, oddzielonych Przejściem Poprzecznym, które miało łączną długość ok. 81,5 m. Jej północna pierzeja przyciągała uwagę sklepami siodlarzy i rymarzy, które po rozbiórce hali rozwinęły swoją działalność.

Analizując powyższe zmiany, zauważamy, że śródrynkowa zabudowa systematycznie przekształcała się; w XIV wieku murowane Kramy Bogatych zastąpiły drewniane kramy, a pod koniec tego okresu, zabudowa zmieniła się na trwałe z kwartału na kwartał. Pierwsza połowa XVI wieku była czasem przekształceń, kiedy to nastąpiła modernizacja Sukiennic oraz Kramów Bogatych, a współczesna klasycystyczna forma architektoniczna pojawiła się po 1825 roku.

Jednak wojenne zniszczenia w 1945 roku spowodowały, że wiele obiektów uległo zniszczeniu. Po wojnie część tych budynków została odbudowana, a niektóre z nich stworzono na nowo, pozostawiając niezabudowany obszar przy Przejściu Garncarskim. Działania te trwały aż do końca lat 60. XX wieku.

Południowy fragment Zaułku Jerzego Grotowskiego biegnie przez obszar dawnej ulicy Świętej Doroty. Ta ulica obecnie reprezentuje jedynie pozostałość, biegnącą na południe od Trasy W-Z oraz ulicy Kazimierza Wielkiego. Dawniej jednak łączyła ona Rynek z Kościołem św. Stanisława, św. Doroty i św. Wacława. Pierwotny bieg tej ulicy z czasem sprowadził się do pomocniczego ciągu komunikacyjnego, tworząc historię o dynamicznych zmianach urbanistycznych.

Przez długi czas nosiła ona nazwę „Uliczka św. Doroty”, a później przekształcono ją na „Dorotheengassee”, aż do 1945 roku, kiedy to zniszczenia wojenne dotknęły także i tę część. W rekonstrukcji skupiono się na peryferyjnej przestrzeni oraz przejściu zapewniającym dostęp z Rynku w kierunku południowym. Po II wojnie światowej planowano odtworzenie historycznego przebiegu ulicy, jednak projekty te okazały się nieosiągalne z powodu nowoczesnych inwestycji, takich jak budowa Trasy W-Z.

Od 2000 roku na tej uliczce rozpoczęły się liczne modernizacje budynków, a także rewitalizacja podwórza, związana z zagospodarowaniem wnętrz między m.in. ulicami Ofiar Oświęcimskich, Eugeniusza Gepperta, Rynek oraz Świdnicką, która miała miejsce w 2011 roku.

Warto zaznaczyć, że historycznie ciąg pieszy, który zaczynał się przy ulicy Więziennej, poprzez Przejście Poprzeczne, prowadził do ulicy Św. Doroty, tworząc tym samym tzw. Przejście Pokutnicze, które także przyczyniło się do budowy tej niepowtarzalnej atmosfery.

Nazwy

W ciągu swojej historii, ta ulica nosiła różne nazwy:

Obecna nazwa została ustanowiona w wyniku uchwały Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 4 lipca 2002 roku nr L/1741/02. Wówczas przydzielono ją odcinkowi północnemu, który przebiega przez zabudowę w centrum miasta.

Nazwa ta ma na celu upamiętnienie wybitnego reżysera teatralnego Jerzego Grotowskiego, którego działalność i twórczość są nadal kultywowane w pobliskim Ośrodku Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego.

Układ drogowy

Zaułek Jerzego Grotowskiego to specyficzna droga, która typowo określana jest jako wewnętrzna, jednak nie ma formalnie przypisanej do niej klasyfikacji. Przebiega ona przez obszary prywatne oraz tereny przylegające do innych ulic bądź placów. Całość tej trasy została zaprojektowana głównie z myślą o ruchu pieszym, co czyni ją wyjątkowym miejscem w Wrocławiu.

Wszystkie ulice i place, które mają bezpośredni związek z Zaułkiem Jerzego Grotowskiego, to:

Jednym z najbardziej charakterystycznych aspektów tego szlaku komunikacyjnego jest obecność sześciu przejść bramowych, które znajdują się w budynkach na jego trasie. Cztery z tych przejść umiejscowione są w odcinku północnym, a dwa w południowym:

  • Rynek-Ratusz 13,
  • Przejście Garncarskie 8,
  • Sukiennice 5,
  • Sukiennice 11,
  • Rynek 19,
  • Ofiar Oświęcimskich 10.

Zabudowa i zagospodarowanie

„Ciąg pieszy stanowi główny element tego obszaru, który został starannie zaplanowany.” Zabudowa w północnej partii obszaru to zespoły budynków zlokalizowanych wzdłuż cieku, co wskazuje na jej charakterystyczne usytuowanie względem drogi, gdzie architektura biegnie wzdłuż bocznych ulic.

Wzdłuż tego szlaku piesze przejścia bramowe umożliwiają wygodne łączenie poszczególnych segmentów urbanistycznych. Warto podkreślić, że przeważa tu głównie historyczna struktura zabudowy, która została zachowana lub starannie odtworzona po zakończeniu działań wojennych.

W obszarze tym znajdują się lokale użytkowe oraz przestrzenie usługowe, a także mieszkania umiejscowione na wyższych kondygnacjach. Również na południowej części zaułka spotykamy dwie linie zabudowy poprzecznej z przejściami bramowymi, w okolicy których w terenach międzylokalowych ulokowany jest niewielki skwer.

Planowane są dalsze inwestycje, które przewidują zagospodarowanie przestrzeni usługowej wzdłuż uliczki, po obu stronach, tworząc pasy o zadaszeniu i odpowiednim oświetleniu.

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym znajduje się Zaułek Jerzego Grotowskiego, objęty jest ochroną jako część zespołu urbanistycznego Starego Miasta, które datuje się na XIII–XIX wiek. Jest on wpisany do rejestru zabytków pod numerami: 196 z dnia 15 lutego 1962 roku oraz A/1580/212 z dnia 12 maja 1967 roku. Kolejną formą ochrony tej przestrzeni jest utworzenie historycznego centrum miasta, które obejmuje szerszy obszar niż wspomniany zespół urbanistyczny, a jego status jako pomnika historii podkreśla znaczenie tego miejsca. Miasto uznało tę lokalizację za szczególnie wartościową, włączając ją do Parku Kulturowego „Stare Miasto”, którego celem jest ochrona oraz zachowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części Wrocławia.

Warto również podkreślić, że najbliższe otoczenie tej ulicy ma również znaczenie historyczne – Zaułek Jerzego Grotowskiego to część historycznego Przejścia Pokutniczego, które łączy ulicę Więzienną z ulicą Świętej Doroty. Odtworzenie tego szlaku pieszego zostało postawione jako zalecenie, wskazując na jego unikalność jako jedynego przystępu pieszo-urbanistycznego, który łączy blok urbanistyczny. W celu zachowania historycznego charakteru tego miejsca wprowadzono specjalne zasady ochrony, które obejmują wymagania dotyczące przejść bramowych oraz restauracji nawierzchni ulicy, gdzie dopuszcza się jedynie zastosowanie kostki oraz płyt kamiennych, co ma na celu nawiązanie do istniejącego układu urbanistycznego.

W obrębie Zaułka Jerzego Grotowskiego i w jego bezpośrednim sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki oraz obiekty historyczne:

Obiekt, lokalizacjaData powstania, nr rej.Zdjęcie
Północny odcinek
Kamienica „Pod Wrocławskim Herbem” z jubilerskim sklepem Braci Somme (od 1794), obecnie mieszkalno-usługowa
Rynek-Ratusz 13
(przejście bramowe)		XVII wiek, 1781, lata 1957–1958 (rekonstrukcja)
(XVIII wiek, 1825, po 1945)
A/1560/233 z 30 grudnia 1970		_
Kamienica, obecnie mieszkalno-usługowa
Ratusz 14
(fragment wschodniej pierzei)		XVIII wiek, lata 1956–1960 (rekonstrukcja)
(XVIII wiek, 1825, po 1945)
A/1560/233 z 30 grudnia 1970		_
Kamienica, obecnie budynek mieszkalno-usługowy
Przejście Garncarskie 8
(przejście bramowe)		Połowa XVIII wieku, około 1880, po 1945
(XVI wiek)
A/2906/129 z 15 lutego 1962		_
Kamienica „Pod Złotą Owcą”, aktualnie budynek usługowy (restauracja)
Sukiennice 5
(przejście bramowe)		XIV-XV wiek, lata 20. XIX wieku, po 1945
gez, mpzp		_
Kamienica, obecnie siedziba Urzędu Miasta Wrocławia
Sukiennice 11
(przejście bramowe)		XVI – 1 połowa XVII wieku, lata 1821–1822 (projekt F. Tschech)
(XX wiek)
A/2696/260 z 30 grudnia 1970		_
Kamienica „Pod Żelaznym Krzyżem”, obecnie Urząd Miasta Wrocławia
Sukiennice 12
(fragment wschodniej pierzei)		XVI – 1 połowa XVII wieku, lata 1823–1825 (projekt F. Tschech)
(1825, XX wiek)
173/187 z 15 lutego 1962		_
Ratusz Staromiejski, obecnie m.in. Muzeum Miejskie Wrocławia, Muzeum Sztuki Mieszczańskiej, restauracja
Ratusz
(wschodnia pierzeja)		Wzmianka z 1299 roku, rozbudowy: XIV wiek, początek XV wieku, około 1470-1510 (modernizacja i rozbudowa), XVI wiek (przebudowa i modernizacja wnętrz), lata 1615–1616 (przebudowa wnętrz), lata 1884–1891 (regotyzacja fasady, projekt Karl Johann Bogislaw Lüdecke), lata 1934–1919
(2 połowa XIII wieku, lata 1471–1504)
39 z 29 marca 1949 oraz
A/2908/135 z 15 lutego 1962		_
Południowy odcinek
Kamienica „Pod Starą Szubienicą” z sklepem i piwnicą win G. Blumenthal & Co., obecnie mieszkalno-usługowa
Rynek 19
(przejście bramowe)		XV wiek, XVI wiek, około 1605, XIX wiek, 1945 (zniszczona), lata 1953–1960 (odbudowa)
(XV-XVI wiek, po 1945)
A/1524/220 z 30 grudnia 1970		_
Kamienica z usługowymi kondygnacjami (m.in. Dom braci Friedenthal – koniec XIX wieku), obecnie mieszkalno-usługowa (apteka)
Rynek 18
(fragment wschodniej pierzei)		Połowa XVI wieku, około 1740, 1945 (zburzona), lata 1953–1960 (odbudowa)
(XV wiek, XVIII wiek, lata 1952–1955)
A/1523/227 z 30 grudnia 1970		_
Kamienica
ulica Ofiar Oświęcimskich 10
(przejście bramowe)		Koniec XVIII wieku, lata 1956–1958 (odbudowa)
gez, mpzp		_
Zamknięcie południowej osi widokowej
Budynek biurowy – Zakład Elektronicznej Techniki Obliczeniowej ZETO
ulica Ofiar Oświęcimskich 7-13		Lata 1966–1969 (projekt A., J. Tarnawscy)
gez, mpzp		_

Przypisy

  1. SIP 2020 ↓, Gminna Ewidencja Zabytków.
  2. SIP 2020 ↓, Inwestycje miejskie.
  3. SIP 2020 ↓, Decyzje architektoniczne.
  4. SIP 2020 ↓, Mapa własności.
  5. SIP 2020 ↓, Mapa podstawowa.
  6. ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 6513 (Zaułek Jerzego Grotowskiego).
  7. ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 5628-5629 (Św. Doroty).
  8. NID 2020 ↓, s. 232.
  9. NID 2020 ↓, s. 234.
  10. NID 2020 ↓, s. 229.
  11. NID 2020 ↓, s. 214.
  12. NID 2020 ↓, s. 231.
  13. ZW 2020 ↓, GEZ poz. 7603.
  14. ZW 2020 ↓, GEZ poz. 7604.
  15. ZW 2020 ↓, GEZ poz. 7011.
  16. ZW 2020 ↓, GEZ poz. 8713.
  17. ZW 2020 ↓, GEZ poz. 8716.
  18. ZW 2020 ↓, GEZ poz. 8717.
  19. ZW 2020 ↓, GEZ poz. 7633.
  20. ZW 2020 ↓, GEZ poz. 7632.
  21. ZW 2020 ↓, GEZ poz. 5529.
  22. ZW 2020 ↓, GEZ poz. 5527.
  23. Uchwała RMWr 2002 ↓, załącznik.
  24. Uchwała RMWr 2003 ↓, § 34 ust. 1 pkt 2 lit. e.
  25. Uchwała RMWr 2003 ↓, § 42 ust. 5 pkt 1 lit. a.

Oceń: Zaułek Jerzego Grotowskiego we Wrocławiu

★★★★★
Średnia ocena:4.9 Liczba ocen:15