Ulica Najświętszej Marii Panny we Wrocławiu

---

Historia

Ulica Najświętszej Marii Panny ma bogatą historię, sięgającą wczesnego średniowiecza. Jej kształt i rozwój są ściśle związane z przekazaniem centralnej części Ostrowa Tumskiegokapitule świętokrzyskiej. Przyjmuje się, że w 1288 roku, w kontekście tego wydarzenia, została wytyczona ulica Katedralna w jej obecnym kształcie, łącząca wrocławską katedrę z Mostem Tumskim. Za tym mostem, przez ulicę Najświętszej Marii Panny, połączona była z głównym szlakiem komunikacyjnym biegnącym przez Wyspę Piasek, prowadzącym z południa na północ, znanym obecnie jako ulica Świętej Jadwigi.

Przeprawa z Wyspy Piaskowej na Ostrów Tumski funkcjonuje przynajmniej od XII wieku, wyznaczając granicę pomiędzy jurysdykcją miejską, znajdującą się na Wyspie Piaskowej, a kościelną, ulokowaną na Ostrowie Tumskim. W tym okresie przeprawa przybrała formę mostu, który był wielokrotnie niszczony, a następnie naprawiany, również rozbierany w celu zbudowania nowego mostu w nowej technologii oraz konstrukcji.

Po stronie południowej, zabudowa ulicy związana jest z historią powstania w XII wieku zespołu klasztornego Kanoników Regularnych oraz kościoła Najświętszej Marii Panny na Piasku. Od momentu jego powstania, kościół ten dominował w południowej pierzei ulicy, poddawany licznym przebudowom oraz rekonstrukcjom po licznych zniszczeniach. Natomiast po stronie północnej, na początku XVI wieku, znajdowało się pięć domów oraz szkoła przyklasztorna, której istnienie datuje się już na 1326 rok. Niestety została zburzona około 1860 roku. W wyniku pożaru, który miał miejsce w 1791 roku, uległy zniszczeniu lokalne kamienice. Po ich odbudowie, kolejne zniszczenia przyniosły działania wojenne podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku.

Po II wojnie światowej kamienice nie zostały odbudowane, a ich miejsce przekształcono w zieleniec oraz bulwar. Na tym terenie, w 2005 roku, odsłonięto pomnik Bolesława Kominka, który stanowi obecnie jeden z elementów krajobrazu ulicy.

Nazwy

W przeszłości, ulica we Wrocławiu miała różnorodne konotacje, co przejawia się w jej zmianach nazw przez lata. Historia ta jest nie tylko odzwierciedleniem lokalnej kultury, ale również znaczenie, jakie przypisywano zdobionym budowliom.

Przez długi czas, nazwa ulicy brzmiała An der Sandkirche, a ten stan trwał aż do roku 1945. Od tego momentu, przyjęto nową nazwę – Najświętszej Marii Panny, która obowiązuje do dziś.

Interesującym aspektem jest to, że zarówno niemiecka, jak i polska nazwa tej ulicy odwołują się bezpośrednio do znajdującego się tam kościoła. W języku niemieckim, określenie Sandkirche oznacza właściwie St. Maria auf dem Sande, co można przetłumaczyć jako kościół Najświętszej Marii Panny na Piasku.

Warto również zaznaczyć, że współczesna nazwa ulicy została urzędowo zatwierdzona przez Zarząd Miejski, a formalne ogłoszenie miało miejsce w okólniku nr 94, opublikowanym 20 grudnia 1945 roku.

Układ drogowy

Ulica Najświętszej Marii Panny w Wrocławiu to miejsce, któremu przypisana jest droga gminna nr 105211D, o długości wynoszącej 83 metry. Ta szczególna ulica znajduje się na działce, która ma powierzchnię 1242 metrów kwadratowych. Charakterystyczną cechą tej drogi jest to, że jest ona przeznaczona głównie dla ruchu pieszego, z jednoczesnym dopuszczeniem obsługi komunikacyjnej dla przylegających nieruchomości.

W bezpośrednim otoczeniu ulicy Najświętszej Marii Panny znajdują się inne ważne ulice i drogi, w tym:

• skrzyżowanie: ulica św. Jadwigi,
• skrzyżowanie: bulwar kard. Stefana Wyszyńskiego,
• skrzyżowanie: bulwar Piotra Włostowica,
• kontynuacja: Most Tumski oraz ulica Katedralna.

Warto także zaznaczyć, że wzdłuż ulicy św. Jadwigi przebiega torowisko tramwajowe, które obsługuje linie tramwajowe w ramach wrocławskiej komunikacji miejskiej. Cały obszar wokół tej ulicy został objęty strefą zamieszkania, gdzie wprowadzono ograniczenie prędkości do 20 km/h. Co więcej, ulica ta jest także otwarta dla ruchu rowerowego.

Zabudowa i zagospodarowanie

„Most Tumski jest kluczowym elementem połączenia ulicy z wschodnią częścią miasta, rozciągającym się nad ramieniem rzeki Odra, znanym jako Odrą Północną. Stanowi on część szerszego systemu, jakim jest Odra Główna, wpisując się w strukturę Śródmiejskiego Węzła Wodnego.

Wzdłuż tego ramienia, na lewym brzegu rzeki, zaplanowano atrakcyjne bulwary, które zostały przekształcone w przestrzeń publiczną, a także przecięte przez ulicę. Na północnej stronie ulicy powstał skwer o powierzchni 1713 m², który został zagospodarowany w ramach bulwaru. Czołowym elementem tej przestrzeni jest pomnik Bolesława Kominka, upamiętniający ważną postać historyczną.

Po drugiej stronie, na południowym brzegu, znajdujemy zabudowę sakralną – kościół, który stanowi wyraźny punkt odniesienia i dominantę w tym obszarze. Początek ulicy zbiega się ze skrzyżowaniem z ulicą św. Jadwigi, gdzie możemy natknąć się na niewielki zespół pierzejowy, w którego skład wchodzą dwie cenne, zabytkowe kamienice, dodające charakteru temu miejscu.

Ulica usytuowana jest na wzniesieniu, które mieści się na wysokości pomiędzy 118,5 a 120,2 m n.p.m. Dodatkowo, jest częścią obszaru statystycznego nr 934020, w którym odnotowano gęstość zaludnienia wynoszącą 3,529 osób/km², a na dzień 31.12.2019 r. zameldowanych było 1044 mieszkańców.

Ochrona i zabytki

Obszar, w którym znajduje się ulica Najświętszej Marii Panny, jest objęty szczególną ochroną w ramach zespołu urbanistycznego Ostrowa Tumskiego, który obejmuje także wyspy: Piaskową, Bielarską, Słodową oraz Tumską. Ten zespół został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 195 w dniu 15 lutego 1962 roku oraz A/678/213 z dnia 12 maja 1967 roku. Inną formą ochrony tego cennego obszaru jest ustanowienie historycznego centrum miasta, które obejmuje większy obszar niż wspomniany zespół urbanistyczny i jest chronione jako pomnik historii. Miasto Wrocław zdecydowało się włączyć ten rejon do Wrocławskiego Parku Kulturowego „Stare Miasto”. Taki krok ma na celu ochronę krajobrazu kulturowego oraz dbałość o jego kształt i charakter historyczny najstarszej części Wrocławia. Również miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wskazuje na potrzebę ochrony tego obszaru, podkreślając konieczność zachowania jego szczególnych wartości kulturowych, krajobrazowych oraz historycznej kompozycji.

Wśród tych wartości znajdują się również nakazy dotyczące ochrony osi widokowych:

• wzdłuż ulicy Najświętszej Marii Panny, w kierunku Mostu Tumskiego oraz zabytkowych rzeźb,
• wzdłuż ulicy św. Jadwigi.

Dodatkową ochronę zapewniają panoramy widokowe:

• z bulwaru ks. Aleksandra Zienkiewicza (wcześniej nazywanego bulwarem św. Marcina) na północną fasadę kościoła Najświętszej Marii Panny na Piasku, Most Tumski oraz Mosty Młyńskie, a także na sam bulwar kard. Stefana Wyszyńskiego,
• z bulwaru Wyszyńskiego widok na kościół św. Marcina oraz pomnik Jana XXIII.

Obiekt i lokalizacja	Data powstania i nr rejestru	Zdjęcie
Strona południowa
Zespół klasztorny Kanoników Regularnych, obecnie kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny na Piasku i biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego założenie przestrzenne ulica św. Jadwigi 1-3/4	wzmiankowany XII wiek, XIII-XV wiek, XVII-XVIII wiek, XIX wiek, zniszczony w 1945 r., odbudowa w latach 1956-1959 gez, mpzp	_
Zespół klasztorny Kanoników Regularnych – kościół klasztorny, obecnie parafialny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny na Piasku ulica św. Jadwigi 1	1149 r. (?) – fundamenty, lata 1334-1425, 1580 r., lata 1666-1667, lata 1724-1735, lata 1888-1891, 1945 r. – zniszczony z wyposażeniem, lata 1946-1948 oraz lata 1961-1963 odbudowa nr 430/82 z dnia 6.02.1962 r.	_
Bulwar spacerowo-widokowy imienia Piotra Włostowica	1998 r. gez, mpzp	_
Kraniec wschodni
Most Tumski	lata 1888-1889 nr A/1652/327/Wm z dn. 15.10.1976	_
Rzeźba św. Jadwigi Trzebnickiej strona północna przyczółku Mostu Tumskiego	1897 r. (autor: Gustav Grunenberg) nr 638, z 10.11.1992 r.	_
Rzeźba św. Jana Chrzciciela strona południowa przyczółku Mostu Tumskiego	1897 r. (autor: Gustav Grunenberg) nr 638, z 10.11.1992 r.	_
Zamknięcie zachodniej osi widokowej
Kamienica z Apteką „Pod Królem Salomonem”, obecnie budynek mieszkalno-usługowy ulica św. Jadwigi 9	1795 r., remont w 2009 r. nr A/4038/41 z dnia 29.03.1949 r. oraz A/1593/36 z dnia 26.10.1961 r.	_
Kamienica „Pod Okiem Opatrzności”, obecnie budynek mieszkalno-usługowy ulica św. Jadwigi 10	1795 r., remont w 2009 r. nr A/4038/41 z dnia 29.03.1949 r. oraz A/1592/37 z dnia 26.10.1961 r.	_

Baza TERYT

W danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego, które są zapisane w bazie TERYT, można znaleźć szczegółowy spis ulic. W przypadku ulicy Najświętszej Marii Panny we Wrocławiu, informacje te przedstawiają się następująco:

• województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02),
• powiat: Wrocław (0264),
• gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska,
• Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto,
• Nazwa ulicy: ul. Najświętszej Marii Panny (13947).

---

Oceń: Ulica Najświętszej Marii Panny we Wrocławiu

---