Ulica Karola Szajnochy we Wrocławiu

---

Historia

Pierwotna struktura zabudowy na północ od obecnej ulicy wskazuje na istnienie muru obronnego, podczas gdy na południe do tej lokalizacji prowadziło ujściwe koryto Oławy, znane jako Czarna Oława, pełniące rolę fosy wewnętrznej. Na tym obszarze znajdował się również targ koński, który był powiązany z placem Solnym poprzez tzw. Furtę Solną. Już w 1291 roku, w rejonie dzisiejszego placu Bohaterów Getta, wzniesiono Młyn Siedmiu Kół. Ten obiekt funkcjonował do lat 1813-1814. Wschodnia część ulicy była połączona drogą, która łączyła plac Solny z targiem, prowadzącą dalej przez most w stronę południową; współcześnie odpowiada jej ulica Eugeniusza Gepperta.

Na przestrzeni wieków na tej ulicy pojawiły się prowizoryczne stragany oraz budy targowe. Pierwsze sześć domów przy ulicy zbudowano przed 1477 rokiem. W 1552 roku zadecydowano o przeniesieniu handlu drobiem z Rynku na tereny ulicy Karola Szajnochy. Z końcem XIV wieku powstała ulica Psie Budy, stanowiąca przedłużenie omawianego szlaku. W tym okresie zaczęła również rozwijać się zabudowa po północnej stronie, biegnąca przy murze obronnym, która z czasem uległa przekształceniom, stając się oficynami dla obiektów przy placu Solnym. Od XV wieku zanotowano również istnienie zabudowy południowej ulicy, która dominowała nad fosą wewnętrzną. Rozwój tej zabudowy ograniczył przestrzeń dostępną dla handlu, co z kolei sprawiło, że w 1549 roku handel końmi przeniesiono w nowe miejsce, na Wygon Świdnicki.

W latach 1785-1787 wzniesiono klasycystyczny Pałac Wallenberg-Pachaly, którego projektem zajął się Carl Gotthard Langhans. Gmach ten przez wiele lat pełnił rolę siedziby banku do 1945 roku. W 1825 roku oddano również do użytku Stara Giełdę, usytuowaną przy placu Solnym 16, gdzie południowa elewacja budynku tworzyła północną pierzeję ulicy Karola Szajnochy. Projektantem tej konstrukcji był Carl Ferdinand Langhans, syn Carla Gottharda Langhansa. Powstał on na miejscu dawnej kamienicy oraz pałacu Rehdigerów. Między 1887 a 1891 rokiem wzniesiono neogotycki Gmach Miejskiej Kasy Oszczędności i Biblioteki Miejskiej (Sparkasse Und Stadtbibliothek), którego realizacja była owocem pracy Richarda Plüddemanna. Projekt zyskał szczególne znaczenie na przyległym placu Bohaterów Getta (Karlsplatz), gdzie gmach biblioteki pełnił rolę dominującą.

Rozbiórka murów obronnych rozpoczęła się w 1807 roku, a zasypywanie Czarnej Oławy miało miejsce od 1866 roku. Na końcu ulicy znajduje się Zaułek Solny, który zapewnia piesze połączenie placu Solnego z placem Bohaterów Getta oraz innymi ulicami, takimi jak Kazimierza Wielkiego, św. Antoniego oraz Krupniczą. Przy ulicy Karola Szajnochy numer 6 znajduje się posesja, gdzie w miejscu dawnej zabudowy pozostał nieużytkowy taras, oferujący widok na plac Bohaterów Getta oraz ulicę św. Antoniego. Brama prowadząca z ulicy do zaułku przeszła przebudowę, która wzbudziła wiele kontrowersji, a także została skrytykowana. Zajęła nawet trzecie miejsce w dorocznym, negatywnym konkursie Makabryła, organizowanym przez portal architektoniczny Bryła. Projekt tej bramy wyszedł z rąk Macieja Małachowicza, który pierwotnie zamierzał odnowić istniejącą bramę lub odtworzyć ją w formie historycznej. Jednak miejski konserwator zabytków, pani Katarzyna Hawrylak-Brzezowska, podjęła decyzję o zaakceptowaniu nowej, uproszczonej formy, która ostatecznie została zrealizowana. Prace nad tym projektem rozpoczęły się 8 października 2015 roku i trwały do grudnia, a ich koszt wyniósł 148 tys. zł.

Nazwy

Ulica w Wrocławiu ma bogatą historię, w której występują różne nazwy na przestrzeni wieków. W ciągu swojego istnienia była znana z dwoma głównymi tytułami:

• Roßmarkt, od roku 1352 aż do 1945,
• Karola Szajnochy, od chwili zakończenia II wojny światowej w 1945 roku.

Nazwa Roßmarkt odnosiła się do średniowiecznego targu końskiego, który znajdował się w tym miejscu. Po wojnie, nowe miano nadano ulicy przez Zarząd Miejski, a informacja ta została ukazana w okólniku nr 63 z dnia 1 września 1945 roku oraz nr 76 z 19 października tego samego roku.

Wspomniana nazwa sławi Karola Szajnochę, postać znaczącą dla polskiej literatury i historii, który przyszedł na świat 20 listopada 1818 roku w Komarnie, a odszedł 10 stycznia 1868 roku we Lwowie. Był on nie tylko pisarzem, ale też historykiem i aktywnym działaczem na rzecz niepodległości.

Układ drogowy

Ulica Karola Szajnochy we Wrocławiu jest ważnym elementem lokalnej infrastruktury drogowej. Przypisana jej droga gminna nosi numer 105060D i ma długość 146 metrów, zaliczaną do klasy dojazdowej. Całkowita powierzchnia działki, na której się znajduje, wynosi 2472 metry kwadratowe. W jej obrębie ulica łączy się z ulicą Eugeniusza Gepperta oraz ulicą Psie Budy, a także z placem Bohaterów Getta i tzw. Zaułkiem Solnym. Wszystkie te trasy mieszczą się w strefie ograniczenia prędkości do 30 km/h.

Ulica Karola Szajnochy jest częścią systemu dróg rowerowych miasta, co ułatwia poruszanie się po Wrocławiu na dwóch kółkach. Plac Bohaterów Getta to jedno z miejsc, z którym posiada bezpośrednie połączenie. Poniżej przedstawiamy również inne ulice związane z tym odcinkiem:

• skrzyżowanie: ulica Eugeniusza Gepperta,
• kontynuacja: ulica Psie Budy,
• plac Bohaterów Getta oraz Zaułek Solny, które stanowią piesze połączenie z Placem Solnym.

Zabudowa i zagospodarowanie

Ulica Karola Szajnochy we Wrocławiu charakteryzuje się ciągłą zabudową pierzejową po obu stronach, która jest istotnym elementem architektury i kultury miasta. Złożona z obiektów objętych ochroną zabytków, nadaje ona unikalny charakter tej lokalizacji. Dodatkowo, istnieje możliwość uzupełnienia zabudowy w okolicach Zaułku Solnego 6, co wskazuje na aktywne podejście do rozwoju przestrzennego w tym rejonie.

Ważnym aspektm tej ulicy jest jej przeznaczenie, które koncentruje się głównie na usługach centrotwórczych, w tym hotelowych oraz biurowych. W mniejszym stopniu przewiduje się również rozwój mieszkalnictwa, co wskazuje na różnorodność funkcji, jakie może spełniać ta przestrzeń. Ulica zyskuje na znaczeniu światowym, stając się atrakcyjna dla inwestycji oraz turystyki.

Geograficznie, ulica znajduje się na wysokości bezwzględnej między 117 a 118 metrów n.p.m.. Cały obszar, w którym leży, objęty jest rejonem statystycznym nr 933120. Zgodnie z danymi z dnia 31 grudnia 2018 roku, gęstość zaludnienia wynosiła 8151 osób na kilometr kwadratowy, przy 498 osobach zameldowanych. Ta statystyka podkreśla znaczenie i intensywność użytkowania przestrzeni miejskiej w obrębie tej ulicy.

Ochrona i zabytki

Ulica Karola Szajnochy we Wrocławiu znajduje się w rejonie, który został objęty ochroną jako część historycznego zespołu urbanistycznego Starego Miasta. To niezwykle wartościowe miejsce, które obejmuje okres od XIII do XIX wieku, zostało wpisane do rejestru zabytków pod numerem rej.: 196 z dnia 15 lutego 1962 roku, a także pod nr A/1580/212 z dnia 12 maja 1967 roku.

Warto również wspomnieć o tym, że obszar ten jest częścią historycznego centrum miasta, które zostało ustanowione jako pomnik historii. To posunięcie ma na celu ochronę dziedzictwa kulturowego na szerszym obszarze, który wykracza poza granice samego zespołu urbanistycznego.

Miasto Wrocław zdecydowało się włączyć ten ważny region do Parku Kulturowego „Stare Miasto”, co jest krokiem w stronę zachowania unikalnego krajobrazu kulturowego oraz odpowiedniego kształtowania historycznego charakteru najstarszej części miasta. Zachowanie układu przestrzennego oraz elementów architektonicznych staje się kluczowe dla przyszłych pokoleń.

W planach ochrony podkreśla się znaczenie wystawienia na widok publiczny niektórych detali architektonicznych, takich jak Zaułek Solny, w tym przejście bramowe z placu Solnego, oraz elewacje okolicznych budynków. Istotną kwestią jest również uzupełnienie brakujących zabudów oraz zagospodarowanie tarasów przy lokalach gastronomicznych i kawiarniach.

W kontekście całego zagadnienia, ważnym elementem ochrony jest także forma posadzki w zaułku, która powinna być wykonana z kamienia, z odpowiednim układem nawiązującym do historycznego modelu oraz uwydatniającym historyczne przejścia i ciągi komunikacyjne.

W bezpośredniej okolicy ulicy Karola Szajnochy i w jej sąsiedztwie znajdują się następujące obiekty zabytkowe:

Obiekt i jego lokalizacja	Data powstania i nr rejestru	Zdjęcie
Strona północna
Budynek „Starej Giełdy”, obecnie biurowiec Plac Solny 16 (ulica Karola Szajnochy 2)	1825 rok (projekt Carl Ferdinand Langhans), po 1945 roku, początek XXI wieku (lata 1822-1824) Nr 26 z dnia 28.11.1947 r. oraz A/3097/124 z dnia 15.02.1962 r.	_
Kamienica, obecnie biurowiec Ulica Karola Szajnochy 3; Plac Solny 15	Około 1880 roku (XVI-XIX wiek, 1924 r.) A/1497/523/Wm z dnia 28.06.1993 r. (całość z placem Solnym nr 15)	_
Kamienica z wewnętrznym dziedzińcem, obecnie budynek biurowy (w tym siedziba banku) Plac Solny 14-14a (ulica Karola Szajnochy 4)	Połowa XVI wieku, 3 kwartał XVIII wieku, przebudowy: 1858, 1874, 1891, 1812 oraz 1928 rok (wnętrza) (XVI-XVIII-XIX wiek, 1928 r.) A/1498/522/Wm z dnia 28.06.1993 r.	_
Oficyna kamienicy Eichbornów, aktualnie budynek Izby Rzemieślniczej Plac Solny 13	Połowa XVI wieku, 2 połowa XVIII wieku, 2 połowa lat 90. XIX wieku, po 1900 roku (XVI wiek, 1905 r.) A/1499/518/Wm z dnia 30.12.1993 r.	_
Kamienica, obecnie nieużytkowana Ulica Karola Szajnochy 5	Około 1880 roku gez, mpzp	_
Strona południowa
Miejska Kasa Oszczędności i Biblioteka Miejska, obecnie biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego Ulica Karola Szajnochy 7-9	Lata 1886-1891 (projekt Richard Plüddemann) (lata 1887-1891) A/2372/420/Wm z dnia 30.12.1982 r.	_
Pałac rodziny Wallenberg-Pachalych, obecnie biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego Ulica Karola Szajnochy 10	Lata 1785-1787 (projekt Carl Gotthard Langhans) Nr 27 z dnia 28.11.1947 r. oraz A/2792/191 z dnia 15.02.1962 r.	_
Kamienica (komercyjny dom czynszowy z funkcją handlową w parterze), aktualnie budynek biurowy z usługowym parterem Ulica Karola Szajnochy 11	1891 rok (proj. A. Kassner), 2009 rok (remont) A/1084 z 17.09.2008	_
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym parterem Ulica Karola Szajnochy 12	1821 rok gez, mpzp	_
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z częściowo usługowym parterem Ulica Kazimierza Wielkiego 34	Około 1880 roku, około 1975 roku gez, mpzp	_
Zamknięcie osi widokowej w kierunku wschodnim
Schlesische-Boden-Credit-Actien Bank – obecnie bank PKO Ulica Eugeniusza Gepperta 4	1891 rok gez, mpzp	_

Iluminacje obiektów

W związku z wysokimi walorami kulturowymi oraz ważną funkcją dominaty w kontekście gabarytowym i wysokościowym dla otaczającej przestrzeni, niektóre obiekty we Wrocławiu zasługują na szczególne wyróżnienie w postaci iluminacji.

Do kluczowych budynków, które zostały wskazane do oświetlenia, należą:

• budynek Starej Giełdy,
• budynek „Dawnej Kasy Oszczędności”, który obecnie pełni rolę Biblioteki Uniwersyteckiej.

---

Oceń: Ulica Karola Szajnochy we Wrocławiu

---