Zespół zabudowy mieszkalno-usługowej przy ulicy Świdnickiej we Wrocławiu

---

Położenie i otoczenie

Wrocławski zespół mieszkalno-usługowy usytuowany jest w obrębie Starego Miasta, konkretne w osiedlu Stare Miasto, w dzielnicy urbanistycznej Śródmieście. Stanowi on część wielofunkcyjnego centrum miasta, które odgrywa kluczową rolę w lokalnej gospodarce. Współczesne otoczenie tej zabudowy tworzą kluczowe ulice: Świdnicka od zachodu, Oławska od północy, Szewska od wschodu oraz Kazimierza Wielkiego na południu. Zabudowa w północno-zachodnim narożniku sąsiaduje z Rynkiem, łącząc się z ulicami Świdnica i Oławska. Ulice te oraz Rynek tworzą rdzeń ogólnomiejski, stanowiąc przestrzenie publiczne, które pełnią funkcję deptaków.

Na odcinku ulicy Szewskiej od ulicy Kamieniarza Wielkiego do ulicy Ofiar Oświęcimskich dopuszczony jest jednokierunkowy ruch kołowy, podczas gdy na dalszym odcinku ruch jest ograniczony. Z kolei ulica Kazimierza Wielkiego prezentuje się jako szeroka arteria z wydzielonym torowiskiem tramwajowym, co czyni ją częścią tzw. Trasy W-Z. Ulica Szewska również posiada torowisko tramwajowe, obie stanowiąc główne szlaki komunikacji tramwajowej w tej okolicy.

Warto dodać, że drogi w okolicy omawianej zabudowy objęte są strefami ograniczonej prędkości, która wynosi częściowo 20 km/h, a w pozostałych obszarach do 30 km/h z wyjątkiem ulicy Kazimierza Wielkiego. W południowo-zachodnim narożniku zabudowy przy ulicy Świdnickiej znajduje się podziemne przejście dla pieszych pod ulicą Kazimierza Wielkiego, znane jako Przejście Świdnickie. Dodatkowo, po przebudowie, powstało również Przejście Dialogu, a w ostatnich latach wprowadzono także naziemne przejście dla pieszych sterowane sygnalizacją świetlną.

Wokół wspomnianego obszaru widnieją zabytkowe oraz nowsze budynki, które uzupełniają przestrzenie pozyskane po wojennych zniszczeniach. Wiele z tych budowli to realizacje powstałe w czasach PRL, a także kilka inwestycji z okresu po transformacji ustrojowej w Polsce. Współczesna zabudowa charakteryzuje się niską i średniowysoką architekturą, co przyczynia się do gęstości miejskiej tej części Wrocławia.

Obszar ten jest intensywnie zabudowany, z bogatą siecią uliczną oraz dostępem do komunikacji publicznej. Gęstość zaludnienia wynosi 6910 osób na km², co czyni ten rejon jednym z bardziej zaludnionych w mieście. Cały teren wpisuje się w rejon statystyczny nr 933130, gdzie według danych na dzień 31 grudnia 2021 roku zameldowanych jest 549 osób.

W układzie urbanistycznym nie brakuje także budynków handlowych oraz biurowych. Jednym z kluczowych obiektów jest parking wielopoziomowy o nazwie Szewska Centrum, co tylko potwierdza zróżnicowaną funkcję tej przestrzeni. Układ urbanistyczny cechują regularne siatki ulic i placów, tworzących harmonijną i dostępną przestrzeń miejską.

Historia

Przed II wojną światową obszar, o którym mowa, był wypełniony gęstą zabudową pierzejową. Teren ten przecinały wówczas dwie ulice: nieistniejący obecnie fragment ulicy Ofiar Oświęcimskich (Junkernstraße) oraz niezachowane Marstallgaße i Zaułek Pokutniczy (Altbüßerohle). Od południa granice tego obszaru wyznaczała dawniej niestrzeżona ulica Słodowa (Hummerei).

Skutki działań wojennych, jakie miały miejsce podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku, były tragiczne: ulica Świdnicka została zniszczona w około 90%. Po zrównaniu ruin na tym terenie utworzyły się wolne przestrzenie. Miejsce to, ograniczone ulicami: Świdnicką, Oławską, Szewską i Słodową, otrzymało nazwę Placu Młodzieżowego. Do lat 50. XX wieku uznawano ten plac za miejsce o szczególnym znaczeniu dzięki swojej bliskości do Rynku oraz wydarzeniom organizowanym na jego terenie.

Prowadzono intensywne dyskusje dotyczące urbanistyki oraz możliwości wprowadzenia polskiego wkładu w postaci nowego placu na narożniku połączonego z Rynkiem. Ostatecznie jednak nie wybrano koncepcji rekonstrukcji substancji zabytkowej. Decyzją architektów powstała odważna idea stworzenia pizzety, a nowa linia zabudowy została przesunięta w stosunku do pierwotnego planu. Zmiany te obejmowały także poszerzenie ulicy Świdnickiej, tworząc tym samym wydłużony plac sięgający od ulicy Oławskiej do dzisiejszej ulicy Kazimierza Wielkiego. Poszerzenie to miało wymiar 20 m.

Po zakończeniu inwestycji, nazwa placu, zarówno w kontekście kwartału zabudowanego nowymi budynkami jak i w odniesieniu do poszerzonej ulicy Świdnickiej, przestała być używana. Sam północny odcinek ulicy Świdnickiej, który miał stanowić przedłużenie placu, nie uzyskał własnej tożsamości.

Projekt nowej zabudowy został powierzony grupie młodych architektów, którzy byli uważani za awangardowych. W skład tej grupy weszli: Włodzimierz Czerechowski, Ryszard Jędrak, Ryszard Natusiewicz oraz Anna i Jerzy Tarnawscy. W niektórych publikacjach wymienia się również Konrada Dybę i Kazimierza Ciechanowskiego. Koncepcja zabudowy powstała w 1954 roku, a projekt realizowano w latach 1954–1955, co miało miejsce w okresie przed odrzuceniem socrealizmu. W glebie niektórych źródeł podaje się różne daty związane z zakończeniem budowy, m.in. lata 1954–1956, 1955–1956, rok 1956 oraz 1957. Dodatkowo, zakończenie robót budowlanych oznaczono na lata 1955–1960.

W trakcie realizacji tej inwestycji zdecydowano o likwidacji linii tramwajowej, która przebiegała wzdłuż ulicy Świdnickiej od Rynku do placu Teatralnego. Po ukończeniu budowy, dość szybko rozgorzała dyskusja na temat wprowadzenia zakazu ruchu kołowego na ulicy Świdnickiej, przynajmniej w wybranych godzinach.

Na parterze budynków przy ulicy Świdnickiej 8b oraz przy Szewskiej 80 i 81, po stronie południowej kompleksu, znajdował się lokal serwujący posiłki, znany jako dawny Bar Barbara. Lokal prowadzony był przez Annę i Jerzego Tarnawskich, a współcześnie niektórzy nazywają to miejsce kultowym. W latach 2014-2015 przeprowadzono w nim przebudowę, co umożliwiło powstanie siedziby Biura Festiwalowego Impart, które stało się również centrum informacyjnym Europejskiej Stolicy Kultury we Wrocławiu. Bar ten stał się również wielofunkcyjną przestrzenią wystawienniczą, koncertową, warsztatową oraz konferencyjną. Koszt inwestycji w wyniesieniu 4 046 000,00 zł pokryty został przez Zarząd Inwestycji Miejskich, a projekt przeprowadzono w latach 2013–2014 przez pracownię Major Architekci, z udziałem architektów takich jak Marcin Major, Paweł Osmak, Magdalena Szkoda, Kamila Jacyniuk, Anna Owsiany oraz konstruktora Jarosława Jakimczyka z pracowni Projjekt.pl. Głównym wykonawcą robót budowlanych była firma Bor Bud Sp. z o.o. W 2017 roku w tym samym miejscu powstała kawiarnia sieci Etno Cafe.

Obecnie na terenie poszerzonej ulicy Świdnickiej dopuszcza się lokalizację letnich ogródków gastronomicznych. W lokalu przy ulicy Świdnickiej 2-4 znajduje się Galeria Dizajn, która działa w ramach BWA Wrocław – Galerii Sztuki Współczesnej. Przy ulicy Oławskiej 1 z kolei otwarto kawiarnie sieci Starbucks.

Warto zaznaczyć, że wnętrza międzyblokowe, jak również ulice i plac coupe zabudową, stanowią własność Gminy Wrocław. Nieruchomości zabudowane wspomnianymi budynkami mieszkalno-usługowymi są współwłasnością Gminy Wrocław, osób fizycznych oraz, w mniejszym zakresie, także innych podmiotów oraz Skarbu Państwa.

Zabudowa i architektura

Układ zabudowy

Przedstawiana inwestycja to kompleks budynków łączących funkcje mieszkalne i usługowe, które zostały zrealizowane jako jeden zintegrowany blok. Budynki te tworzą spójną wewnętrzną strukturę, z pierzejami, które uzupełniają przestrzeń publiczną. Następujące elementy wykreowane przez tę zabudowę obejmują:

• wschodnią pierzeję ulicy Świdnickiej na odcinku od ulicy Oławskiej do ulicy Kazimierza Wielkiego,
• południową pierzeję ulicy Oławskiej na odcinku od ulicy Świdnickiej do ulicy Szewskiej,
• północną pierzeję ulicy Kazimierza Wielkiego na odcinku od ulicy Świdnickiej do ulicy Szewskiej,
• północną pierzeję ciągu pieszego, przebiegającego na trasie nieistniejącego już odcinka ulicy Ofiar Oświęcimskich, który przylega do wnętrza kwartału zajmowanego przez przedstawianą zabudowę.

Od strony ulicy Szewskiej kompleks tworzy dwa otwarte dziedzińce, oddzielone trzema skrzydłami budynków, które są zorientowane ku ulicy. Całkowity układ budynków przypomina dużą literę „E”, a linia zabudowy od ulicy Kazimierza Wielkiego jest odsunięta, co tworzy przestrzeń dla pieszych. Wzdłuż ulicy Świdnickiej zorganizowano otwarty plac, który pełni funkcję frontu dla lokali handlowo-usługowych. Część tego placu, sąsiadująca z ulicą Kazimierza Wielkiego, jest podniesiona względem poziomu ulicy, co umożliwia pokonanie różnicy wysokości za pomocą schodów. Cały teren posiada wysokość bezwzględną oscylującą w granicach 119 do 120 m n.p.m.

Dane adresowe i liczbowe

Plany architektoniczne dla Placu Młodzieżowego zakładają pięć kondygnacji nadziemnych. Na parterze zlokalizowane są lokale o charakterze handlowo-usługowym oraz przejścia bramowe, natomiast wyższe piętra przeznaczone są na mieszkania. Budynki posiadają następujące adresy:

• ulica Świdnicka 2, 4, 4a, 6, 6a, 8, 8a, 8b i 8c,
• ulica Oławska 1, 3, 5,
• ulica Szewska 78, 79, 80, 81.

Obszar zrealizowanej inwestycji, otoczony wymienionymi ulicami, ma powierzchnię wynoszącą 7202 m² (w tym 7195 m²), gdzie działki zabudowane obejmują 3310 m² (3259 m²), a powierzchnia niezabudowana wynosi 3892 m² (3936 m²). Dziedziniec północny ma 1427 m², a południowy 2465 m² (2509 m²). Łączna powierzchnia zajmowana przez zabudowę wynosi 3283 m², w tym budynki mieszkalne zajmują 3219 m², a pozostałe budynki niemieszkalne 64 m². Powierzchnia przedłużonego placu, będącego początkiem ulicy Świdnickiej, wynosi 5151 m² (5153 m²), co jest przestrzenią publiczną należącą do gminy, a przestrzeń otwarta między budynkami a ulicą Kazimierza Wielkiego wynosi 731 m² (729 m²).

Architektura budynków

Styl architektoniczny zabudowy jest klasyfikowany jako modernizm, pomimo iż projekt był realizowany w czasach, gdy architektura zmieniała się z socrealizmu na modernizm. Niektórzy badacze określają tę architekturę jako nawiązanie do socrealizmu, a jednocześnie umiejętność odnalezienia harmonii z otaczającym środowiskiem miejskim. Architekci starali się oddalić od historycznych stylów charakterystycznych dla pobliskiego Rynku, a także od ówczesnych norm socrealistycznych.

Kompleks został zaprojektowany w taki sposób, aby w sąsiedztwie Rynku harmonizował z otaczającymi go kamienicami. Umożliwiło to wykorzystanie trzech sekcji ścian szczytowych wzdłuż ulicy Świdnickiej, które z kalenicami oraz skośnymi dachami są zorientowane prostopadle do ulicy. Skrajna północna ściana zamyka skrzydło biegnące wzdłuż ulicy Oławskiej. Pozostały zespół budynków posiada dachy równoległe do ulicy, zakończone latarniami klatek schodowych. Do cech architekturze zrealizowanej zabudowy należą m.in.:

• uproszczone formy brył budynków,
• minimalistyczne detale,
• wysokie dachy i szczyty,
• różnorodność dachów,
• przełamania poziome elewacji,
• przejścia między budynkami w poziomie parterów,
• aranżacja otwartych zieleńców.

Postuluje się także, aby te zieleńce zostały zamknięte.

Inne aspekty architektoniczno-budowlane

Prefabrykacja była kluczowym rozwiązaniem wykorzystanym podczas budowy, co miało na celu przyspieszenie procesu realizacji budynków. Jednakże, mimo ambitnych zamierzeń, prace trwały znacząco dłużej niż przewidywano, a wszystkie lokale usługowe zostały udostępnione do użytkowania dopiero w 1960 roku.

Kompleks zabudowy zajmuje cały opisany blok urbanistyczny, tworząc nieprzerwaną pierzeję od strony ulicy Świdnickiej. W wyniku przyjętego projektu zlikwidowano odcinek ulicy Ofiar Oświęcimskich między ulicą Świdnicką a Szewską. W tej chwili, wspomniana ulica rozdzielona jest na dwa oddzielne jej fragmenty: od placu Solnego i ulicy Eugeniusza Gepperta do ulicy Świdnickiej oraz od ulicy Szewskiej do Kazimierza Wielkiego. Na parterze pozostawiono przejścia zapewniające pieszy dostęp do południowego dziedzińca zabudowy, a także przejścia bramowe prowadzące z ulicy Świdnickiej do północnej części kwartału oraz w kierunku ulicy Szewskiej.

W budynkach przy ulicy Oławskiej 3 oraz przy ulicy Świdnickiej 2 i 4 zaprojektowane zostały pomieszczenia ochronne, zlokalizowane w piwnicach, które oferują awaryjne wyjścia do wnętrza kompleksu. Zachowanie tych przestrzeni jest wymogiem projektowym.

Znacznie, odbiór i opinie

Opisana inwestycja stanowiła przełomowy moment w ramach odbudowy ulicy Świdnickiej, a także odgrywała istotną rolę w kontekście całego Wrocławia. Była to jedna z czterech kluczowych realizacji z tamtego okresu, zaraz po Kościuszkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej. Według terminologii funkcjonującej wówczas, obiekt ten klasyfikowano jako duży blok mieszkalno-usługowy.

Projektanci tej przestrzeni stawiali czoła niełatwemu wyzwaniu, które wynikało z faktu, że prace prowadzone były w czasach schyłku socrealizmu. Zwłaszcza że ówczesna architektura Wrocławia zbliżała się do okresu nowoczesności. Kluczowe dla ostatecznego kształtu budynków miało być ich położenie blisko Rynku, co wiązało się ze szczególnymi wymaganiami w kontekście sąsiedztwa z historyczną zabudową. Ta ostatnia, choć w dużym stopniu była rekonstrukcją, często odbiegała od pierwowzorów.

Wielką zaletą nowej inwestycji było odsunięcie linii zabudowy, co przyczyniło się do powstania wydłużonego placu, sprzyjającego ruchowi pieszych i stwarzającego dodatkowe możliwości ekspozycji lokali handlowych na parterze. Ponadto, kształt brył budynków został zaprojektowany w sposób przemyślany, łącząc elementy historyczne z nowoczesnym podejściem architektonicznym. Obiekt wykazywał analogie do tradycyjnych form, jednak jednocześnie wprowadzał nowoczesność poprzez zastosowanie równoległej kalenicy dachu oraz latarni klatek schodowych.

Wśród cech wyróżniających tę inwestycję znajduje się dbałość o estetykę oraz umiejętne wkomponowanie budynków w otoczenie, co tworzy harmonijną całość. W efekcie zabudowa oceniana jest jako neutralna pod względem stylowym, odznaczająca się prostotą detalu, która różni ją od architektury historycznych kamienic, jednocześnie będąc udanym nawiązaniem do otaczającej, historycznej zabudowy.

Perspektywa czasowa pozwala na dostrzeżenie chwały, jaką przyniosła ta inwestycja, a projektanci stworzyli oprawę, która zasługuje na uwagę, stanowiąc przy tym integralną część ścisłego centrum Wrocławia.

Zespół przestrzenny harmonijnie wpisujący się w klimat Starego Miasta, o powściągliwej architekturze i rozwiązaniach funkcjonalnych zapowiadających koniec dyktatury socrealizmu.

Pomijając opinię na temat samej architektury, warto zwrócić uwagę na ocenę wykreowanej przestrzeni:

Uroda tego miejsca wyraźnie broni śmiałego pomysłu z lat 50.

Ochrona

Obszar, na którym znajduje się zespół zabudowy, podlega szczególnej ochronie jako część zespołu urbanistycznego Starego Miasta z okresu XIII–XIX wieku. Został on oficjalnie wpisany do rejestru zabytków, uzyskując numer rejestrowy 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r. Istotnym przedsięwzięciem w zakresie ochrony jest również ustanowienie historycznego centrum miasta, które obejmuje nieco szerszy obszar niż wcześniej wymieniony zespół, co spotkało się z uznaniem jako pomnik historii.

Miasto podjęło decyzję o włączeniu opisanego obszaru do parku kulturowego – Parku Kulturowego „Stare Miasto”. Działania te mają na celu ochronę krajobrazu kulturowego oraz nadzór nad zachowaniem i właściwym kształtowaniem historycznego charakteru tej najstarszej części Wrocławia. Przed przystąpieniem do jakichkolwiek inwestycji w tej lokalizacji, niezbędne jest sporządzenie szczegółowych planów rewaloryzacji, które uwzględniają wytyczne konserwatorskie.

Ważnym elementem ochrony jest również oś widokowa, która biegnie wzdłuż całej ulicy Świdnickiej, a także na ulicy Oławskiej w kierunku Rynku oraz wzdłuż ulicy Kazimierza Wielkiego, co ma kluczowe znaczenie dla zachowania panoramy Starego Miasta. Choć same budynki nie są bezpośrednio objęte ochroną, to zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, budynek przy ulicy Świdnickiej 2 wymaga zapewnienia odpowiedniej ochrony.

Inną formą butworu jest wpis omawianego zespołu na listę dóbr kultury współczesnej. Istnieją postulaty dotyczące częściowego odtworzenia zlikwidowanego fragmentu ulicy Ofiar Oświęcimskich, pomiędzy ulicą Świdnicką a ulicą Szewską, poprzez stworzenie pieszego przejścia w postaci przykrytego pasażu usługowego. Pasaż ten miałby być zgodny z wysokością pierwszej kondygnacji budynku przy ulicy Świdnickiej 6 i 6a oraz zachować historyczną linię zabudowy, będąc zamkniętym zarówno od strony ulicy Świdnickiej, jak i ulicy Szewskiej.

Ważnym wymogiem jest, aby zastosowane rozwiązania architektoniczne charakteryzowały się wysokimi walorami estetycznymi. Podobny pasaż, nawiązujący do wcześniej opisanych prac, można również zrealizować w historycznej linii zabudowy przy ulicy Szewskiej. W ramach rozwoju tego bloku urbanistycznego, uzyskano także zezwolenie na budowę podziemnego parkingu dla mieszkańców.

---

Oceń: Zespół zabudowy mieszkalno-usługowej przy ulicy Świdnickiej we Wrocławiu

---