Budynek Wrocławskich Zakładów Zielarskich Herbapol SA we Wrocławiu

---

Historia

Obecnie w miejscu, gdzie mieści się dawny dom handlowy Victoria, niegdyś znajdowały się imponujące, wielokondygnacyjne kamienice, które stawiano w średniowieczu. Budynki te, z charakterystycznymi szczytami, w okresie do końca XIX wieku pełniły różne funkcje, w tym gościnne, gastronomiczne oraz handlowe, ponieważ na parterach mieściły się restauracje, piwiarnie oraz rzeźnia.

W 1898 roku, tereny o numerach posesji 65-67 nabył przedsiębiorca Georg Hartel. Tuż po zakupie, Hartel zrealizował projekt nowoczesnego czteroskrzydłowego budynku handlowego z atrium. W ramach tego przedsięwzięcia, pozyskał również sąsiadującą działkę nr 68 oraz miejsce przy ulicy Rzeźniczej 27, co pozwoliło na przekształcenie i poszerzenie wcześniejszej wizji budynku. Budowę ukończono w 1900 roku, a do wnętrza wprowadzono różnorodne usługi, od sklepów detalicznych po punkty gastronomiczne i artystyczne. Na górnych piętrach umieszczono biura i kantory, zaś w piwnicach były magazyny. Dla samego Hartela zaplanowano luksusowe mieszkanie na najwyższej kondygnacji. W 1903 roku, nowym właścicielem budynku stał się nabywca, który przejął majątek Hartela. W 1942 roku obiekt został przekształcony na fabrykę papierosów Aviatyk-Zigarettenfabrik G.m.b.H., co skutkowało częściowym zabudowaniem witryn.

Kino „Fata-Morgana”

W 1906 roku, lub w listopadzie 1907, w północnej części budynku otwarto we Wrocławiu pierwsze stacjonarne kino dźwiękowo-wizualne, znane jako „Fata-Morgana”, które prawdopodobnie pełniło także rolę piwiarni. Przebudowa parteru umożliwiła połączenie dwóch lokalnych sklepików oraz pomieszczenia mieszkalnego z kuchnią w nowe pomieszczenie kinowe. To wąskie kino, o powierzchni 90 m², mogło pomieścić około 100 widzów. W 1909 roku, zgodnie z projektem Richarda Güntzela, kino przeszło modernizację, w ramach której powiększono jego powierzchnię oraz dodano mały kantor, co umożliwiło przystosowanie do pełnienia funkcji projekcyjnej oraz powstania bufetu. W swoim nowym kształcie, dysponowało 18 rzędami miejsc, oferując 139 miejsc siedzących oraz 12 dodatkowych miejsc stojących przy kabinie projekcyjnej. Sara Kayser była pierwszą właścicielką kina, które w marcu 1913 roku sprzedała Ernstowi Wendrinerowi, zmieniając jego nazwę na Zentral-Kino. Wkrótce, w roku 1913, nowy nabywca, Herman Eichler, przemianował kino na Nicolai-Lichtspiele, które zakończyło działalność pod koniec roku.

Po 1945 roku

Po zakończeniu II wojny światowej, budynek kontynuował produkcję wyrobów tytoniowych, w tym popularnych marek „Wrocławskie”, „Poznańskie”, „MDM”, „Grunwaldzkie” oraz „Wawele”. W 1956 roku budynek stał się własnością Państwowych Zakładów Zielarskich Herbapol, które przystosowały wnętrza do celów przemysłowych. Witryny oraz wejścia zostały zamurowane, a w ich miejsce wstawiono okna z wysoko usytuowanymi parapetami. W 2000 roku budynek przeszedł renowację, przywracając mu dawny blask i funkcjonalność.

Opis architektoniczny

Budynek Wrocławskich Zakładów Zielarskich Herbapol SA to obiekt czterokondygnacyjny, wykonany w technologii żelbetonowej, z wyjątkowo przemyślaną konstrukcją szkieletową, wypełnioną cegłą. Na dachu znajduje się wysoki łamany dach, co nadaje całości charakterystyczny wygląd. Jego plan oparty jest na kwadracie o boku 40 metrów, a wewnętrzny dziedziniec mierzy 18,5 na 16,5 metra.

W skrzydłach wschodnim i północnym umiejscowiono siedemnaście witryn oraz dwa szerokie przejazdy, które prowadzą do dziedzińca. Te przejazdy są przylegające do głównych klatek schodowych, które zostały starannie ozdobione sztukaterią i wykończone marmurowymi okładzinami. Trzy klatki schodowe, wyposażone w windy, zapewniają wygodny dostęp do wyższych poziomów budynku. Dwudrzwiowe bramy wjazdowe, zwiastujące bogaty wystrój, są zdobione motywami roślinnymi oraz datą „1900”.

Elewacja budynku w harmonijny sposób nawiązuje do zastosowanej konstrukcji. Dwie elewacje, północna i wschodnia, charakteryzują się wertykalnym podziałem, a rytm przęseł i filarów akcentują sterczynami. Całość pokryta jest piaskowcem, podczas gdy filary mają polerowane wykończenie w formie sjenitu. Na ich styku umieszczono wykusz, który uwieńczono niewielką wieżyczką, w pierwotnej wersji zakończoną wysokim, ostrosłupowym hełmem. Wykusz wsparcie znajduje na filarze, na szczycie którego dostrzec można rzeźbioną postać nagiej kobiety, symbolizującą Victorię, w otoczeniu putta. Po obu stronach wykusza, na attyce, umieszczono wykute w piaskowcu napisy „G. Harter”.

W elewacji północnej, w części dachowej, można zauważyć dwa trójkątne szczyty, będące pozostałością pierwotnego projektu sprzed rozbudowy. Taki sam trójkątny szczyt znajduje się także w środkowej osi elewacji wschodniej. Na dwu pierwszych kondygnacjach, główną rolę odgrywają trzyczęściowe okna, które na trzeciej kondygnacji wzbogacono łukami. Nad nimi, w dwupasmowym układzie, znajdują się dwa cykle alegorycznych przedstawień, harmonijnie wplecionych w roślinne ornamenty, z elementami secesji. Z podobnymi secesyjnymi płaskorzeźbami stykamy się na narożnym wykuszu oraz na szczytach.

W każdej z kompozycji dostrzegamy tarcze herbowe, na których symbolicznie przedstawione są sztuki wyzwolone. W górnych partiach szczytowych, na wspornikowych postumentach, pod baldachimami umieszczono figury dziecięce, które niosą ze sobą atrybuty o symbolice kupieckiej, w tym chłopca w uskrzydlonym hełmie Hermesa, trzymającego kaduceusz oraz sakiewkę. Elewacja od strony dziedzińca pokryta jest glazurowaną cegłą, co dodaje całości elegancji.

---

Oceń: Budynek Wrocławskich Zakładów Zielarskich Herbapol SA we Wrocławiu

---