Wzorcowe sanatorium dziennego pobytu dla dzieci

---

Historia

W dniach od 15 czerwca do 30 września 1929 roku miała miejsce imponująca wystawa pod nazwą „Mieszkanie i miejsce pracy”. Jej głównym celem było ukazanie nowoczesnych rozwiązań w budownictwie mieszkaniowym. Wystawa została podzielona na różne sekcje, które były prezentowane na terenach wystawowych zlokalizowanych w okolicy Hali Stulecia. Zasadniczą część wystawy stanowiło modelowe osiedle domów jedno- i wielorodzinnych, które powstało w zaledwie trzy miesiące przed rozpoczęciem wydarzenia, w rejonie współczesnych ulic Zielonego Dębu oraz Tramwajowej.

Oprócz osiedli wystawiano także rozmaite ekspozycje tematyczne wewnątrz samej Hali Stulecia, w Pawilonie Czterech Kopuł oraz w nieistniejącej już Hali Targów, która znajdowała się naprzeciwko. Na przestrzeni otaczającej główną halę umieszczono większe obiekty i ekspozycje, które miały być zburzone po zakończeniu wystawy. Wśród nich znalazły się m.in.: wystawa ogrodowa, sztuki cmentarnej, maszyn budowlanych, a także ulica handlowa, wzorcowe gospodarstwo rolne oraz domki weekendowe.

Wschodni obszar terenu, położony pomiędzy Parkiem Szczytnickim a Pergolą, został zadedykowany prezentacji koncepcji przestrzeni przeznaczonej dla wypoczynku i rozrywki dzieci w mieście. Głównym punktem tej ekspozycji był wzorcowy budynek sanatorium dziennego pobytu dzieci (niem. Kindererholungsheim) wraz z różnorodnymi urządzeniami do zabawy i ćwiczeń fizycznych.

Koordynacją projektu oraz przygotowaniem tej wyjątkowej ekspozycji zajmował się architekt i pracownik wrocławskiego magistratu, Richard Konwiarz, który był odpowiedzialny za nadzór nad terenami zielonymi i obiektami sportowymi. W tym miejscu zaplanował również dwa inne obiekty: teatrzyk lalkowy na świeżym powietrzu oraz ogród szkolny. Budynek sanatorium został zaprojektowany jako miejsce, gdzie dzieci zmagające się z problemami zdrowotnymi, zwłaszcza chorobami płuc, mogłyby skorzystać z dziennej opieki. Obiekt miał być dostępny zarówno latem, jak i zimą.

W ramach jego działalności dzieci, pod nadzorem wykwalifikowanego personelu, z lekarzem pediatrą w roli kierowniczej, miały być poddawane różnorodnym zabiegom, w tym naświetlaniu lampami kwarcowymi, a jednocześnie mogły się bawić i uczyć, jak w standardowym przedszkolu. Projektant, Richard Konwiarz, miał na myśli stworzenie modelowego wzorca opieki nad dziećmi, który mógłby być zastosowany w całych Niemczech, a także pragnął zaprezentować osiągnięcia wrocławskiego środowiska architektonicznego, podobnie jak to miało miejsce w przypadku innych budynków wystawy.

Budynek, wyróżniający się dużymi oknami skierowanymi na południe, mieścił różnorodne pomieszczenia: przestronną leżakownię z osobnymi łóżkami do naświetlania, pokoje do zabaw, gabinet lekarski, a także zaplecze sanitarno-gospodarcze. Na zewnątrz zaś powstał letni brodzik do kąpieli, plac zabaw z piaskownicą oraz strefa do ćwiczeń gimnastycznych z odpowiednim wyposażeniem. Przy opracowywaniu projektu Konwiarz współpracował z pediatrą, doktorem Martinem Mohrem, oraz nauczycielką gimnastyki Lili von Lange.

Po zakończeniu wystawy, teatrzyk lalkowy oraz ogród szkolny, które miały charakter jednorazowy, zostały rozebrane. Natomiast wzorcowy budynek sanatorium, jako obiekt nadający się do dalszego użytku, pozostał na swoim miejscu. Przez następne lata służył mieszkańcom Wrocławia jako przedszkole. Drugim obiektem, który teoretycznie miał ulec rozbiórce, było wspomniane wzorcowe gospodarstwo rolne, jednak jego budynek mieszkalny przetrwał aż do dzisiejszych czasów.

W roku 1948 dawny budynek sanatorium został poddany remontowi oraz gruntownej przebudowie. Zyskał na znaczeniu jako jeden z obiektów wrocławskiej Wystawy Ziem Odzyskanych. W czasie tej wystawy Robotnicze Towarzystwa Przyjaciół Dzieci zaaranżowało w jego wnętrzu miejsce opieki dla dzieci, których rodzice byli zaangażowani w zwiedzanie wystawy. Potem budynek na dłuższy czas pełnił funkcję przedszkola, a przez pewien okres działał również jako dom noclegowy, znany jako „Hotel Pod Misiami”, ze względu na dwie betonowe figurki niedźwiadków stojące przed nim od 1948 roku.

Na początku XXI wieku obiekt zmienił funkcje. Został przekształcony w ośrodek opieki nad osobami niepełnosprawnymi, prowadzony przez fundację im. Brata Alberta. Obecnie budynek jest w złym stanie technicznym, wymaga remontu i pełni funkcje magazynowe dla pracowników obsługujących tereny wokół Hali Stulecia. Intensywne prace zabezpieczające są realizowane, aby uniknąć potencjalnego zawalenia się okapu nad tarasem, który wsparli dodatkowymi belkami. Zniszczona elewacja została przykryta reklamą. Plany remontowe, o których informowano w prasie na początku 2012 roku, obejmowały przebudowę obiektu na centrum nauki popularyzującego wiedzę lub galerię sztuki. W ramach tych koncepcji rozważano także przywrócenie budynkowi pierwotnego kształtu, stworzenie dodatkowych pomieszczeń w podziemiu oraz rekonstrukcję dawnego placu zabaw. Niestety, żadne z tych zamierzeń jak dotąd nie doczekały się realizacji.

Architektura

Sanatorium, zaprojektowane przez Konwiarza, wyróżniało się prostą formą, odpowiadającą modernistycznym zaleceniom. Bryła budynku była prostopadłościenna i jednocześnie jednokondygnacyjna, z płaskim dachem. Dzięki zastosowaniu konstrukcji szkieletowej, wzdłuż praktycznie całej południowej i wschodniej elewacji stworzono szereg okien, co umożliwiało naturalne doświetlenie wnętrz. Wiele z tych okien miało możliwość otwierania się na całą długość, co umożliwiało łatwy dostęp do zewnętrznego tarasu.

Elewacje budynku pomalowane były na biało. W południowej części, gdzie znajdował się doświetlany ciąg okien, zorganizowano leżakownię z 32 łóżkami oraz lampami kwarcowymi. Dodatkowo, stworzono dwa pokoje zabaw, które oddzielone były niewielkimi ściankami działowymi, a także magazyn pozbawiony okien. W północnej części sanatorium zlokalizowane były szatnie, łazienka, ustępy oraz pomieszczenia przeznaczone dla lekarza i personelu.

W trakcie wystawy, obiekt ten zyskał pozytywne opinie. Niemiecki architekt Guido Harbers w swoim artykule w miesięczniku „Baumeister” chwalił dzieło Konwiarza, porównując je do przedszkola wzorcowego osiedla autorstwa Heima i Kemptera. Harbers podkreślał, że architekci niewątpliwie byli inspirowani przyjaznym podejściem do człowieka i nigdy nie zapomnieli o dzieciach. Zauważył, że koncepcja budowy takich obiektów jak te, jest nowoczesna sama w sobie, nawet w porównaniu z ich płaskimi dachami. Natomiast polski architekt Edgar Norwerth, w swojej mniej entuzjastycznej relacji opublikowanej w „Architekturze i Budownictwie”, zwracał uwagę na dobrze zorganizowany rozkład, oświetlenie i przewiew w obu budynkach, jednak podkreślał, że ich formy mogłyby być bardziej dostosowane do psychiki dziecka.

W roku 1948, sanatorium przeszło kilka znaczących zmian. Południową stronę budynku wzbogacono o taras w formie okapu, który wspierany był na ukośnych filarach. Zrezygnowano z pasma okiennego, które wcześniej doświetlało wnętrza, zamieniając je na pojedyncze okna z południowej strony, a wschodnią stronę całkowicie zamurowano. Wewnątrz, na ścianie zachodniej, umieszczono relief socrealistyczny, przedstawiający kobietę z dzieckiem oraz mężczyznę trzymającego młot i sztandar. Z kolei frontowa część budynku zdobiona była dwiema betonowymi figurami misiów.

---

Oceń: Wzorcowe sanatorium dziennego pobytu dla dzieci

---