Dom mieszkalno-usługowy przy ulicy Grabiszyńskiej 133-135 we Wrocławiu

---

Położenie i otoczenie

Ten budynek znajduje się w sercu Wrocławia, na osiedlu Gajowice, które w przeszłości było częścią dzielnicy Fabryczna. Ciekawym aspektem jego lokalizacji jest to, że linia zabudowy jest cofnięta względem ulicy Grabiszyńskiej, co stwarza przestronną i przyjemną dla oka okolicę.

Strona północna budynku tworzy pierzeję wspomnianej ulicy, rozciągając się od zachodniej strony ulicy Spiżowej do wschodniej strony ulicy Stalowej. Dzięki temu przed budynkiem utworzono zadrzewiony skwer, który w przeszłości gościł także kiosk oraz zbiornik przeciwpożarowy, jednak ten ostatni został rozebrany w 2012 roku. W obrębie tego terenu znajduje się również trafostacja, a sam skwer zajmuje powierzchnię 1 409 m², nie licząc trafostacji.

Dominująca fasada budynku zwrócona jest ku ulicy Grabiszyńskiej, co zapewnia mu widoczność oraz dostępność dla mieszkańców i gości. Z drugiej strony, północna część przylega do istniejących kamienic, które dopełniają wschodnią pierzeję ulicy Stalowej oraz zachodnią pierzeję ulicy Spiżowej. Dzięki temu, budynek spełnia rolę parawanu, zamykając przestrzeń międzyblokową i tworząc wokół siebie przytulną atmosferę.

Dojazd do obiektu jest możliwy od strony ulicy Stalowej, co czyni go dobrze skomunikowanym. Umożliwiają to także dojścia przez podcień znajdujący się w centralnej części budowy oraz przejście bramowe od ulicy Spiżowej. Warto zauważyć, że bliskie sąsiedztwo z żelbetowym schronem z czasów II wojny światowej, lokalizowanym przy skrzyżowaniu ulic Grabiszyńskiej i Stalowej, wpływa na architekturę i koncepcję całej przestrzeni.

Miejsce to zostało uznane za istotną przestrzeń publiczną, obejmującą plac i skrzyżowanie. W kontekście jego rozwoju istotne są działania polegające na budowaniu atrakcyjnych miejsc oraz obiektów, które nie tylko poprawiają rozpoznawalność, ale także orientację w przestrzeni. Warto zaznaczyć, że oferta usług podstawowych w tym rejonie oraz poprawa dostępności komunikacyjnej przyczyniają się do stworzenia atrakcyjnego miejsca do odpoczynku, co jest szczególnie ważne, biorąc pod uwagę, że ulica pełni rolę przestrzeni publicznej o znaczeniu ogólnomiejskim.

Adresy

Budynek ten znajduje się pod adresem Grabiszyńska 133-135 w Wrocławiu. Aktualnie do obiektu przypisane są różne numery porządkowe, które odpowiadają poszczególnym wejściom oraz funkcjom budynku. W szczególności wyróżniają się następujące adresy:

• ulica Stalowa 63 – dla zachodniej klatki schodowej,
• ulica Spiżowa 2 – dla wschodniej klatki schodowej,
• ulica Grabiszyńska 133 – dla usług.

Architektura

Styl, kompozycja

Obiekt przy ulicy Grabiszyńskiej 133-135 we Wrocławiu to przykład nowoczesnej architektury, uklasyfikowany jako budynek modernistyczny. Wyróżniają go charakterystyczne cechy, takie jak abstrakcyjny detal zastosowany w jego kompozycji. Op-artowska struktura bazuje na przemyślanym zestawieniu geometrycznych form oraz wyraźnym zróżnicowaniu poziomów i pionów, w połączeniu z dużymi przeszkleniami lokali usługowych oraz klatek schodowych. Minimalistyczna, czarno-biała kolorystyka, nieco wyblakła z upływem lat, daje obiektowi nowoczesny charakter. Monumentalizm budynku przyciąga uwagę dzięki swojej skali i wyrazistemu rytmowi.

Elewacja tylna, skierowana na północ, pokazuje pewne podobieństwo do stylu brutalizmu. Ta kompozycja jest jednak zrównoważona przez dwie bryły klatek schodowych, które harmonizują poziome linie na poziomie galerii z dynamicznym układem komunikacyjnym budynku. Dzięki zastosowanym rozwiązaniom architekt zachował komercyjny, wielkomiejski charakter ulicy Grabiszyńskiej, a jednocześnie zatarł granice między funkcją mieszkalną a usługową, tworząc unikalny akcent w przestrzeni miejskiej.

Opis ogólny architektury

Structura budynku obejmuje jedenaście nadziemnych kondygnacji oraz podziemną. Obiekt zalicza się do tzw. galeriowców, co oznacza, że wejścia do lokali znajdują się z poziomu otwartych galerii komunikacyjnych. W tym przypadku Galerie zostały zlokalizowane od strony północnej, tworząc wrażenie jedności wizualnej budynku. Aż dwie działki o powierzchniach odpowiednio: 302 m² oraz 438 m² zostały niemal w całości zabudowane, mimo różnic powierzchni ze względu na podcienie w parterze.

Główna bryła ma wydłużony prostokątny kształt, a jej dwie przeszklone klatki schodowe z windami również przyjmują formę prostokąta. Na wschodnim końcu budynku znajduje się dodatkowy pięciokondygnacyjny łącznik, zaprojektowany w formie trapezu, który dostosowuje się do sąsiedniej zabudowy wzdłuż ulicy Spiżowej. Cała konstrukcja wznosi się na wysokość 32,70 m, co sprawia, że budynek wyróżnia się na tle otoczenia.

Elewacje

Opis ogólny elewacji

Elewacje budynku są kluczowym elementem, który podkreśla jego unikalność, a także oddziałuje ogromnymi rozmiarami oraz wybitnym rytmem. Warto zauważyć, że na parterze zastosowano rozwiązanie z XX wieku, typowe dla architektury tego okresu, które pozwala na tworzenie dużych przeszkleń, co w przypadku lokali usługowych w pełni uzasadnia otwartą formę i odpowiednią ekspozycję produktów. Fasada pięter mieszkalnych wyróżnia się geometrycznym porządkiem i wyrazistym rytmem, co stanowi główny element kompozycyjny.

Fasada

Fasada budynku, będąca najbardziej wyeksponowanym i najbardziej rozpoznawalnym jego elementem, przyciąga uwagę swoim niepowtarzalnym projektem. Składa się z symetrycznego układu geometrycznego dużych, jasnych kwadratów oraz poziomych pasów okien z czarnymi słupkami i wąskimi, pionowymi pasami drzwi balkonowych, co wspólnie daje efekt szachownicy. Okna są regularnie rozmieszczone, a elewacja komponuje się z pełnymi osiami okiennymi oraz dodatkowymi półosiami na jej skrajach.

Parter, w przeciwieństwie do pozostałych pięter, posiada inny charakter. Około 3/4 długości tej części zostało wypełnione przeszklonymi przestrzeniami, co dodaje budynkowi lekkości i wpływa na jego odbiór wizualny.

Elewacja północna

Tylna elewacja budynku charakteryzuje się wyraźnymi podziałami horyzontalnymi, stworzonymi przez galerie komunikacyjne oraz masywne balustrady. Galeria ta rozpoczyna się od pierwszego piętra, natomiast na całej długości dostrzega się dwa wysunięte bryły, które oddzielnie służą za pionowe przejście w budynku, a ich przeszklona powierzchnia po stronie zachodniej wprowadza świeżość do architektury.

Pozostałe elewacje

Łącznik przylegającym do budynku przy ulicy Spiżowej ma proporcje dostosowane do ulokowanej obok zabudowy i składa się z pięciu kondygnacji. Elewacja południowa broni się dużymi, prostokątnymi balkonami, natomiast elewacja wschodnia oraz zachodnia są spłaszczone, odpowiednio wyposażone w okna. Także w parterze znajduje się trapezoidalne przejście, które wspiera wyższe kondygnacje, a boczne elewacje budynku są płaskie i pozbawione okien.

Wnętrza

Wewnątrz budynku zaprojektowane zostały mieszkania typu M-3, o powierzchni 36,96 m², które charakteryzują się dwustronnym układem. Na dziesięciu kondygnacjach znajduje się łącznie 120 lokali mieszkalnych, co daje po dwanaście mieszkań na każdym piętrze. Typowy układ mieszkania obejmuje m.in. przedpokój oraz dwa pokoje – jeden z widokiem na ulicę Grabiszyńską, a drugi od strony galerii. W budynku umieszczono również łazienki oraz kuchnie, które nie mają okien. Na ostatnim piętrze znajdują się pomieszczenia do wspólnego użytku, takie jak pralnie i suszarnie.

Na parterze przewidziano trzy lokale usługowe z przestronną salą sprzedażową, której wejście znajduje się od strony ulicy Grabiszyńskiej, oraz zapleczem. Do magazynów i pomieszczeń gospodarczych można dotrzeć z podwórza, natomiast w zachodniej części budynku usytuowano komórki lokatorskie dostępne z rampy. W pionach komunikacyjnych znajdują się również schody dwubiegowe, szyby wind oraz zsypy, które obecnie są wyłączone z użytkowania.

Konstrukcja, materiały

Parter budynku został zrealizowany na bazie żelbetowego szkieletu, co zapewnia mu doskonałą stabilność i wytrzymałość. W obrębie wyższych kondygnacji zastosowano układ poprzeczny, co nadaje konstrukcji dodatkową sztywność i odporność na obciążenia. Ściany konstrukcyjne, mające odstęp 4,5 m, wykonano z tzw. cegły żerańskiej, będącej żelbetowymi prefabrykatami, co umożliwia efektywne zarządzanie przestrzenią wewnętrzną.

Galeryjki komunikacyjne, które pełnią istotną rolę w układzie budynku, zostały skonstruowane przy użyciu prefabrykatów betonowych, wzmacnianych stalowymi kształtownikami profilowanymi. Stropy natomiast powstały z kanałowych płyt żerańskich, a ich izolacje są zrealizowane z mat trzcinowych, co sprzyja efektywności energetycznej obiektu.

Na szczycie budynku znajduje się stropodach, a wszelkie elementy związane z izolacją termiczną wykonano z płyt z wełny żużlowej, co zwiększa komfort użytkowania wewnątrz obiektu. Wierzchnia warstwa pokrycia dachu to papa, co zapewnia odpowiednią ochronę przed czynnikami atmosferycznymi. Schody w budynku również zrealizowane są jako prefabrykaty betonowe, co przekłada się na ich trwałość i estetykę.

Historia

W wyniku działań wojennych, które miały miejsce podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku, znaczna część zabudowy osiedla została zniszczona. Oszałamiająca liczba 90% zniszczeń dotknęła południową część Wrocławia. Po wojnie na wolnych terenach, gdzie wcześniej stały budynki przedwojenne, w latach 1960-1970 zrealizowano projekt osiedla mieszkaniowego znanego jako „Gajowice”. Zlecenie inwestycyjne zostało złożone przez Dyrekcję Budowy Osiedli Robotniczych Wrocław – Miasto I, a projekt opracowano w zespole pracowni Miastoprojekt – Wrocław, którym kierował Igor Tawryczewski.

Ostatecznie, w wyniku licznych modyfikacji założeń projektowych, powstała koncepcja, która przewidywała budowę osiedla dla około 30 tysięcy mieszkańców. Ta inwestycja stała się największym projektem mieszkaniowym w powojennym Wrocławiu. Realizowane tu budowy były swoistym poligonem doświadczalnym dla różnorodnych technologii budowlanych. Wykorzystano zarówno tradycyjne metody budowlane, jak i technologię wielkoblokową oraz prefabrykację wielkopłytową, w tym tzw. elementy gajowickie.

Wysokie koszty form do prefabrykacji wymusiły na projektantach tworzenie elementów w długich seriach, co w praktyce prowadziło do powstawania projektów budynków powtarzalnych. Jednakże dom mieszkalno-usługowy przy ulicy Grabiszyńskiej 133-135 stał się wyjątkowym przypadkiem, gdyż uzyskał zgodę na wykonanie indywidualnego projektu jednostkowego. Pozwolenie w tej kwestii zostało wydane przez Prezydium Rady Narodowej miasta Wrocławia w dniu 18 stycznia 1963 roku.

Inżynierowie zakończyli pierwszy projekt 15 marca 1963 roku. Wstępna koncepcja zakładała budowę mieszkań w typie M-3 oraz M-4. Okazało się jednak, że ten program użytkowy był niezgodny z całościowymi założeniami osiedla, co doprowadziło do zastrzeżeń ze strony Ministra Gospodarki Komunalnej. W rezultacie nowy projekt, dotyczący wyłącznie mieszkań typu M-3, został przedstawiony do 1 października 1963 roku.

Budowę budynku przeprowadzono w latach 1966-1967. W latach 70. XX wieku przekształcono część podcienia, tworząc trzeci lokal przeznaczony na sklep, przy wykorzystaniu rozwiązań architektonicznych korespondujących z już istniejącymi. Remont elewacji, który miał miejsce w 2016 roku oraz w kolejnych latach, w znaczący sposób odbiegał od pierwotnej koncepcji architektonicznej. Dodatkowo, w 2018 roku przeprowadzono podobne prace dotyczące elewacji szczytowej budynku.

Ochrona

Obiekt, który omawiamy, znajduje się w rejonie, gdzie układ urbanistyczny jest objęty szczególną ochroną. Został on zapisany w gminnej ewidencji zabytków pod pozycją Gajowice, która odnosi się do historycznego układu urbanistycznego w okolicach placu Icchaka Lejba Pereca oraz ulic takich jak Żelazna, Lwowska i Manganowa. Oprócz tego, kompleks budynków szpitala oraz zabudowa w rejonie ulic Stalowej, Spiżowej i Mosiężnej we Wrocławiu również podlega ochronie.

Warto zauważyć, że historyczny układ urbanistyczny, będący owocem pracy, która rozpoczęła się w latach 40. XIX wieku, przeszedł znaczne przemiany w kolejnych dekadach. Część zabudowy, zwłaszcza w północnej części ulicy Grabiszyńskiej, powstawała głównie w latach 90. XIX wieku, a dalsze prace trwały aż do 1945 roku.

W 2008 roku na zlecenie Gminy Wrocław dla omawianego obiektu stworzono kartę ewidencyjną dla zabytków architektury i budownictwa, oznaczoną numerem 11068. Obiekt ten jest także wskazany na geoportalu Narodowego Instytutu Dziedzictwa (Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.176701) oraz w serwisie zabytki.pl (pozycja PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_EN.232638). Dodatkowo, figura ta znalazła się w wykazie gminnej ewidencji zabytków, co miało miejsce w czerwcu 2021 roku, gdzie określono rodzaj ochrony jako inny. Warto jednak zauważyć, że w lipcu 2022 roku, obiekt ten nie był uwzględniony w wykazie wojewódzkim, który jest udostępniony przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu.

W karcie ewidencyjnej położono nacisk na zalecenie wpisania obiektu do kategorii dóbr kultury współczesnej. W związku z tym, zgodnie z powyższym zaleceniem, uznano, że obiekt podlega ochronie w sposób przewidziany dla dóbr kultury współczesnej, co zostało uwzględnione w studium uwarunkowań oraz kierunków zagospodarowania przestrzennego dla Wrocławia zarówno w 2010 roku, jak i w 2018 roku.

Zestawienie wybranych parametrów i charakterystyk

Przedstawiamy zestawienie kluczowych parametrów oraz charakterystyk budynku mieszkalno-usługowego położonego przy ulicy Grabiszyńskiej 133-135 we Wrocławiu, które umożliwia zrozumienie jego funkcjonalności oraz struktury.

• szczegółowa funkcja: 1122.Dw – budynek z co najmniej trzema lokalami mieszkalnymi,
• klasifikacja budynku: mt – budynki z co najmniej trzema mieszkaniami (1122),
• typ według Klasyfikacji Środków Trwałych: m – przeznaczony na cele mieszkalne (110),
• łączna liczba mieszkań: 120,
• ilość kondygnacji nadziemnych: 11,
• powierzchnia zabudowy: 292 m² oraz 207 m²,
• powierzchnie działek ewidencyjnych: 299 m² oraz 431 m²,
• wysokość do dachu: 32,70 m (dotyczy głównej bryły budynku, z uwzględnieniem większej wysokości pionów klatek schodowych),
• kubatura obiektu: 21 781 m³.

Te istotne informacje ukazują nie tylko funkcję budynku, ale również jego konstrukcję oraz właściwości, co czyni go istotnym elementem przestrzeni miejskiej.

Zestawienie firm, podmiotów, osób

Przedstawiamy kompleksowe zestawienie osób, firm oraz instytucji, które są kluczowe dla realizacji projektu budowlanego zlokalizowanego przy Grabiszyńskiej 133-135 we Wrocławiu.

• architekt: Stefan Müller,
• biuro projektów: Miastoprojekt – Wrocław,
• inwestor: Dyrekcja Budowy Osiedli Robotniczych Wrocław – Miasto I,
• właściciel/zarządca: Gmina Wrocław i właściciele prywatni tworzący wspólnoty mieszkaniowe,
• WSPÓLNOTA MIESZKANIOWA UL.STALOWA 63 WE WROCŁAWIU,
• WSPÓLNOTA MIESZKANIOWA UL.SPIŻOWA 2 WE WROCŁAWIU.

---

Oceń: Dom mieszkalno-usługowy przy ulicy Grabiszyńskiej 133-135 we Wrocławiu

---