Mieszczański Stopień Wodny

---

Elementy stopnia

Stopień wodny, o którym mowa, składa się z wielu kluczowych elementów hydrotechnicznych, a także obejmuje różnorodne budynki i obiekty dodatkowe, które współtworzą całość tej imponującej struktury. Wśród najważniejszych części, które wchodzą w skład stopnia, można wymienić między innymi:

• Elektrownia Wodna Wrocław I,
• Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław I,
• Śluza Mieszczańska,
• Elektrownia Wodna Wrocław II,
• Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław II.

Obok głównych obiektów piętrzących, powstały także inne niezbędne budowle w ramach późniejszych inwestycji. W tej grupie znajdują się m.in. budynki związane z funkcjonowaniem obu elektrowni wodnych, a także most przy elektrowni południowej – Most dojazdowy w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej. Dodatkowo, w skład infrastruktury wchodzą nabrzeża, umocnienia brzegów rozmieszczone powyżej oraz poniżej stopnia, oraz kanał wodny, znany jako przekop Śluzy Mieszczańskiej.

W obrębie południowej części stopnia utworzono także dwie niewielkie wyspy, które nie posiadają nazw. Pierwsza z wysp powstała w wyniku wydrążenia przekopu Śluzy Mieszczańskiej, natomiast druga znajduje się częściowo pod budynkiem elektrowni południowej. W związku z rozwojem infrastruktury oraz dostosowaniem do potrzeb transportowych, przy stopniu zrealizowano również projekt budowy łączącego przepraw mostowego – Mosty Pomorskie, które jednak nie są integralną częścią samego stopnia wodnego.

Historia

Aktualny wygląd Mieszczańskiego Stopnia Wodnego jest rezultatem realizacji wielu projektów oraz inwestycji, które miały miejsce na przestrzeni lat. W miarę upływu czasu, zakres i sposób funkcjonowania tego stopnia ulegały znacznej modyfikacji. Pierwotna potrzeba stworzenia tego obiektu wynikała z erozji dennej, która miała miejsce podczas okresu eksploatacji poprzednio wybudowanego Piaskowego Stopnia Wodnego. Erozja ta stanowiła zagrożenie dla stabilności istniejących budowli, co skłoniło do podjęcia decyzji o budowie nowego stopnia na rzece, który zapewniałby bezpieczeństwo oraz umożliwiłby stworzenie kolejnych elektrowni wodnych w Wrocławiu.

Rok	Nazwa obiektu	Opis wydarzenia lub robót
1334	stopień wodny	rozpoczęcie budowy jazów oraz młynów
1792–1794	Śluza Mieszczańska	budowa drewnianej śluzy
1874–1879	Śluza Mieszczańska	budowa nowej murowanej śluzy
1916	stopień wodny	rozpoczęcie przebudowy stopnia oraz likwidacja młynów
1921–1924	Elektrownia Wodna Południowa	budowa
1921–1924	Jaz Elektrowni Wodnej Południowej	budowa
1924	Elektrownia Wodna Południowa	przekazanie obiektu miastu
1924–1925	Elektrownia Wodna Północna	budowa
1926	Elektrownia Wodna Północna	przekazanie obiektu miastu
1941–1942	Jaz Elektrowni Wodnej Południowej	przebudowa
1942	Jaz Elektrowni Wodnej Północnej	budowa nowego jazu
1959	Jaz Elektrowni Wodnej Południowej	przebudowa
1959	stopień wodny	podniesienie poziomu piętrzenia
1970	Elektrownia Wodna Południowa	instalacja turbin Kaplana
2003–2005	Śluza Mieszczańska	remont

Nazewnictwo

„W powojennej Polsce ukształtowało się specyficzne nazewnictwo, które miało istotne znaczenie dla obiektów stopnia wodnego. W odniesieniu do śluz, jak na przykład, Śluza Mieszczańska, nazwa jest zawsze zgodna z nazwą samego stopnia wodnego. Z kolei w przypadku elektrowni wodnych oraz jazów, w literaturze i publikacjach używane są różne nazewnictwa, które wprowadza się zamiennie. Na przykład, dla dwóch elektrowni wodnych przyjęto oznaczenia w formie cyfry rzymskiej oraz odniesienia do położenia, Południowa(y) – I i Północna(y) – II.

Warto zaznaczyć, że obecne obiekty tego stopnia zostały wzniesione w okresie, gdy Wrocław był częścią Niemiec, przez co niektóre z nich posiadały wcześniej swoje niemieckie nazwy.

Aktualna nazwa	Alternatywna nazwa	Nazwa w języku niemieckim
Elektrownia Wodna Wrocław I	Elektrownia Wodna Południowa	Kraftwerk
Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław I	Jaz Elektrowni Południowej	_
Śluza Mieszczańska	_	Bürgerwerder-Schleuse
Elektrownia Wodna Wrocław II	Elektrownia Wodna Północna	Kraftwerk
Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław II	Jaz Elektrowni Północnej, Wielka Tama	_

Lokalizacja stopnia

Stopień wodny, którego lokalizacja obejmuje budowle pełniące funkcję piętrzącą, znajduje się w dwóch ramionach rzeki Odra, które przepływają przez serce miasta, wzdłuż tzw. Odrze Południowej oraz Odrze Północnej. Te dwa ramiona, w połączeniu z licznymi mniejszymi odnogami oraz kanałami, tworzą unikalny Śródmiejski Węzeł Wodny. Warto zauważyć, że możemy wyróżnić dwa główne segmenty tego węzła:

• Śródmiejski Węzeł Górny, który obejmuje ramiona oraz kanały znajdujące się w okolicy Piaskowego Stopnia Wodnego; obszar ten charakteryzuje się obecnością małych wysp; tuż za tym węzłem Oceń Południowa oraz Północna łączą się na krótkim odcinku, aby nieco później oddzielić się ponownie na dwa ramiona i kontynuować swój bieg.
• Śródmiejski Węzeł Dolny, obejmujący oba ramiona rzeki oraz krótkie przekopy, otaczające wyspę Kępę Mieszczańską; na początku obu ramion zlokalizowany jest Mieszczański Stopień Wodny.

Obszar Mieszczańskiego Stopnia wodnego na Odrze Południowej, w tym elektrownię południową, jaz oraz śluzę, znajduje się pomiędzy wyspą Kępa Mieszczańska (położoną na północ od śluzy), która administracyjnie należy do osiedla Nadodrze, a rejonem Starego Miasta (zlokalizowanym na południe od elektrowni). Ciekawe jest, że zarówno elektrownia, jak i jaz, mają lokalizację w stosunku do biegu rzeki na zachód od Mostu Pomorskiego Południowego, natomiast śluzę umiejscowiono powyżej Mostu Pomorskiego Środkowego, a jej położenie jest na wschód od tego mostu. W obszarze powyżej śluzy utworzono specjalną keję, która jest niezbędna dla żeglugi pasażerskiej.

Przechodząc do części stopnia umiejscowionej na Odrze Północnej, to obejmuje ona elektrownię północną oraz jaz przy tej elektrowni, które również znajdują się pomiędzy Kępą Mieszczańską a obszarem osiedla Nadodrze. Te obiekty znajdują się nieco powyżej Mostu Pomorskiego Północnego i są umiejscowione na wschód od niego. Co istotne, przy stopniu na wzmocnionym brzegu znajduje się bulwar nadodrzański. Na tym ramieniu Odry, przed stopniem, na wyspie Kępa Mieszczańska, stworzono w 2009 roku marinę śródmiejską – Marina Topacz.

Jaz elektrowni południowej ma miejsce w 252,45 km biegu Odry, podczas gdy jaz elektrowni północnej usytuowany jest w 1,2 km biegu Odry Północnej.

Miejsce w układzie funkcjonalnym

Wrocław znajduje się nad skanalizowaną częścią rzeki Odra, co sprawia, że Mieszczański Stopień Wodny odgrywa ważną rolę w utrzymaniu wymaganego poziomu wody w tym zbiorniku. Jest to jeden z kluczowych stopni wodnych w tym regionie, a jego funkcja komplementuje inne obiekty hydrotechniczne w okolicy.

Bezpośrednio przed Mieszczańskim Stopniem Wodnym usytuowany jest Stopień Wodny Rędzin, natomiast po jego biegu, można napotkać kolejną infrastrukturę wodną. Z kolei na równoległym poziomie w układzie hydrotechnicznym, leży Stopień Wodny Różanka, co stanowi integralną część Wrocławskiego Węzła Wodnego. Dodatkowo, częściowo związany z tym systemem jest również Stopień Wodny Psie Pole, będący istotnym elementem, w skład którego wchodzi Śluza Miejska, zlokalizowana na Wrocławskim Szlaku Miejskim.

Pomimo że Mieszczański Stopień Wodny zawiera w swoim wyposażeniu śluzę komorową, warto zauważyć, że szlak wodny, którym ta infrastruktura zarządza, nie jest uznawany za drogę wodną w sensie prawno-ustawowym. Oznacza to, iż nie został on włączony do wykazu śródlądowych dróg wodnych jaki określa rozporządzenie Rady Ministrów. Niemniej jednak, śródmiejskie szlaki żeglugowe uzyskały pomoc i czasowe otwarcie dla żeglugi, co zostało zrealizowane przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu.

Obiekty podstawowe

Obiekty, które stanowią fundamenty Mieszczańskiego Stopnia Wodnego, są wyspecjalizowane w utrzymywaniu właściwego poziomu piętrzenia, który został pierwotnie ustalony dla tego stopnia. Dodatkowo pełnią one inne istotne funkcje, na które zostały zaprojektowane. Do 1959 roku, gradient wynosił 3,74 m, jednak po przeprowadzonej modernizacji stopnia oraz modyfikacji parametrów eksploatacyjnych, ten spad zmienił się i obecnie wynosi 5,62 m.

Obiekty podstawowe Mieszczańskiego Stopnia Wodnego

Nazwa	Ramię, kanał	Rodzaj	Data powstania	Podstawowe dane
Elektrownia Wodna Wrocław I	Odra Południowa – kanał elektrowni	elektrownia wodna	1924	moc instalowana: 2,4 MW
Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław I	Odra Południowa	jaz	1924 (1959)	przęsła: 6,5 m (3 zasuwy); 22,4 m (stały); 11,0 m (4 zasuwy)
Śluza Mieszczańska	Odra Południowa – przekop	śluza komorowa	1794 (1879, 2000)	wymiary: 42,8 × 5,3; zamknięcia: wrota wsporne
Elektrownia Wodna Wrocław II	Odra Północna	elektrownia wodna	1925	moc instalowana: 1 MW
Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław II	Odra Północna	jaz	1942	przęsła: 25,7 m (klapa); 25,7 m (klapa); 6,5 m (zasuwa)

Pozostałe obiekty

Wraz z budową elektrowni wodnej południowej powstał także budynek maszyn, który zaprojektował Max Berg, przy współpracy z Ludwigiem Moshamerem oraz Richardem Konwiarzem. Realizacją tego projektu zajęli się również utalentowani wykonawcy, Jaroslav Vonka oraz Robert Bednorz, którzy dodali dekoracyjne elementy oraz metaloplastykę do obiektu.

Warto wspomnieć również o Elektrowni Wodnej Wrocław I, przy której Max Berg również pełnił rolę projektanta. Tutaj także powstały iSą obecne ozdobne, metalowe detale, zrealizowane przez Jarosława Vonkę.

Następnie mamy do czynienia z Elektrownią Wodną Wrocław II, która również jest owocem pracy Maxa Berga. Przy elektrowni południowej wybudowano most, który jest dostępny wyłącznie dla obsługi stopnia.

Więcej informacji na temat tej konstrukcji można znaleźć w artykule dotyczącym Mostu dojazdowego w zespole budowlanym Elektrowni Wodnej Południowej we Wrocławiu.

---

Oceń: Mieszczański Stopień Wodny

---