Stopień Wodny Szczytniki

---

Elementy stopnia

W skład omawianego obiektu hydrotechnicznego wchodzą dwa kluczowe elementy, które pełnią istotną rolę w całym systemie, a mianowicie budowle piętrzące oraz różnorodne budynki i obiekty pomocnicze. Główne komponenty tego stopnia to:

• Jaz Szczytniki,
• Śluza Szczytniki.

Poza wymienionymi fundamentalnymi obiektami piętrzącymi, w ramach budowy stopnia stworzono również różnorodne elementy towarzyszące i pomocnicze, które wspierają funkcjonalność całej konstrukcji. Ich obecność znacząco wpływa na efektywność działania całego systemu hydrotechnicznego.

Historia

Obecny kształt Stopnia Wodnego Szczytniki został ukształtowany w wyniku realizacji istotnej inwestycji, której celem była budowa nowej drogi wodnej oraz nowego systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego dla miasta. Projekt ten miał miejsce w latach 1892–1897. W ramach prac inwestycyjnych, niektóre z pierwotnych obiektów znajdujących się na stopniu zostały usunięte, w tym slip, który niegdyś znajdował się przy głowie dolnej śluzy. Warto również zaznaczyć, że nie wykorzystano zbudowanej sztolni, która miała na celu zapewnienie wody dla planowanej elektrowni wodnej.

W kontekście opisywanej inwestycji, warto przytoczyć osobny artykuł dotyczący pierwszej kanalizacji Odry we Wrocławiu. Obszernie opisuje on fundamentalne zmiany i wyzwania, jakie napotykał region w tym okresie.

Historia Stopnia Wodnego Szczytniki

lata	obiekt	wydarzenie, rodzaj robót
1555	Jaz Szczytniki	budowa pierwszego jazu w tym rejonie
1793	Jaz Szczytniki	przebudowa
1892	Stopień Wodny Szczytniki	budowa – początek
1897	Stopień Wodny Szczytniki	budowa – koniec
1997	Jaz Szczytniki	zniszczenie jazu podczas powodzi tysiąclecia
2002	Jaz Szczytniki	odbudowa

Nazewnictwo

Po zakończeniu II wojny światowej w Polsce ukształtowało się specjalistyczne nazewnictwo dotyczące obiektów hydrotechnicznych, a także infrastruktury towarzyszącej oraz kanałów wodnych. Nazwy przyjęte dla tych obiektów mają swoje korzenie w nazwie osiedla Szczytniki, które znajduje się na wschodnim brzegu Starej Odry, nieco na północ od omawianego stopnia wodnego.

W odniesieniu do śluzy i jazu, przyjęto określenia zgodne z tytułem stopnia wodnego Szczytniki, co przekłada się na użycie nazw takich jak Śluza Szczytniki oraz Jaz Szczytniki. Należy zauważyć, że obecnie funkcjonujące obiekty hydrotechniczne pamiętają czasy, kiedy Wrocław znajdował się pod panowaniem niemieckim, dlatego pierwotnie przydzielono im również niemieckie nazwy.

Obecna nazwa	Alternatywne nazwy	Nazwa w języku niemieckim
Jaz Szczytniki	Jaz Zwierzyniecki	Strauchwehr
Śluza Szczytniki	Brak	Oberschleuse

Lokalizacja stopnia

Opisane miejsce obejmuje budowle piętrzące zlokalizowane w obrębie dwóch cieków wodnych. Równocześnie rozciągają się one w korycie głównym ramienia rzeki, znanej jako Stara Odra, oraz na bocznym kanale wodnym, który stanowi przekop niezbędny do utworzenia szlaku wodnego i konstrukcji śluzy komorowej – Przekop Szczytnicki.

Na południe od opisanego obszaru przepływa Odra Śródmiejska, kierując się ku centrum miasta. Z tej strony występuje teren osiedla Rakowiec. Natomiast na północ od stopnia, z lewej strony rzeki, znajduje się osiedle Plac Grunwaldzki, przy którym przebiega ulica Wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego. Tam zlokalizowany jest m.in. kompleks budynków Politechniki Wrocławskiej. Z kolei na prawym brzegu usytuowane jest osiedle Dąbie, które w sąsiedztwie Grobli Szczytnicko-Bartoszowickiej sąsiaduje z Ogrodzeniem Zoologicznym.

Element stopnia	Km biegu	Kierunek	Brzeg	Przyczółek, ramię kanał	Elementy pomocnicze, towarzyszące
Jaz Szczytniki	0,1 km Starej Odry	wschodni	prawy	Dąbie	język rozdzielczy – kierujący
		Stara Odra
		zachodni	lewy	Wyspa Szczytnicka
Śluza Szczytniki	250,25 km Odry 0,25 km Przekopu Szczytnickiego	południowo-wschodni	prawy		przystanie w awanporcie górnym i dolnym, budynki administracyjne i techniczne
		Przekop Szczytnicki
		północno-zachodni	lewy	Plac Grunwaldzki

Miejsce w układzie funkcjonalnym

Wrocław, malowniczo usytuowany nad skanalizowanym odcinkiem rzeki Odry, pełni ważną rolę w systemie hydrologicznym regionu. W kontekście tego układu, Stopień Wodny Szczytniki jest kluczowym elementem wspierającym stabilność poziomu wody w rzece. Warto zaznaczyć, że jego działanie jest skorelowane z innymi stopniami wodnymi, które tworzą ciąg infrastrukturalny.

Wśród sąsiadujących urządzeń hydrotechnicznych, warto wymienić:

• poprzednim stopniem wodnym jest Stopień Wodny Opatowice,
• równorzędnie na Odrze Śródmiejskiej znajduje się Piaskowy Stopień Wodny, a za nim
• Mieszczański Stopień Wodny,
• następnym stopniem wodnym jest Stopień Wodny Psie Pole.

Stopień Wodny Szczytniki odgrywa także rolę w szlaku wodnym, który jest uznawany za drogę wodną w świetle obowiązujących przepisów prawnych. Reguluje to właściwe rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie śródlądowych dróg wodnych, a sam szlak stanowi część tzw. Odrzańskiej Drogi Wodnej. Ta droga wodna jest elementem międzynarodowego systemu dróg wodnych E–30. Warto jednak zauważyć, że szlak, na którym znajduje się Stopień Wodny Szczytniki, ma status bocznego odcinka, spełniającego wymagania drugiej klasy drogi wodnej o znaczeniu regionalnym.

Obiekty podstawowe

Obiekty podstawowe stopnia wodnego Szczytniki pełnią kluczową rolę w utrzymywaniu określonego poziomu piętrzenia, który jest niezbędny dla funkcjonowania całego systemu. Te konstrukcje wykonują konkretne zadania, do których zostały zaprojektowane. Normalny spad na stopniu dla piętrzenia wynosi 2,05 m.

Nazwa	Ramię/Kanał	Rodzaj	Data powstania	Podstawowe dane
Jaz Szczytniki	Stara Odra	Jaz	1897	Przęsła: 1 × 45,0 m; Zamknięcia: powłokowe
Śluza Szczytniki	Przekop Szczytnicki	Śluza wodna	1897	Wymiary: 55,0 × 9,6 m; Zamknięcia: wrota wsporne

Pozostałe obiekty

W obrębie stopnia wodnego Szczytniki można znaleźć liczne obiekty wspierające jego funkcjonowanie. Wśród tych uzupełniających elementów znajdują się:

• przekop Szczytnicki oraz wyspa Szczytnicka,
• przystanie w awanporcie górnym i dolnym,
• budynki administracyjne i techniczne,
• języki rozdzielcze Starej Odry i Przekopu Szczytnickiego, a także umocnienia brzegów.

Za stopniem, na prawym brzegu rzeki, obok Grobli Szczytnicko–Bartoszowickiej, znajduje się Przystań Zwierzyniecka.

---

Oceń: Stopień Wodny Szczytniki

---