Jaz Opatowice, znany również jako Jaz Opatowicki, to ważna konstrukcja hydrotechniczna, która odgrywa kluczową rolę w regulacji wód Odry we Wrocławiu. Został on zbudowany jako część Stopnia Wodnego Opatowice w ramach szerszego projektu znanego jako Bartoszowicko–Opatowickim Węźle Wodnym. Jaz jest usytuowany na górnym odcinku rzeki Odry, zwanym Górną Odrą Wrocławską, w odległości 245,035 km biegu rzeki.
Obecna konstrukcja jazu została ukończona w 1985 roku, a w 2012 roku przeszła znaczącą modernizację, w wyniku której dawny jaz sektorowy przekształcono w jaz klapowy. Do przebudowy dołączono również rozbudowę przepławki dla ryb, a także remont obiektów towarzyszących. Tego rodzaju zabiegi podkreślają troskę o ekosystem rzeki i jej mieszkańców.
Powyżej jazu, w odległości około 80 metrów na wschód, znajdował się stary jaz Opatowice – kozłowo-iglicowy, który obecnie jest zatopiony. Zarośnięty filar starego jazu jest widoczny ponad powierzchnią wody, podczas gdy jego pozostałe elementy są schowane pod betonowym wałem, który znajduje się na dnie rzeki. Jaz ten, wybudowany w ramach II kanalizacji Odry w 1916 roku, miał specjalne kozły, które były podnoszone za pomocą mobilnej wciągarki linowej, co czyniło go bardzo innowacyjnym jak na swoje czasy.
Mobilny charakter tego urządzenia oznaczał, że mógł być przetaczany po torze o szerokości 800 mm. Działał on na terenie obecnie zajmowanym przez IMGW, a po jego użyciu wciągarkę przetaczano po szynach przez wał przeciwpowodziowy aż do miejsca jazu. Została ona zakotwiczana stalowymi hakami, które wciąż można znaleźć w trawie przed przyczółkiem jazu, co świadczy o bogatej historii tego miejsca.
Warto także wspomnieć, że wcześniej, w tym samym rejonie, zbudowano jaz w 1896 roku, który był częścią systemu Przekopu Bartoszowicko–Szczytnickiego, przebiegającym wykonanym już w latach 1531–1555. Te wszystkie aspekty czynią Jaz Opatowice nie tylko istotnym elementem infrastruktury hydrotechnicznej, ale także interesującym obiektem o historycznym znaczeniu.
Funkcje
Jaz, zwany również jazem Opatowice, odgrywa kluczową rolę w regulacji poziomu wody, współpracując precyzyjnie z Jazem Bartoszowice. Dzięki jego funkcjom możliwe jest:
- zarządzanie stanem wody górnej dla Śluzy Opatowice oraz Śluzy Bartoszowice,
- kontrolowanie stanu wody dolnej dla Śluz Janowice.
Na rzece, z kolei, istotne jest, że:
- w równorzędny sposób nad kanałem powodziowym znajduje się Jaz Bartoszowice – Stopień Wodny Bartoszowice,
- powyżej jaz Opatowice graniczy z Jazem Janowice, który wchodzi w skład wcześniejszego stopnia wodnego – Stopień Wodny Janowice,
- poniżej miejsca, gdzie znajduje się jaz, usytuowany jest Jaz Szczytniki, będący częścią kolejnego stopnia wodnego – Stopień Wodny Szczytniki,
- na Odrze Śródmiejskiej lokalizowane są inne jazy, jak Jaz św. Macieja oraz Jaz św. Klary (tak zwany Piaskowy Stopień Wodny), a także bardziej kompleksowe obiekty wodne, takie jak Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław II (Północny) i Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław I (Południowy, Mieszczański Stopień Wodny).
Warto zaznaczyć, że jaz konkretnie przegradza koryto rzeki:
- na prawym brzegu rzeki znajduje się osiedle Bartoszowice, w rejonie jazów utworzono obwałowania, które stanowią Groblę Szczytnicko–Bartoszowicką,
- lewy brzeg rzeki to Wyspa Opatowicka, która powstała na skutek budowy Kanału Opatowickiego, mającego na celu usprawnienie żeglugi, w tym budowę Śluzy Opatowicie.
Jeśli chodzi o Odra, to poniżej jazu łączy się ona z Kanałem Opatowickim, natomiast powyżej jazu oddzielają się kanały: Kanał Powodziowy oraz Kanał Żeglugowy, które zlokalizowane są na prawym brzegu.
Charakterystyka
Jaz Opatowice to nowoczesna konstrukcja hydrotechniczna, której architektura składa się z trzech przęseł, z których każde ma długość 32 metrów. Całkowita długość światła dla przepływu wody wynosi 96 metrów. Pełna konstrukcja jazu mierzy 103,78 metra, co czyni go imponującym elementem lokalnej infrastruktury.
Spad jazu wynosi 2 metry, a przy normalnym piętrzeniu wartość ta wzrasta do 2,46 metra. Jaz jest zdolny do przepuszczania znaczącego przepływu wody o wielkości 580 m³/s, co podkreśla jego kluczową rolę w gospodarce wodnej regionu.
Konstrukcja jazu została zrealizowana w technologii żelbetowej, co zapewnia jej trwałość i odporność na działanie niekorzystnych warunków atmosferycznych. W każdym przęśle zainstalowane są zamknięcia sektorowe, co zwiększa efektywność regulacji poziomu wody.
Wnętrze jazu skrywa podwodną galerię, która została zaprojektowana w celu ułatwienia regularnej obsługi. W skład systemów zarządzających jazem wchodzą:
- system odmrażania,
- system wentylacyjny,
- system odwadniania,
- system płukania.
Dodatkowymi elementami obiektu są: budynek pełniący funkcję sterowni, przepławka dla ryb oraz most jazowy, który umożliwia ruch pieszy i rowerowy, a tym samym zapewnia dogodną komunikację z Wyspą Opatowicką.
Przypisy
- a b c d e wrosystem.um.wroc.pl: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław 2007, Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego [dostęp 21.12.2009 r.]
- dawnym Jaz Opatowicie na stronie Wratislaviae Amici [dostęp 21.12.2009 r.]
- a b c współczesny Jaz Opatowicie na stronie Wratislaviae Amici [dostęp 21.12.2009 r.]
- Informacje zamieszczone na opisie wciągarki linowej, ustawionej przy oddziale IMGW w charakterze pomnika.
- a b c d Zespół autorski: dr inż. kpt. ż.s. Jacek Trojanowski – kierownik pracy, dr kpt. ż.s. Krzysztof Wos, dr inż. Anna Galor, dr inż. Bogusz Wiśnicki, mgr inż. Marcin Breitsprecher, Analiza potrzeb inwestycyjnych w zakresie żeglugi śródlądowej na rzece Odrze w latach 2007–2013. bip.transport.gov.pl, AKADEMIA MORSKA W SZCZECINIE, INSTYTUT INŻYNIERII TRANSPORTU, Zakład Żeglugi Śródlądowej i Gospodarki Wodnej, SZCZECIN 2006 [dostęp 19.12.2009 r.]
Pozostałe obiekty w kategorii "Rzeki i kanały wodne":
Kanał Graniczny we Wrocławiu | Oporówka | Młynówka (Wrocław) | Jaz Szczytniki | Śluza Miejska we Wrocławiu | Górna Oława | Kanał Żeglugowy we Wrocławiu | Oława Dolna | Łękawica (dopływ Bystrzycy) | Stara Odra we Wrocławiu | Śródmiejski Węzeł Wodny we Wrocławiu | Szlak boczny we Wrocławiu | Szczytnicki Węzeł Wodny | Piskorna | Kanał Odpływowy | Kanał wodny Upust Klary we Wrocławiu | Stara Widawa | Stopień Wodny Szczytniki | Czarna Woda (Wrocław) | Stopień Wodny RędzinOceń: Jaz Opatowice