Ulica św. Marcina we Wrocławiu

---

Historia

W historycznym kontekście Wrocławia, istnieje miejsce, które przyciąga uwagę wielu zainteresowanych jego przeszłością. W zachodniej części obecnej ulicy Świętego Marcina znajdował się niegdyś Zamek na Ostrowie Tumskim, natomiast wschodnią część zajmował Gród na Ostrowie Tumskim, które były oddzielone murem. Już w X-XI wieku na tym terenie powstała kaplica św. Marcina, a w późniejszym okresie kościół, co świadczy o znaczeniu tego miejsca.

Przemiany w zabudowie tej okolicy dotyczyły głównie rejonu placu Kościelnego, gdzie tereny te były przekształcane na potrzeby kurii kanonicznych kapituły świętokrzyskiej. W roku 1376, w wyniku konieczności zapewnienia lepszej komunikacji między Ostrowem Tumskim a zamkiem oraz brzegiem rzeki Odry, kapituła zdecydowała się na wyburzenie części swoich zabudowań. Po pewnym czasie wokół kapituły powstał mur, który został ostatecznie zburzony na początku XVIII wieku. Kolejne lata przyniosły wiele zmian; w latach 1702–1715 na miejscu mansjonarii świętokrzyskiej zbudowano nowy budynek sierocińca, znany jako Orphanotropheum.

Rok 1810 przyniósł wspomnianą sekularyzację mienia oraz zniesienie kapituły świętokrzyskiej, co wpłynęło na rozwój infrastruktury użyteczności publicznej, w tym utworzenie Instytutu Głuchoniemych, Konsystorzu biskupiego, szkoły żeńskiej oraz szpitala dziecięcego. W 1815 roku powstał gmach Zjednoczonej Loży Wolnomularskiej, a w zachodniej części terenu na miejscu dawnego zamku stworzone zostały ogrody.

Okres intensywnych zmian w historii ulicy Świętego Marcina przypada na lata 1885–1887, kiedy zburzono gmach Zjednoczonej Loży Wolnomularskiej, a sama ulica stała się ważnym połączeniem Ostrowa Tumskiego z placem Kościelnym, który został wytyczony w 1885 roku równocześnie z budową Mostów Młyńskich. W latach 1886–1888 teren dawnych ogrodów został zagospodarowany poprzez wzniesienie kamienic czynszowych po obu stronach ulicy.

W wyniku wydarzeń II wojny światowej, Wrocław doświadczył poważnych zniszczeń, szczególnie podczas oblężenia w 1945 roku. Większość budowli została historycznie uszkodzona, a ocalałe fragmenty rozebrano, z wyjątkiem kamienic przy numerach 2 i 4. Podjęto również działania odbudowujące, w tym kaplicę, szpital oraz dawną szkołę, jednocześnie eksponując pozostałości średniowiecznej zabudowy. W latach 1949–1974 prowadzono prace badawcze oraz konserwatorskie, które ujawniły fragmenty fundamentów pałacowych, podczas gdy inne relikty dawnego zamku pozostały pod ziemią bądź zostały zintegrowane z nowymi konstrukcjami.

W 1968 roku wzniesiono pomnik Jana XXIII, który stał się symbolem tej części Wrocławia, dodając do bogatej historii okolicy nowy element kulturowy i architektoniczny.

Nazwa

W dziejach tej ulicy można odnaleźć różnorodne nazwy, które były używane w różnych okresach. W przeszłości nosiła ona następujące określenia:

• Martinistrasse aż do 1945 roku,
• Świętego Marcina od 1945 roku.

Współczesna nazwa została ustanowiona przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 94 z dnia 20 grudnia 1945 roku. Obie nazwy są ściśle związane z kaplicą św. Marcina, która znajduje się przy tej ulicy i obecnie pełni rolę kościoła. Co ciekawe, wcześniejsza nazwa dotyczyła także bulwaru, który znajdował się wzdłuż Odry, tuż za wymienionym kościołem – bulwar św. Marcina, jednak ta nazwa została już zmieniona.

Układ drogowy

Do ulicy Świętego Marcina przypisana została droga gminna o długości 182 metrów. Jest to istotny element układu drogowego, który łączy się z innymi istotnymi miejscami w Wrocławiu.

Do ulicy Świętego Marcina przylegają następujące ulice i place:

• Plac Józefa Bema,
• Ulica Świętej Jadwigi, która łączy się z ulicą przez Mosty Młyńskie,
• Bulwar Słoneczny,
• Bulwar ks. Aleksandra Zienkiewicza, znany także jako Bulwar Świętego Marcina,
• Plac Kościelny,
• Ulica Świętokrzyska.

W kontekście funkcji ulicy, dla budynku oznaczonego numerem 4 zaplanowano przede wszystkim funkcję pieszą, jednak dozwolone jest również korzystanie z dojazdu dla użytkowników mieszkań oraz dla pojazdów specjalnych i dostawczych. Co istotne, krótki początkowy odcinek tej ulicy klasyfikowany jest jako droga dojazdowa.

Zabudowa i zagospodarowanie

W obrębie północno-wschodniej strony ulicy św. Marcina wyróżnia się kwartał zabudowy, który obejmuje różnorodne struktury. Po zachodniej stronie ciągła zabudowa mieszkalno-usługowa składająca się z eleganckich kamienic z końca XIX wieku, rozciąga się od ulicy Mieszka I oraz Henryka Sienkiewicza, poprzez wspaniały plac Józefa Bema, aż do dwóch charakterystycznych kamienic znajdujących się bezpośrednio przy ulicy Świętego Marcina. Po stronie wschodniej zlokalizowane są ogrodzone tereny, na których znajduje się Dom Pomocy Społecznej oraz klasztor, zajmujące obszar od ulicy Mieszka I i Świętokrzyskiej, aż do ulicy Świętego Marcina.

Południowo-zachodnia część ulicy charakteryzuje się otwartym terenem, który znajduje się nad ramieniem Odry (Odra Północna). Wzdłuż tego malowniczego bulwaru usytuowano pomnik papieża Jana XXIII, a nieco dalej wznosi się urokliwy kościół św. Marcina. W jego pobliżu można napotkać pozostałości historycznych murów obronnych. Na wschodnim końcu ulicy znajduje się również budynek Centrum Duszpasterskiego Archidiecezji Wrocławskiej, znany jako dawne Orphanotropheum, który rozciąga się od ulicy Katedralnej oraz placu Kościelnego do ulicy Świętego Marcina.

Ochrona i zabytki

Obszar, w którym znajduje się ulica Świętego Marcina, jest pod żadnym pozorem nieprzypadkowy. Obejmuje on zespół urbanistyczny Ostrowa Tumskiego oraz otaczające go wyspy: Piaskową, Bielarską, Słodową i Tumbą, które zostały wpisane do rejestru zabytków pod numerami rej.: 195 z dnia 15.02.1962 r. oraz A/678/213 z dnia 12.05.1967 r. Kolejnym elementem ochrony tego terenu jest ustanowienie historycznego centrum miasta, które rozciąga się na szerszym obszarze niż nadmieniony wcześniej zespół urbanistyczny, pełniąc funkcję pomnika historii.

Miasto dostrzegło wartość tego obszaru na tyle, że uwzględniło go w Parku Kulturowym „Stare Miasto”, co ma na celu ochronę tradycji oraz kształtowanie krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru najstarszej części Wrocławia. Zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, różnym sekcjom przylegającym do ulicy przypisano odpowiednie wartości kulturowe oraz krajobrazowe, a także różne stopnie ochrony tych terenów. Najcenniejsze obszary znajdują się wokół Placu Kościelnego, z kościołem (kolegiatą) jako dominantą, oraz z dawnym sierocińcem, które również podlegają ścisłej ochronie.

Co więcej, tereny te są poddawane szczególnym wymogom dotyczącym badań archeologicznych, a w szczególności obszar dawnego Zamku Piastowskiego. Odnosi się to również do oś widokowej, ciągnącej się wzdłuż całej długości ulicy, z wyraźnym wskazaniem na kościół św. Marcina oraz pomnik, jak i panorama widokowa z bulwaru na Wyspę Piasek, która ukazuje północną fasadę kościoła Najświętszej Marii Panny, Most Tumski oraz Mosty Młyńskie. Panoramiczny widok z Wyspy Piasek przedstawia również położony tam Bulwar kard. Stefana Wyszyńskiego, w kierunku ulicy Świętego Marcina oraz przynależącego do niej kościoła św. Marcina oraz pomnika Jana XXIII.

W obrębie ulicy oraz jej najbliższego otoczenia znajdują się liczne zabytki:

Nr	Obiekt	Data powstania	Numer rejestru	Zdjęcie
ul. Świętej Jadwigi
n.d.	Most Młyński, znany jako północny w kierunku południowym na skrzyżowaniu	1885 r., remont w latach 2011-2012	A/1650/329/Wm z dnia 15.10.1976	_
pl. Józefa Bema
2	Kamienica z usługowym parterem północno-wschodnia pierzeja	lata 1860-1870; początek XX wieku	mpzp, GEZ	_
3	Kamienica północno-wschodnia pierzeja	lata 1860-1870; początek XX wieku	mpzp, GEZ	_
ul. Świętego Marcina
2	Kamienica północno-wschodnia pierzeja	około 1890 r.	mpzp, GEZ	_
4	Kamienica północno-wschodnia pierzeja	około 1895 r.	mpzp, GEZ
10	Sierociniec Fundacji „ad Matrem Dolorosam”, obecnie Dom Pomocy Społecznej im. Świętej Rodziny Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu, w tym: budynek Zakładu Opieki Zgromadzenia Najświętszej Rodziny z Nazaretu kaplica dom ogród klasztorny (teren byłego zamku książęcego) północno-wschodnia pierzeja, za murem ogrodu	druga połowa XIII wieku (fundamenty – mur obronny), 1834 r.	A/1401/541/Wm z dnia 01.12.1994	_
10	Ogród przy Sierocińcu Fundacji „ad Matrem Dolorosam”, obecnie przy Domu Pomocy Społecznej im. Świętej Rodziny Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu północno-wschodnia pierzeja, za murem ogrodu	XIX/XX w.	mpzp, GEZ	_
12	Relikty północnej części Zamku Piastowskiego z domem zakonnym Zgromadzenia Sióstr Szkolnych De Notre Dame oraz budynkiem szkolnym (Liceum św. Anny z 1891), obecnie klasztor Zgromadzenia Sióstr Szkolnych De Notre Dame i Dom Gościnny, w tym 1) budynek oraz ruiny z pozostałościami zamku piastowskiego 2) pomieszczenie gotyckie – pozostałość zamku piastowskiego	XIII, XIV, XVIII, rozbudowa skrzydła w 1891 r. (projekt J. Ebers), XX w. (1. XIV-XV, 2. XV w.)	1) 143 (?) z 4.11.1968 oraz 2) A/5348/93 z dnia 04.11.1968	_
67-68	Kaplica zamkowa w zespole Zamku Piastowskiego, obecnie rektoralny kościół rzymsko-katolicki pw. św. Marcina (parafia św. Krzyża) południowo-zachodnia pierzeja	1275-1285, XV w., lata 1958-1969 (odbudowa) (XIII, 1958-68)	5 z 26.11.1947 oraz A/428/81 z 6.02.1962	_
n.d.	Relikty murów obronnych Zamku Piastowskiego południowo-zachodnia pierzeja, za kaplicą	druga połowa XIII wieku, 1968 r. (odsłonięcie, częściowa rekonstrukcja)	mpzp, GEZ	_
n.d.	Pomnik Papieża Jana XXIII południowo-zachodnia pierzeja	1968 r.	mpzp	_
ul. Katedralna
4	Orphanotropheum, Sierociniec dla katolickich dzieci szlacheckiego pochodzenia, obecnie Centrum Duszpasterskie Archidiecezji Wrocławskiej południowo-zachodnia pierzeja	lata 1702-1715, po 1791 r., lata 1946-1954, lata 1970-1972, po 2000 r. (początek XVIII wieku, po 1945)	90 z 29.03.1949 oraz A/2891/46 z dnia 25.01.1962	_
pl. Kościelny
1	Kolegiata św. Krzyża, obecnie kościół św. Krzyża (górny) i św. Bartłomieja (dolny) zamykająca oś widokową w kierunku południowo-wschodnim	1288, około 1320 – około 1385, 1484 (hełm wieży), XVII, I połowa XVIII, 1809, XIX i lata 20. XX wieku (wnętrza); odbudowa w latach 1946-1950, lata 1956-1957 (XII-XIV w.)	7 z 26.11.1947 oraz A/5256/44 z dnia 25.01.1962	_

---

Oceń: Ulica św. Marcina we Wrocławiu

---