Ulica św. Idziego we Wrocławiu

---

Historia

„Obszar, na którym położona jest ulica Kanonia, ma swoją historię nierozerwalnie związaną z katedrą wrocławską oraz otaczającą ją architekturą. Geneza tej zabudowy sięga roku 1000, a jej lokalizacja znajdowała się na wschodnim krańcu grodziska na Ostrowie Tumskim, gdzie z kolei toczyły się fortyfikacje okalające tę starożytną siedzibę.

Ulica sama w sobie narodziła się już w średniowieczu. W jej południowej części wznosiły się oficyny rezydencji prałatów oraz kanoników katedralnych. Domy frontowe mieściły się na działkach przyległych do ulicy Katedralnej, która stanowiła główną arterię komunikacyjną i ceremonialną Ostrowa Tumskiego. Na północy ulicy, od zachodu ku wschodowi, znajdowały się zabudowania takie jak notariat biskupi, tzw. „wielka karczma” kapituły katedralnej oraz domy przynależne do niższego duchowieństwa.

W średniowieczu dominującym stylem architektonicznym były budynki szkieletowe. Jednakże pod koniec tego okresu rozpoczął się proces, który trwał aż do XIX wieku, polegający na stopniowej wymianie tych struktur na murowane.

Przekształcenia zabudowy na ulicy Świętego Idziego następowały sukcesywnie. W latach 1539–1543 w południowo-wschodnim narożniku zbudowano pałac będący częścią dziekanii katedralnej. Kolejne, istotne zmiany były wynikiem wybuchu pożaru, który zniszczył znaczącą część Ostrowa Tumskiego, a w tym także całą zabudowę ulicy. Po północnej stronie zaczęły powstawać nowe budynki Związku Magna Area, dom muzykantów oraz wikariuszy katedralnych. Niestety, odbudowana zabudowa stała się ofiarą kolejnego pożaru w 1791 roku, a układ architektoniczny po odbudowie zachował się w zasadzie tylko w terenie na południe od ulicy, z wyjątkiem budowy po 1759 roku domu wicekustosza oraz zakrystianów katedralnych.

W przeciwieństwie do południowej, północna część ulicy przeszła znaczne zmiany. Z pierwotnych budowli jedynie notariat biskupi został odbudowany. Nowe zagospodarowanie obejmowało m.in. założenie ogrodu na miejscu „wielkiej karczmy” oraz budowę w latach 1792–1793 nowego gmachu dla beneficjentów katedralnych, zastępującego trzy budynki północnej pierzei. Zabudowa ta przetrwała do kolejnych znaczących transformacji na przełomie XIX i XX wieku, z monumentalnym gmachem Instytutu Fizyki wzniesionym po 1898 roku. Był to trzyskrzydłowy budynek, obejmujący całą zachodnią część kwartału i stanowiący północną pierzeję Ulicy Świętego Idziego oraz wschodnią pierzeję placu Kościelnego i południową pierzeję ulicy Kanonia.

Okres po wojnie, który nastąpił po bombardowaniach Wrocławia w 1945 roku, przyniósł wiele zmian. Odbudowa i rozbiórki zniszczonych obiektów trwały przez wiele lat. Rozebrano gmach Instytutu Fizyki, odbudowano dom beneficjentów w latach 1977–1979, a w latach 1974–1981 zrealizowano uproszczoną wersję zabudowy pierzei południowej według projektu E. Michałowicza. W miejscu, gdzie wcześniej wznosił się Instytut Fizyki, zbudowano w latach 2000–2002 nowy obiekt – pensjonat Jana Pawła II.

Nazwa

W ciągu swojego istnienia, ulica we Wrocławiu przeszła przez szereg zmian nazw, które odzwierciedlają jej historyczne znaczenie oraz kontekst kulturowy. Początkowo, aż do roku 1824, nosiła nazwę bezimienną, co odzwierciedlało jej nieformalny status wśród innych ulic miasta.

Od 1824 do 1900 roku, nadano jej nazwę Kleine Domstrasse, która odnosiła się do pobliskiej katedry. Ta nazwa była również ściśle związana z innymi okolicznymi ulicami i placami takimi jak plac Katedralny, dawniej znany jako Domplatz, oraz ulica Katedralna, wcześniej nazywana Domstrasse. Cały kompleks Ostrowa Tumskiego był określany jako Dominsel, co ukazuje głęboko zakorzenioną religijną historię tego obszaru, w tym Most Tumski – Dombrücke.

Warto zauważyć, że do 1900 roku, nazwa Kleine Domstrasse obejmowała także współczesne ulice Kanonia i Kapitulna. Po upływie tego czasu, zmieniono ją natomiast na Świętego Idziego, co miało miejsce w 1945 roku. Aktualna nazwa odnosi się do Świętego Idziego, postaci, która jest patronem pobliskiego, zabytkowego kościoła św. Idziego, znajdującego się przy placu Katedralnym. Zmiana ta została zatwierdzona przez Zarząd Miejski Wrocławia w okólniku nr 94 z dnia 20 grudnia 1945 roku, w którym ogłoszono dalsze zmiany nazw ulic w mieście.

Układ drogowy

Ulica Świętego Idziego we Wrocławiu ma przypisaną drogę gminną o długości 112 metrów. To nie tylko odcinek jezdni, ale także część historycznego układu drogowego miasta, stanowiącego ważny element lokalnej infrastruktury.

Warto wymienić ulice oraz place, które łączą się z ulicą Świętego Idziego, a należą do nich:

• Plac Kościelny,
• Kapitulna.

Obecnie zarówno sama ulica, jak i jej sąsiednie odcinki, zostały przystosowane do ruchu pieszego. Umożliwiono jedynie dojazd do obiektów dla ich użytkowników, a także dla pojazdów specjalnych oraz dostawczych, co znacząco wpływa na charakter tej przestrzeni.

Zabudowa i zagospodarowanie

Ulica St. Idziego we Wrocławiu ma swoje źródło na skrzyżowaniu z placem Kościelnym, co nadaje jej niepowtarzalny charakter. Oś widokowa tej ulicy zwieńczona jest majestatyczną kolegiatą Świętego Krzyża oraz św. Bartłomieja.

Pierzeję północną tej ulicy wyznacza pensjonat Jana Pawła II, natomiast w pierzei południowej znajdują się obiekty pod numerami 1-9, które zostały wzniesione w czasie odbudowy w latach 1974-1981. Obok nich znajduje się mur otaczający posesje, które leżą przy ulicy Katedralnej.

Za pensjonatem, na północnej pierzei, dostrzegamy odbudowany budynek dawnego domu beneficjentów z numerami 4-6. Z kolei posesja przy ulicy Kapitulnej 4, otoczona murem, skrywa w głębi zabytkową konstrukcję, którą jest Dom Generalny Zgromadzenia Sióstr Bożego Serca Jezusa.

Wschodnia część osi widokowej ulicy kończy się zabytkowym obiektem, który obecnie pełni rolę siedziby wicekustosza kapituły katedralnej oraz kuratora Ostrowa Tumskiego. Ten znaczący budynek znajduje się przy placu Katedralnym 18, podkreślając historyczny i architektoniczny blask tej okolicy.

Ochrona i zabytki

Obszar ulicy Świętego Idziego, w Wrocławiu podlega szczegółowej ochronie, jako część zabytkowego zespołu urbanistycznego Ostrowa Tumskiego oraz wysp: Piaskowej, Bielarskiej, Słodowej i Tumskiej. Zespół ten został wpisany do rejestru zabytków pod nr rej.: 195 z dnia 15.02.1962 r. i A/678/213 z dnia 12.05.1967 r. Dodatkowo, historyczne centrum miasta zostało ustanowione, co podkreśla znaczenie tej przestrzeni jako pomnika historii.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego uwzględnia w tym obszarze ścisłą ochronę konserwatorską oraz klasyfikuje go jako teren o najwyższych wartościach krajobrazowych. W ramach działań miasta, obszar ten został uznany za cenny, co doprowadziło do jego włączenia do Parku Kulturowego „Stare Miasto”. Jego celem jest zachowanie i kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego miasta. Związane z tym są również restrykcje dotyczące kształtowania nawierzchni drogowych, które w całym obszarze ulicy powinny być realizowane przy użyciu kostki kamiennej lub klinkierowej, co nawiązuje do tradycyjnych, zabytkowych nawierzchni.

Wzdłuż ulicy oraz w jej najbliższym otoczeniu napotkać można cenne zabytki.

Lp.	Nazwa obiektu	Data powstania	Numer rejestru	Zdjęcie
pl. Kościelny
1	Kolegiata św. Krzyża, obecnie kościół św. Krzyża (górny) oraz św. Bartłomieja (dolny) zamykająca oś widokową na zachód	1288, około 1320 – około 1385, 1484 (hełm wieży), XVII, I poł. XVIII, 1809, XIX oraz lata 20. XX (wnętrza); odbudowa w latach 1946–1950, 1956–1957 (XII-XIV w.)	7 z dnia 26.11.1947 oraz A/5256/44 z 25.01.1962	_
ul. Świętego Idziego
4-6	Budynki beneficjentów kaplicy elektorskiej i muzykantów katedralnych, obecnie budynek mieszkalny pierzeja północna	około 1880 r.	mpzp, ewidencja gminna	_
ul. Kapitulna
4	Kanonia, dziekanat katedralny, obecnie Dom Generalny Zgromadzenia Sióstr Bożego Serca Jezusa pierzeja północna	XVIII w., około 1880 r., zniszczony w 1945 r., rozebrany w 1948 r. (pozostały mury obwodowe), odbudowa w latach 1974-1981 (XVIII wiek)	A/2689/292 z 30.12.1970	_
pl. Katedralny
18	Probostwo katedry św. Jana Chrzciciela oraz mieszkania wikariuszy, obecnie siedziba wicekustosza kapituły katedralnej i kuratora Ostrowa Tumskiego zamykająca oś widokową na wschód	XVIII w., początek XIX w., odbudowa w latach 1949–1956, XX/XXI w. (początek XIX)	A/2900/58 z dnia 25.01.1962 r.	_

Oprócz powyższych aspektów ochronnych, istotne jest także zachowanie ogrodu ozdobno-warzywnego, zlokalizowanego za murem klasztoru przy ulicy Kapitulnej 4, który stanowi północną pierzeję ulicy Świętego Idziego. Ogród ten, wraz z układem architektonicznym i detalami, ma być objęty ewidencją zabytków, podobnie jak pozostałości zabudowy oraz piwnica znajdująca się pod podwórzem.

---

Oceń: Ulica św. Idziego we Wrocławiu

---