Ulica Świętokrzyska we Wrocławiu

---

Historia

W miejscu, gdzie obecnie znajduje się ulica Świętokrzyska, prowadziła niegdyś ścieżka, która łączyła Ostrów Tumski z ramieniem rzeki Odry, otaczającym wyspę od strony północnej. Transformacje w tej części Ostrowa Tumskiego zaczęły się po sekularyzacji mienia oraz likwidacji kapituły świętokrzyskiej, co miało miejsce w latach 1810-1811. W wyniku tych wydarzeń zajmowane przez kapitułę tereny zaczęły ulegać znacznej zmianie.

Już od 1807 roku zaczęto rozbiórkę fortyfikacji miejskich, co udostępniło nową przestrzeń pod rozwój budownictwa. Zlikwidowano między innymi fort Springstern, a w jego miejscu powstała później część skweru. Istotnym krokiem w historii ulicy było przebicie drogi w 1816 roku, która poprowadzono wzdłuż ścieżki na odcinku prowadzącym do dzisiejszej ulicy Henryka Sienkiewicza oraz byłego Brygidzina.

W tym czasie rzeka miała jeszcze swoje ramiona, z pozostałościami, które możemy dzisiaj zobaczyć w formie starorzecza w Ogrodzie Botanicznym. Droga przebiegała nad tym starorzeczem po usypanej grobli. Po północnej stronie ulicy wytyczono nowy odcinek w latach 1878-1879, a ramiona Odry, łącznie z tym otaczającym Ostrów Tumski oraz Odrą Ołbińską, zostały zasypane. To przekształcenie obszaru sprzyjało integracji przestrzeni z Ołbinem.

Nowa zabudowa ulicy rosła stopniowo z południa ku północy, a proces ten zakończył się około roku 1910. Na południowym końcu ulicy zlokalizowana była wówczas szkoła zakonna, a w pobliżu, przy skrzyżowaniu z ulicą Henryka Sienkiewicza, znajdowała się szkoła elementarna.

W wyniku działań wojennych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 roku, południowa część ulicy doznała znacznych zniszczeń. Po wojnie zachowano jedynie zachodnią stronę posesji dawnej szkoły, która obecnie pełni funkcję klasztoru. Z kolei wschodnia strona ulicy została przeznaczona na rozszerzenie Ogrodu Botanicznego, który współcześnie styka się z ulicą.

W północnej części również doszło do zniszczenia zabudowy, jednak w latach 90. XX wieku oraz później, obszar ten uzupełniono nowymi budynkami plombowymi. Zmiany nastąpiły również w latach 60. XX wieku, kiedy przebudowano skrzyżowanie z ulicą Henryka Sienkiewicza, transformując ją w dwujezdniową, czteropasmową drogę, z wyznaczonym torowiskiem tramwajowym między jezdniami.

Nazwa

Ulica, o której mowa, ma bogatą historię związaną z jej nazwami. W ciągu lat zmieniała się wielokrotnie, co odzwierciedla zmiany kulturowe oraz społeczne, jakie miały miejsce w regionie.

• Hello, Hedwiggasse, funkcjonowała do 1853 roku,
• Kreuzgasse, obowiązywała od 1853 do 1860 roku,
• Kreuzstrasse, nazwa używana od 1860 do 1945 roku,
• Świętokrzyska, przetrwała do 1945 roku.

Obecna nazwa jest związana z kościołem św. Krzyża, który został wzniesiony przez Kapitułę Świętokrzyską i zlokalizowany przy placu Kościelnym. Została ona oficjalnie nadana przez Zarząd Miejski w dniu 15 listopada 1945 roku.

Układ drogowy

Ulica Świętokrzyska we Wrocławiu jest częścią gminnej sieci drogowej o całkowitej długości 511 metrów. Jest to istotny odcinek, który łączy różne obszary miasta, a także blisko współdziała z innymi ważnymi ulicami i placami.

W obrębie jej sąsiedztwa znajdują się następujące ulice i miejsca:

• Plac Kościelny,
• Świętego Marcina,
• Ulica Mieszka I,
• Ulica Henryka Sienkiewicza,
• Ulica Na Szańcach,
• Ulica Bolesława Prusa,
• Ulica Stefana Żeromskiego.

Warto również wspomnieć, że w bezpośrednim sąsiedztwie ulicy Henryka Sienkiewicza, w pobliżu skrzyżowania z ulicą Świętokrzyską, znajduje się przystanek autobusowy noszący nazwę „Świętokrzyska”.

Zabudowa i zagospodarowanie

Ulica Świętokrzyska we Wrocławiu ma wyjątkowe znaczenie w kontekście architektonicznym i urbanistycznym tego miasta. Jej początek zlokalizowany jest na Ostrowie Tumskim, gdzie zbudowano pierwszą część trasy, która prowadzi od placu Kościelnego do ulicy Henryka Sienkiewicza. W tej okolicy dominująca jest oś widokowa skierowana na południe, kończąca się imponującym budynkiem Centrum Duszpasterskiego Archidiecezji Wrocławskiej (dawne Orphanotropheum), usytuowanym przy ulicy Katedralnej 4. Na wschodnim początku ulicy znajduje się również kościół św. Krzyża oraz św. Bartłomieja przy placu Kościelnym, które dodają charakteru temu miejscu.

Wspaniałe przestrzenie ogrodowe rozciągają się po wschodniej części ulicy, gdzie ulokowano teren Ogrodu Botanicznego. Począwszy od placu Kościelnego oraz ulicy Kanonia, aż do ulicy Henryka Sienkiewicza, można podziwiać naturalne piękno tego ogrodu. Z kolei po stronie zachodniej znajduje się klasztor z pięknym ogrodem oraz pozostałościami dawnego zamku, obejmującym obszar od ulicy Świętego Marcina do ulicy Mieszka I. Nieopodal, za tą ulicą, w kierunku północnym, do ulicy Henryka Sienkiewicza, leży teren Herbarium przynależący do Muzeum Przyrodniczego Uniwersytetu Wrocławskiego.

Druga część ulicy, która znajduje się na osiedlu Ołbin, jest otoczona zabudową śródmiejską po północnej stronie ulicy Henryka Sienkiewicza. Na zachodniej pierzei, od ulicy Na Szańcach, możemy zaobserwować ciągłą zabudowę mieszkaniową, w której znajdują się zarówno stylowe kamienice, jak i nowoczesne budynki, szczególnie w rejonie numerów 28-40. Zabudowa ta kontynuuje się wzdłuż ulicy Na Szańcach. Po dalszej stronie ulicy znajduje się Skwer Skaczącej Gwiazdy, który rozciąga się aż do ulicy Bolesława Prusa.

Z kolei wschodni brzeg ulicy obejmuje tereny dawnej piekarni z adresami przypisanymi do ulicy Henryka Sienkiewicza, następnie znajdują się kamienice pod numerami 41-43, teren szkoły w obrębie numerów 45-55 oraz na końcu kamienica pod numerem 57, która również kontynuuje zabudowę wzdłuż ulicy Bolesława Prusa. Oś widokowa w kierunku północnym zamykana jest przez zabudowę pierzei północnej przy ulicy Bolesława Prusa, gdzie dopełniają ją liczne kamienice oraz nowoczesne budynki mieszkalne, w harmonijny sposób wpisujące się w urbanistyczny krajobraz tego rejonu Wrocławia.

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym zlokalizowana jest świętokrzyska ulica we Wrocławiu, znajduje się pod szczególną ochroną. W szczególności fragment od placu Kościelnego do ulicy Henryka Sienkiewicza jest częścią zespołu urbanistycznego Ostrowa Tumskiego oraz sąsiednich wysp: Piaskowej, Bielarskiej, Słodowej i Tumskiej. Zespół ten został wpisany do rejestru zabytków pod nr rej.: 195 z dnia 15.02.1962 r. oraz A/678/213 z dnia 12.05.1967 r. Dodatkowo, na mocy wprowadzonej ochrony, obszar ten jest także częścią historycznego centrum miasta, którego zasięg jest nieco szerszy niż wcześniej wspomniany zespół urbanistyczny i kwalifikowany jest jako pomnik historii.

Miasto Wrocław postanowiło włączyć ten cenny teren do Parku Kulturowego „Stare Miasto”, co ma na celu jego ochronę oraz promowanie właściwego kształtowania krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru tej najstarszej części Wrocławia. Obszar ten wymaga szczególnej dbałości o badania archeologiczne, zwłaszcza z uwagi na miejsce, gdzie znajdował się dawny Zamek Piastowski.

Serdecznie zapraszam do zapoznania się z następującymi zabytkami, które znajdują się przy ulicy i w jej bezpośredniej okolicy:

Numer	Obiekt	Rok powstania	Numer rejestru	Zdjęcie
ul. Katedralna
4	Orphanotropheum, Sierociniec dla dzieci katolickich pochodzenia szlacheckiego, obecnie Centrum Duszpasterskie Archidiecezji Wrocławskiej zamyka widokową oś ulicy w kierunku południowym, po lewej stronie	l. 1702-1715, po 1791 r., l. 1946-1954, l. 1970-1972, po 2000 r. (pocz. XVIII, po 1945)	90 z 29.03.1949 oraz A/2891/46 z dn. 25.01.1962	_
pl. Kościelny
1	Kolegiata św. Krzyża, aktualnie kościół św. Krzyża (górny) oraz św. Bartłomieja (dolny) zamyka widokową oś ulicy w kierunku południowym, po prawej stronie	1288, ok. 1320 – ok. 1385, 1484 (hełm wieży), XVII, I poł. XVIII, 1809, XIX oraz l. 20. XX (wnętrza); odbudowa w latach 1946-1950, 1956-1957 (XII-XIV w.)	7 z 26.11.1947 oraz A/5256/44 z dn. 25.01.1962	_
ul. Świętego Marcina
10	Sierociniec Fundacji „ad Matrem Dolorosam”, obecnie Dom Pomocy Społecznej im. Świętej Rodziny Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu, w tym: budynek Zakładu Opieki Zgromadzenia Najświętszej Rodziny z Nazaretu kaplica dom ogród klasztorny (teren dawnego zamku książęcego) ze strony zachodniej, za murem ogrodu	2 poł. XIII w. (fundamenty – mur obronny), 1834 r.	A/1401/541/Wm z dn. 01.12.1994	_
10	Ogród przy Sierocińcu Fundacji „ad Matrem Dolorosam”, obecnie Domu Pomocy Społecznej im. Świętej Rodziny Zgromadzenia Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu ze strony zachodniej, za murem ogrodu	XIX/XX w.	mpzp, GEZ	_
12	Relikty północnej części Zamku Piastowskiego z domem zakonnym Zgromadzenia Sióstr Szkolnych De Notre Dame oraz z budynkiem szkolnym (Liceum św. Anny 1891), obecnie klasztor Zgromadzenia Sióstr Szkolnych De Notre Dame i Dom Gościnny, w tym 1) budynek i ruiny z pozostałościami zamku piastowskiego 2) pomieszczenie gotyckie – pozostałość zamku piastowskiego, ze strony zachodniej, za murem ogrodu	XIII, XIV, XVIII, dobudowa skrzydła w 1891 r. (proj. J. Ebers), XX w. (1. XIV-XV, 2. XV w.	1) 143 (?) z 4.11.1968 oraz 2) A/5348/93 z dn. 04.11.1968	_
Ulica Henryka Sienkiewicza
23	Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego ze strony wschodniej	zał. 1811 r., projekt 1857 r., lata 1883-1886, 1914 r., lata 1926-1928, 1929 r., odbudowa 1948 r. (1811 r.)	nr A/2374/2094 z 5.02.1974	_
18-22	Zespół budowlany piekarni „Großbäckerei Consum Verei”, po 1945 r. Piekarnia Mamut pierzeja wschodnia	koniec XIX w., l. 1914-1915, l. 20. XX w., po 1945 r.	mpzp, GEZ	_
18-22	Główny budynek produkcyjny z kominem w zespole „Großbäckerei Consum Verei”, po 1945 r. Piekarnia Mamut pierzeja wschodnia	1880 r., l. 1906-1907, l. 20. XX w., po 1945 r. (3 ćw. XIX-1914)	A/1046/1-3 z dn. 29.02.2008	_
18-22	Budynek łącznika zachodniego między magazynem mąki a głównym budynkiem produkcyjnym pierzeja wschodnia	l. 1914-1915	A/1046/1-3 z dn. 29.02.2008	_
18-22	Magazyn mąki w zespole „Großbäckerei Consum Verei”, po 1945 r. Piekarnia Mamut pierzeja wschodnia	l. 1914-1915 (projekt 1913 r.), po 1945 r.	A/1046/1-3 z dn. 29.02.2008	_
Ulica Świętokrzyska
36	Kamienica pierzeja zachodnia	ok. 1880 r., ok. 2004 r. (remont)	brak	_
38	Kamienica pierzeja zachodnia	ok. 1890 r., 2014 r. (remont)	brak	_
41-43	Kamienica pierzeja wschodnia	ok. 1890 r.	GEZ	_
57	Kamienica pierzeja wschodnia	1902 r. (proj. W. Heller), 2006 r. (remont) (pocz. XX w.)	A/4228/284 z dn. 21.02.1972	_
Ulica Na Szańcach
n.d.	Skwer „Skaczącej Gwiazdy” po zachodniej stronie od ul. Na Szańcach do ul. B. Prusa	XIX/XX w.	brak	_
Ulica Bolesława Prusa
5	Kamienica częściowo pierzeja wschodnia przy skrzyżowaniu	1902 r. (proj. W. Heller), 2006 r. (remont generalny) (pocz. XX w.)	A/4228/284 z dn. 21.02.1972	_
38-40	Kamienica zamyka widokową oś ulicy w kierunku północnym, po lewej stronie	ok. 1890 r.	brak	_
42	Kamienica zamyka widokową oś ulicy w kierunku północnym, po lewej stronie	ok. 1870 r., ok. 1930 r. (1886 r.)	A/1043 z dn. 30.01.2008	_

---

Oceń: Ulica Świętokrzyska we Wrocławiu

---