Kościół św. Wojciecha we Wrocławiu

---

Historia

Na miejscu dzisiejszego kościoła św. Wojciecha pierwotnie znajdował się romański budynek, najprawdopodobniej ufundowany przez Bogusława, brata Piotra Włosta. Historia tej niezwykłej świątyni sięga początku XII wieku, kiedy to została poświęcona 1112 roku przez biskupa Żyrosława I na cześć świętego Wojciecha. Był to pierwszy kościół usytuowany na lewym brzegu Odry, powstały jeszcze przed lokacją miasta, w pobliżu znaczących dróg handlowych, gdzie zlokalizowane było przedlokacyjne osiedle.

Zgodnie z dekretem papieża Eugeniusza III z 19 października 1148 roku, kościół został przekazany kanonikom regularnym z Sobótki, ale równocześnie pełnił ważną funkcję kościoła parafialnego. 17 kwietnia 1226 roku do parafii sprowadzeni zostali dominikanie z Krakowa, co wiązało się z intensywną rozbudową kościoła. We wschodniej części zainstalowano nowo zbudowane późnoromańskie prezbiterium. Podczas najazdu mongolskiego w 1241 roku szczególnie zasłynął dominikański przeor Czesław Odrowąż, który uzyskał późniejszą beatyfikację i tytuł patrona miasta. W wyniku najazdu zniszczony został zarówno kościół, jak i klasztor Czesława, a także całe lewobrzeżne miasto.

Tatarzy zaś, zastawszy miasto spalone i ogołocone zarówno z ludzi, jak z jakiegokolwiek majątku, oblegają zamek wrocławski. Lecz gdy przez kilka dni przeciągali oblężenie, nie usiłując zdobyć [zamku], brat Czesław z zakonu kaznodziejskiego, z pochodzenia Polak, pierwszy przeor klasztoru św. Wojciecha we Wrocławiu /…/, modlitwą ze łzami wzniesioną do Boga odparł oblężenie. Kiedy bowiem trwał w modlitwie, ognisty słup zstąpił z nieba nad jego głowę i oświetlił niewypowiedzianie oślepiającym blaskiem całą okolice i teren miasta Wrocławia. Pod wpływem tego niezwykłego zjawiska serca Tatarów ogarnął strach i osłupienie do tego stopnia, że zaniechawszy oblężenia uciekli raczej niż odeszli.

Około roku 1250 zaczęto odbudowę kościoła, który przybrał styl gotycki jako jednonawowy budynek z transeptem. W 1270 roku udało się ukończyć korpus kościoła, a wieżę sfinalizowano w 1359 roku. Na początku XIV wieku wprowadzono nową, wielobocznie zamkniętą formę prezbiterium, a przed 1487 kościół został kolejny raz powiększony, poprzez przedłużenie nawy o dodatkowe przęsło z zachodu oraz podwyższenie murów o blisko siedem metrów. Wnętrze świątyni pierwotnie pokryte było bogatą polichromią, a ocalałe jej fragmenty z II połowy XV wieku możemy dzisiaj zobaczyć w przedsionku dawnego baptysterium, które aktualnie stanowi kaplicę akademicką. Zachodnią elewację ozdobiono znakomitym ceramicznym szczytem, który stał się inspiracją dla analogicznych form na kościele św. Doroty oraz kościołem Bożego Ciała.

W latach 1715–1730 w narożniku południowym ramienia transeptu zrealizowano barokową kaplicę błogosławionego Czesława, w której umieszczono alabastrową trumnę z jego relikwiami. Kaplica założona została w związku z beatyfikacją Czesława przez biskupa Wrocławia, biskupa Franza Ludwiga von Neuburga, oraz wsparciem katolickiej arystokracji śląskiej i dominikanów. Wystrój rzeźbiarski zrealizowali Georg Leonhard Weber oraz Franz Joseph Magnoldt, natomiast malarstwo i część fresków stworzyli Johann Franz de Backer oraz Johann Jacob Eybelwieser. Nadzór nad pracami sprawował o. Ceslaus Schmal OP, który po śmierci został pochowany w krypcie kaplicy.

Po sekularyzacji zakonu w 1810 roku kościół stał się kościołem parafialnym, a zabudowania klasztorne, wykorzystywane jako magazyn, zostały wyburzone w 1900 roku, z wyjątkiem refektarza, który został zmieniony w osobny budynek. Nowe zabudowania klasztorne zaprojektowane przez Macieja Małachowicza ostatecznie ukończono w 2008 roku, a dominikanie zaczęli z nich korzystać.

Podczas II wojny światowej kościół doznał znacznych uszkodzeń. Odbudowa, realizowana pod kierunkiem Jerzego Rzepeckiego, miała miejsce między 1953 a 1955 rokiem. W latach 70. XX wieku Maria Teresa Reklewska stworzyła nowe witraże, które zrealizowano pomiędzy 1981 a 1982 rokiem. Rekonstrukcję zakończono odbudową hełmu w stylu gotyckim, wykonaną przez Edmunda Małachowicza.

Po wojnie kościół był administrowany przez dominikanów, którzy od lat 50. XX wieku prowadzili parafię obejmującą Stare Miasto oraz część Przedmieścia Świdnickiego, zgrupowaną w obrębie ulic Błogosławionego Czesława, Piotra Skargi, Kołłątaja, Kościuszki, Dąbrowskiego, Komuny Paryskiej, Podwale oraz al. Słowackiego.

W maju 1999 roku, na polecenie ówczesnego prowincjała dominikanów, o. Macieja Zięby, parafię św. Wojciecha zlikwidowano, dzieląc jej obszar pomiędzy trzy inne kościoły. Obszar leżący na zachód od ul. Dworcowej (ul. Kościuszki, Podwale oraz Kołłątaja nr 27/28–35) przydzielono do kościoła Bożego Ciała, natomiast część na wschód – do kościoła św. Maurycego. Obszar przy ulicy Piotra Skargi oraz Wzgórzu Partyzantów przydzielono do parafii św. Doroty. Po zniesieniu parafii św. Wojciecha z Wrocławia wyjechały również siostry dominikanki, które przez lata mieszkały przy tym kościele, podczas gdy klasztor św. Katarzyny przy ulicy Purkyniego nie został odzyskany.

Od 1959 roku w kościele przechowywany jest obraz Matki Bożej Podkamieńskiej, którego pochodzenie sięga dawnego klasztoru dominikanów w Podkamieniu na dzisiejszej Ukrainie.

---

Oceń: Kościół św. Wojciecha we Wrocławiu

---