Kamienica Pod Złotą Koroną we Wrocławiu

---

Historia i architektura kamienicy

Kamienica we Wrocławiu ma swoje korzenie sięgające XVI wieku. Pierwsze wzmianki o niej datują się na rok 1471, kiedy to w kamienicy działała winiarnia walońska lub włoska. Część historyków, w tym Mateusz Goliński, wskazuje, że winiarnia ta mogła znajdować się w sąsiedniej kamienicy 27–28. Z kolei Norman Davies, znany historyk, informuje, że w owym czasie kamienica była własnością biskupa wrocławskiego Jana Thurzo. W roku 1521 miasto wzbogaciło się o nowego właściciela – kupca Johana von Holtza z Kolonii, który rozpoczął modernizację obiektu, trwającą do 1528 roku. Modernizacje wprowadzały elementy lombardzkiego quattrocenta, prawdopodobnie pod kierunkiem włoskiego architekta Vincenzio da Parmataro, pierwszego budowniczego we Wrocławiu, który znany jest z nazwiska od 1518 roku.

Modernizacja przekształciła pierwotny budynek w obiekt dwuczłonowy, z wydłużonym prostokątnym planem oraz wewnętrznym dziedzińcem. Rynkowe skrzydło narożne charakteryzowało się czterema kondygnacjami, stylową sześcioosiową fasadą od strony Rynku oraz typową dla Śląska architekturą wyniesioną na attykach. Owe attyki, podobnie jak budowle podrzędne, stanowiły inspirację dla wielu projektów na Śląsku, w tym dla belwederów w Ząbkowicach Śląskich, Brzegu, czy w Czechach i na Spiszu. W XVIII wieku miejsce dachów dwuspadowych zajęło spadziste mansardowe pokrycie. Główne wejście nafty było ozdobione wyjątkowo rzeźbionym portalem kamiennym z datą „1528”, stworzonym przez kamieniarzy Hansa Lindnera oraz Hansa Richtera, z warsztatu architekta Wendela Roskopfa.

Warto także zwrócić uwagę na bogaty dekoracyjny element tego portalu, którego fragmenty zdobiły pilastry i segmentowy naczółek z charakterystycznym ornamentem. Nad łukiem umieszczono rzeźbę korony oraz fryz z napisem „Das haus steht in Gottes Handt Tzur gulde Krone ist es gnat”, co innymi słowy oznacza: „Dom ten jest w rękach bożych i nosi nazwę 'pod złotą koroną’.” Kolejne zmiany miały miejsce po 1557 roku, kiedy kamienica została rozbudowana, z kolejnymi usprawnieniami realizowanymi do około 1600 roku.

Na przełomie wieków XVI i XVII do istniejącej struktury dołączono sąsiednie domy, mieszczące się przy ulicy Oławskiej. W ramach prac modernizacyjnych stworzono spójną całość, zdobioną attyką, murowanymi galeriami wewnętrznymi a także ozdobami figuralnymi na elewacji. Ostatecznie dołączone skrzydło przyjęło trzytraktowy układ na dziedzińcu, który wcześniej był miejscem gotyckich budynków. Kamienne galerie zapewniały komunikację między nowo powstałym skrzydłem a starą częścią kamienicy. Wnętrze budynku zachwycało piaskowymi kolumnami jońskimi i korynckimi, prowadzącymi do wspaniałych węgarów okiennych. Na koniec XVII wieku fasada od strony Rynku była ozdobiona polichromią, która przedstawiała różnorodne sceny figuralne.

W 1801 roku kamienica służyła jako resursa. Krystyna Kirchner określiła budynek jako „wybitny przykład renesansowej architektury na wrocławskim Rynku”. Do 1904 roku znajdował się tam także Bankhaus Gebrüder Guttentag, który przeniósł swoją siedzibę do kamienicy przy ul. Świdnickiej 3/4.

Nowy dom handlowy Goldene Krone

W 1904 roku, po decyzji nowych nabywców – kupców, stara kamienica została rozebrana, a w jej miejsce powstał secesyjny dom handlowy „Goldene Krone”, wzorowany na nowoczesnych domach towarowych z Berlina. Architekci Heinrich Joseph Kayser oraz Karl von Großheim stworzyli projekt zewnętrzny, który łączył style z epoki renesansu z nowoczesnymi rozwiązaniami.

Nowy budynek wyróżniał się narożną wieżyczką z pozłacaną koroną, co sprawiało, że zachwycał swoją harmonią z otoczeniem, w tym z sąsiadującym domem towarowym braci Barasch. Trzy dolne piętra były wyposażone w imponujące łukowe okna witrynowe, a na parterze znajdowało się pięć sklepów z różnymi lokalami, z osobnymi wejściami. Z kolei do wyższych pięter prowadziły dwie klatki schodowe oraz windy. Wszystko to akcentowało funkcjonalność i nowoczesność obiektu, który został zbudowany zgodnie z rygorystycznymi standardami przeciwpożarowymi, a jego elewacja otoczona była piaskowcem, z dużymi przeszklonymi witrynami.

Renesansowy portal wejściowy, ozdobiony licznymi rzeźbami, został usunięty i przeniesiony do nowego budynku Archiwum Państwowego znajdującego się przy ul. Marii Curie-Skłodowskiej 13, gdzie uległ zniszczeniu podczas budowy lotniska w 1945 roku. W wnętrzach nowego dom handlowego zagościły nowoczesne firmy takie jak „Hecht & David” oraz „Rosenbach & Königsfeld”, a także znana wrocławska kawiarnia „Goldene Krone” („Złota Korona”), obecna w tym miejscu już w okresie napoleońskim, czy restauracja „Ring-Automat”, która miała swoją drugą lokalizację na pl. Solnym. Powierzchnia handlowa nowego obiektu wynosiła 2000 m², co czyniło go jednym z największych i najbardziej nowoczesnych obiektów handlowych w regionie.

Po II wojnie światowej

Po zakończeniu II wojny światowej, w wyniku działań militarnych w 1945 roku, kamienica pod złotą koroną została całkowicie zniszczona. Oprócz niepalnego stalowego szkieletu oraz klatki schodowej, z budynku zachowały się wejścia i witryny w parterowej kondygnacji, co było możliwe dzięki solidnym stropom. Niestety, wszystkie wyższe piętra były wypalone, a dach nie istniał już w ogóle.

W bardzo krótkim czasie po wojnie, w parterowej części budynku zaczęły funkcjonować różne sklepiki oraz lokale usługowe. W 1946 roku budowla została przekazana Centrali Gospodarczej Spółdzielni Wytwórczych i Konsumpcyjnych „Solidarność”, która miała swoją siedzibę na Dolnym Śląsku we Wrocławiu i była odpowiedzialna za koordynację działalności spółdzielni żydowskich w regionie. Po niewielkim remoncie przeprowadzonym w parterze oraz na pierwszym piętrze, już w 1947 roku działalność rozpoczął sklep, którego otwarcie spółdzielnia nazwała domem towarowym. Na początku w spółdzielni pracowały jedynie trzy osoby, a w 1948 roku liczba pracowników wzrosła do 250, rozprzestrzeniając się na sto dolnośląskich spółdzielni.

W tym samym roku na pierwszym piętrze wznowił swoją działalność fotoplastykon. Następne lata, a konkretnie okres od 1957 do 1960 roku, obfitowały w prace budowlane, gdyż kamienica została odbudowana według projektu Zbigniewa Politowskiego. Odtworzyła ona formę sprzed 1906 roku, nawiązując do architektonicznych tradycji weneckich, w szczególności w kręgu Pietra Lombardo oraz z charakterystyczną attyką i renesansowym portalem, który przeniesiono z kamienicy znajdującej się przy ul. Kazimierza Wielkiego 28.

W ramach dalszej dekoracji, w latach 1959 lub 1963 na elewacjach budynku umieszczono elementy ceramiczne. Wśród nich znalazła się m.in. złota korona, która została zaprojektowana przez Irenę Lipską-Zworską, we współpracy z Krystyną Cybińską, Rufinem Kominkiem oraz Haliną Olech. Ważnym punktem lokalizacyjnym była obecność biura podróży „Orbis” przy Rynek 29 oraz biura projektów „Pod Kroną” na pierwszym piętrze. Obecnie w kamienicy mieści się bank Credit Agricole oraz biura poselskie.

---

Oceń: Kamienica Pod Złotą Koroną we Wrocławiu

---