Ulica Nowa we Wrocławiu

---

Historia

Najstarsze wzmianki na temat ulicy Nowej w Wrocławiu sięgają roku 1371. Wówczas znana była pod nazwą Neuegasse, co w języku polskim można przetłumaczyć jako ulica nowa. Była to droga, która powstała w XIV wieku, kiedy to wybudowano drugą linię murów obronnych, wzdłuż których została usytuowana. Jej początek miał miejsce w okolicach Górki Kaceskiej, która dziś już nie istnieje, a została wchłonięta przez plac Dominikański w okresie powojennym. W tamtych czasach w tym rejonie znajdowało się również więzienie nowomiejskie.

Natomiast na południowym krańcu ulicy, jej koniec plasował się nieco wcześniej niż współcześnie, bowiem w miejscu, gdzie dzisiaj znajduje się zakręt do ulicy Piotra Skargi (choć wg niektórych źródeł, przy Bramie Oławskiej). Warto wspomnieć, iż w pobliżu znajdował się dom kata, określany wówczas jako numer 11, dziś to numer 14. Właściciele pobliskich domów wówczas byli przeważnie mniej zamożni, a ich mieszkańcami często byli przedstawiciele służby.

W późniejszych wiekach jednak nie odnajdywano już wzmiankami o ulicy nowej, co mogło sugerować zaliczanie istniejących tu budynków do Górki Kacerskiej lub ulicy Oławskiej. Zapiski wspominające o ulicy Nowej pojawiły się znowu w roku 1824, a według wielu źródeł wówczas również przedłużono ją do wspomnianej katowni. W roku 1892 ulicę przedłużono do obecnej ulicy Piotra Skargi, ten zabieg był możliwy po rozbiórce murów miejskich.

Ulica ta miała swoje znaczenie jako ośrodek życia Polaków w Wrocławiu. W licznych lokalach odbywały się spotkania, uroczystości oraz zebrania różnych polskich organizacji działających w regionie. Niemcy w tamtym czasie nazywali ją potocznie ulicą Polską. Do ważnych wydarzeń związanych z tą ulicą należy zaliczyć:

• uroczystość ku czci Kornela Ujejskiego i Adama Asnyka, która miała miejsce pod numerem 25 w dniu 1 listopada 1897 roku, zorganizowana przez Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”,
• akademię upamiętniającą wydarzenia z dnia 3 maja, która odbyła się w 1898 roku, także z udziałem członków „Sokoła”, w sali „Cassina”,
• coroczne zebrania członków Towarzystwa Przemysłowców Polskich, również w sali „Cassina”,
• stałe spotkania Polaków w restauracji „Eldorado” prowadzonej przez Jana Kwaczeskiego, mieszczącej się pod numerem 27.

Wspomniane działalności rozwinęły się również przy ulicy Nowej 18, gdzie mieściła się polska szkółka, biblioteka oraz czytelnia. Oprócz wspomnianych inicjatyw, ulokowane tam były także amatorskie przedstawienia polskich sztuk teatralnych, a również organizowano gwiazdkę dla ubogich dzieci. Dodatkowo, tuż przy ulicy Nowej 18, w roku 1920, swoją siedzibę miał polski konsulat we Wrocławiu. Jednakże, po antypolskiej demonstracji na placu Wolności, związanej z plebiscytem na Górnym Śląsku, placówka ta została zdemolowana 26 sierpnia 1920 roku, a sprawcy tego zdarzenia otrzymali ułaskawienie.

W trakcie II wojny światowej na ulicy Nowej, w pobliżu Wzgórza Partyzantów, zbudowano betonowy bunkier, który służył jako kwatera dowództwa Festung Breslau. Bunkier ten przetrwał do czasów współczesnych. Niestety, budynki o numerach powyżej 16 zostały zniszczone wskutek działań wojennych, co spowodowało likwidację odcinka ulicy w kierunku od numeru 16 wzwyż. Decyzją Miejskiej Rady Narodowej z 28 kwietnia 1951 roku zlikwidowano odcinek od Górki Kacerskiej do ulicy Oławskiej i utworzono plac Dominikański, który początkowo nazwany został placem Dzierżyńskiego. Kolejna decyzja z 20 października 1956 roku również doprowadziła do likwidacji odcinka od numeru 16 do ulicy Oławskiej, a zajęty teren przeznaczono na potrzeby IX Liceum Ogólnokształcącego imienia Juliusza Słowackiego, które znajduje się przy ulicy Piotra Skargi 29/31.

Po zakończeniu II wojny światowej, w wieży na wzgórzu urządzono małe planetarium, a przez pewien czas swoją siedzibę miało tam Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii. W kazamatach umiejscowiono również oddział Muzeum Historycznego. Po transformacji ustrojowej w Polsce ulokowano tam klub muzyczny „Kazamaty”, a w lokalu przy ulicy Piotra Skargi funkcjonował klub nocny „Reduta”.

W roku 2017 przeprowadzono modernizację ulicy, w ramach której zbudowano między innymi nowe drogi rowerowe.

Nazwy

W historii ulicy Nowej we Wrocławiu można wyróżnić kilka istotnych nazw, które odzwierciedlają zmiany kulturowe oraz polityczne miasta.

• Neuegasse, do 1945 r.,
• Nowa, od 1945 r.

Aktualna nazwa została رسمی ogłoszona przez Zarząd Miejski, a szczegóły zawarte są w okólniku nr 97 z dnia 31 listopada 1945 roku.

Układ drogowy

„Ulica Nowa we Wrocławiu to ważny odcinek, któremu przypisano drogę gminną numer 105038D. Jej długość wynosi 157 m, a klasyfikowana jest jako droga dojazdowa. Zajmuje ona działkę o powierzchni 2379 m². Ulica rozpoczyna się na skrzyżowaniu z ulicą Piotra Skargi, gdzie zmienia kierunek na północ w okolicach posesji numer 6. Następnie łączy się z Promenadą Staromiejską, biegnąc równolegle w rejonie budynków od numeru 8 do 12, które są jej sąsiadami w pobliżu Fosy Miejskiej.

Dalsza część ulicy to krótki odcinek przy posesji oznaczonej numerem 14. Za tym budynkiem kończy się droga publiczna, a dostęp do pozostałych nieruchomości jest zapewniony przez drogę wewnętrzną, która prowadzi w stronę ulicy Piotra Skargi. Wzdłuż Nowej ulicy utrzymana jest również trasa rowerowa, która łączy ją z promenadą.

Do ulicy Nowej przynależą także następujące ulice:

• skrzyżowanie z sygnalizacją świetlną: ul. Piotra Skargi,
• deptak: Promenada Staromiejska.

Zabudowa i zagospodarowanie

Na północnej i zachodniej stronie ulicy widnieje ciągła zabudowa pierzejowa, która składa się z zachowanych kamienic oraz nowoczesnej zabudowy uzupełniającej. Po drugiej stronie, czyli w kierunku południowym oraz wschodnim, znajdują się miejskie tereny zielone, takie jak Wzgórze Partyzantów oraz Promenada Staromiejska.

Ulica usytuowana jest na wysokości bezwzględnej oscylującej pomiędzy 119 a 120 m n.p.m. Obszar ten jest częścią rejonu statystycznego numer 933230, gdzie na dzień 31 grudnia 2018 roku zameldowanych było 339 mieszkańców, co przekładało się na gęstość zaludnienia wynoszącą 3362 osoby na km². Cały teren, na którym znajduje się ulica, wpisuje się w konstrukcję zabudowy śródmiejskiej.

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym znajduje się ulica Nowa, jest objęty ochroną jako część zespołu urbanistycznego Starego Miasta, którego historia sięga XIII–XIX wieku. Został on wpisany do rejestru zabytków pod numerem rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r. Dodatkowo, w celu ochrony historycznych wartości, ustanowiono historyczne centrum miasta, które obejmuje szerszy obszar niż wcześniej wspomniany zespół urbanistyczny.

Miasto włączyło ten obszar jako cenny teren do Parku Kulturowego „Stare Miasto”, co ma na celu zabezpieczenie krajobrazu kulturowego oraz zachowanie historycznych charakterów najstarszej części Wrocławia. W ramach ochrony gminnej ewidencji zabytków oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego chodzi o zabezpieczenie takich elementów jak gabaryty budynków, formy dachów oraz elewacje od strony ulicy.

Obszar ten znajduje się w strefie ochrony konserwatorskiej zabytków archeologicznych, co w praktyce oznacza, że wymiana obiektów i przebudowa infrastruktury muszą odbywać się zgodnie z rygorystycznymi zasadami ochrony. Dodatkowo, teren ten jest objęty obszarem rehabilitacji istniejącej zabudowy i infrastruktury technicznej, co również wpływa na sposób zagospodarowania.

W najbliższym sąsiedztwie ulicy Nowej znajdują się istotne zabytki, które stanowią świadectwo historycznej architektury regionu:

Obiekt i lokalizacja	Data powstania oraz numer rejestru	Zdjęcie
Strona północna i zachodnia
Kamienica z częścią usługową („Cafe National” – 1902, handel winem oraz bar „Pod Winogronem” – około 1910-1915), obecnie budynek mieszkalno-biurowo-handlowy ulica Piotra Skargi 19, ulica Nowa 2	lata 1875-1876 (projekt H. Simona; na miejscu wcześniejszej) A/1099 z dnia 12.01.2010 r.	_
Kamienica ulica Nowa 4	około 1895 r. gez, mpzp	_
Siedziba korporacji studenckiej „Borussia”, aktualnie budynek użyteczności publicznej (m.in. komornik) ulica Nowa 6	1896 r., 1910 r. – przebudowa (oba projekt Karl Klimm) gez, mpzp	_
Kamienica ulica Nowa 8	około 1930 r. gez, mpzp	_
Kamienica ulica Nowa 12	około 1930 r. gez, mpzp
Kamienica ulica Nowa 14	około 1930 r. gez, mpzp	_
Budynek – fragment odlewni dzwonów, obecnie siedziba Zespołu Szkół Plastycznych ulica Piotra Skargi 23b	XIX/XX wiek, po 1945 r. gez, mpzp	_
Strona południowa i wschodnia
Zespół Bastionu Sakwowego, później wzgórza widokowego z zabudową rekreacyjną (Liebichs Höhe), obecnie Wzgórze Partyzantów ulica Piotra Skargi	XVI w., XIX w., lata 40. XX w. gez, mpzp	_
Kolumnada, tzw. Liebicha i pawilon perystylowy w zespole bastionu Sakwowego, później wzgórza widokowego z zabudową rekreacyjną (Liebichs Höhe), obecnie Wzgórza Partyzantów ulica Piotra Skargi 18	lata 1866-1867 gez, mpzp	_
Budynek toalet w zespole Bastionu Sakwowego, następnie wzgórza widokowego z zabudową rekreacyjną (Liebichs Höhe), obecnie Wzgórze Partyzantów ulica Piotra Skargi	1897 r. gez, mpzp	_
Kuchnia w zespole Bastionu Sakwowego, następnie wzgórza widokowego z zabudową rekreacyjną (Liebichs Höhe), po 1945 r. obserwatorium, obecnie restauracja na Wzgórzu Partyzantów ulica Piotra Skargi 18a	lata 1897–1898 (projekt Karl Klimm, Julius Nathansohn), po 1945 r. (przebudowa) gez, mpzp	_
Wieżyczka w zespole Bastionu Sakwowego, później wzgórza widokowego z zabudową rekreacyjną (Liebichs Höhe), obecnie Wzgórze Partyzantów ulica Piotra Skargi	1894 r. gez, mpzp	_
Ziemna basteja, od 1591 r. – Bastion Sakwowy, po 1943 r. – bunkier sztabu wojsk Festung Breslau, obecnie pozostałości obronne (kazamaty) w zespole Bastionu Sakwowego, następnie wzgórza widokowego z zabudową rekreacyjną (Liebichs Höhe), obecnie Wzgórze Partyzantów ulica Piotra Skargi 18	lata 30. XVI wieku, 1591 r. (projekt H. Schneider von Lindau), 1813 r., po 1943 r. (przebudowa na bunkier); XIV–XVI-XIX wiek A/2714/211 z dnia 30.12.1970 r.	_
Promenada Staromiejska (wzdłuż Fosy Miejskiej), w miejscu dawnych fortyfikacji obronnych	po 1807 r., proj. 1813 r. (J.F. Knorr) gez, mpzp	_
Fosa Miejska	mpzp	_

Osie widokowe, które są tutaj obecne, przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów, stanowiąc nie tylko atrakcję architektoniczną, ale również kulturalną.

Osie widokowe

Na terenie, który obejmują posesje przy ulicy Piotra Skargi 23-31, wytyczono szczególną oś widokową, która ma pełnić istotną rolę w zachowaniu lokalnych walorów estetycznych. Wzdłuż drogi wewnętrznej, jak i w kierunku południowym w części ulicy Nowej, zdecydowano się na objęcie ochroną tej osi widokowej. Ochrona ta ma na celu zabezpieczenie panoramy Wzgórza Partyzantów, a także dbałość o zieleń oraz istniejące tu obiekty budowlane.

Ustanowienie takiej osi widokowej jest kluczowe dla zachowania integralności krajobrazu oraz dbania o estetykę przestrzeni publicznej w Wrocławiu. Zapis ten stanowi ważny krok w kierunku zrównoważonego rozwoju miasta.

Wrocławskie krasnale

Na ulicy Nowej, w Wrocławiu, można zauważyć jedną z uroczym figurkę wrocławskich krasnali, która nosi nazwę „Harcerz”. Znajduje się ona przy numerze 6, co ma swoje uzasadnienie w lokalizacji budynku Komendy Chorągwi Dolnośląskiej Związku Harcerstwa Polskiego.

Instalacja tej postaci ma na celu upamiętnienie działalności harcerskiej, a także wzbogacenie miejskiego krajobrazu o unikalne elementy kulturze Wrocławia. To doskonały przykład na to, jak lokalne tradycje mogą być twórczo włączane w przestrzeń publiczną.

---

Oceń: Ulica Nowa we Wrocławiu

---