Szczytnicki Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy

---

Położenie

Teren Szczytnickiego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego rozciąga się na obszarze o powierzchni 1131 ha. Obszary chronione są otoczone wodami rzeki Odry, co wpływa na ich znaczenie ekologiczne i krajobrazowe. Granice tego terenu delineowane są przez:

• od zachodu: Starą Odrę,
• od północy i północnego wschodu: Kanał Żeglugowy,
• od południa: Kanał Opatowicki oraz rzeka Odra w jej części śródmiejskiej.

Obszar ten obejmuje również kilka wrocławskich wysp, takich jak Wielka Wyspa oraz Wyspa Opatowicka. Dodatkowo na terenie ścisłej ochrony znajduje się grobla, która oddziela Kanał Powodziowy od Kanału Żeglugowego.

Na tym terenie znajdują się również osiedla takie jak: Szczytniki, Dąbie, Biskupin, Bartoszowice, Zalesie, Zacisze, Sępolno oraz fragment osiedla Opatowice, na Wyspie Opatowickiej. Istotnym elementem terenu jest również niewielki obszar, który w przeszłości należał do dzielnicy Psie Pole, obejmujący osiedla Kowale oraz Swojczyce, a także groblę rozdzielającą te obszary.

Geograficznie, Szczytnicki Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy znajduje się w mezoregionie fizycznogeograficznym, który nosi symbol 318.52 – Pradolina Wrocławska.

Zagospodarowanie i komunikacja

Obszar Szczytnickiego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego o powierzchni 1131 ha jest zorganizowany w sposób, który ma istotne znaczenie dla funkcjonowania lokalnej społeczności oraz środowiska. Poniższy wykaz przedstawia szczegółową strukturę zagospodarowania tego obszaru:

Typ zagospodarowania	Procent powierzchni	Opis	Procent szczegółowy
Wody powierzchniowe	10%	–	–
Zieleń	46,6%	Zieleń urządzona	23,3%
		Zieleń nieurządzona	21,5%
Zabudowa mieszkaniowa	38,2%	W tym objęta ochroną konserwatorską	78%

W chwili obecnej największą część zabudowy stanowi mieszkalnictwo. W poszczególnych rejonach, takich jak:

• Zalesie i Zacisze – przeważa zabudowa jednorodzinna,
• Sępolno – charakteryzuje się niską zabudową wielorodzinną,
• Biskupin, Bartoszowice, Dąbie – występują tu zarówno domy jednorodzinne, jak i wielorodzinne oraz kompleks akademików, określany jako Wittigowo,
• Szczytniki – poświęcone są na potrzeby uczelni oraz instytucji, z obecnością domów studenckich.

W obszarze tym znajduje się także zajezdnia tramwajowa, która pełni istotną rolę w komunikacji miejskiej. Należy jednak zaznaczyć, że wiele zakładów przemysłowych, które kiedyś funkcjonowały w tym terenie, stopniowo znika, szczególnie w okolicy Ulicy M. Baciarellego. Zlikwidowane zostało również Przedsiębiorstwo Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego przy Ulicy Wiwulskiego i Biegasa, a na jego miejscu powstaje nowe osiedle domów wielorodzinnych.

W granicach Szczytnickiego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego znajdują się liczne obiekty sportowe. Wśród nich wyróżniają się:

• kompleks obiektów Akademii Wychowania Fizycznego, w tym Stadion Olimpijski, usytuowany przy Alei Ignacego Paderewskiego,
• Stadion KS Ślęza, znajdujący się przy Ulicy Zygmunta Wróblewskiego,
• Stadion AZS przy ul. J. Baudouina de Courtenay,
• Stadion KS Budowlani, który znajduje się przy Ulicy Edwarda Dembowskiego,
• Boisko AWF przy Ulicy Adama Mickiewicza,
• obiekty MOSiR oraz inne mniejsze obiekty sportowe.

Dodatkowo, znaczącym obiektem w tym areału jest Hala Stulecia oraz Wytwórnia Filmów Fabularnych.

Mimo że w obrębie SZPK nie ma dużych zakładów przemysłowych, to jednak w jego bezpośrednim sąsiedztwie, przylegając do Kanału Powodziowego i Żeglugowego, zlokalizowane jest znaczące zgrupowanie zakładów i przedsiębiorstw. Obejmuje to między innymi: Wrocławską Stocznię Rzeczną, bazę wojskową, Polifarb, Viscoplast (3M), Wrocławskie Zakłady Przemysłu Nieorganicznego, Polmos, Volvo, Elektromontaż oraz wiele innych, z których część emituje zanieczyszczenia. Kontrola ich działania i ograniczanie szkodliwości stają się priorytetem, wymagającym wdrożenia odpowiednich systemów zarządzania jakością, ochroną środowiska oraz bezpieczeństwem i higieną pracy.

Komunikacja tego obszaru opiera się na wielu przeprawach we Wrocławiu, które umożliwiają sprawny transport:

• w kierunku centrum miasta przez Starą Odrę: Most Zwierzycniecki oraz Most Szczytnicki,
• w kierunku północnym i wschodnim przez Kanał Powodziowy i Żeglugowy: Mosty Jagiellońskie oraz Mosty Bolesława Chrobrego,
• ponadto przeprawy przez Kanał Powodziowy – Most Bartoszowicki oraz przez Kanał Żeglugowy – Kładka Ryczyńska, jak również przez Odrę: Kładka Zwierzyniecka Kładka Zwierzyniecka oraz Kładka Opatowicka, która prowadzi na Wyspę Opatowicką.

Aleja Jana Kochanowskiego jest obecnie częścią drogi krajowej nr 8, jak również europejskiej E67. Z kolei Ulica Adama Mickiewicza stanowi drogę wojewódzką nr 455. W planach znajduje się budowa nowego połączenia przez dolinę Odry oraz Oławy z Aleją Armii Krajowej w ramach Obwodnicy śródmiejskiej Wrocławia. Niemniej jednak, te zamiary spotykają się z krytyką ze strony środowisk zaangażowanych w ochronę tego obszaru oraz wywołują silne emocje wśród mieszkańców.

Tereny zielone

W obrębie Szczytnickiego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego znajdują się różnorodne obszary zieleni, które pełnią istotną rolę w ekosystemie tego regionu. Obszary te są nie tylko miejscem wypoczynku, ale także służą jako naturalne habitaty dla wielu gatunków roślin i zwierząt.

Do kluczowych elementów zieleni w tym zespole należą:

Obszar	Typ	Powierzchnia [ha]	Zdjęcie
Ogród Zoologiczny	ogród	33	Brak
Ogród Japoński	ogród	Brak	Brak
Ogród Roślin Leczniczych	ogród	2,66	Brak
Park Szczytnicki	park	87,31 (105)	Brak
Park Dąbski	park	Brak	Brak
Park Biskupiński	park	10	Brak
Wzgórze Kilimandżaro	pozostałe	Brak	Brak
Morskie Oko	pozostałe	10	Brak
Czarna Woda z pasem zieleni parkowej	pozostałe	Brak	Brak
Wyspa Opatowicka z lasem i starorzeczem	pozostałe	Brak	Brak
Odra – terasy, wały	pozostałe	Brak	Brak
Ogrody działkowe i przydomowe	pozostałe	Brak	Brak
Obszar leśny przy Al. I. Paderewskiego	pozostałe	Brak	Brak
Cmentarz Świętej Rodziny	cmentarz	Brak	Brak

Przyroda

Wśród najważniejszych obszarów przyrodniczych Szczytnickiego Zespołu Przyrodniczo-Krajobrazowego wyróżniają się: Park Szczytnicki, Wyspa Opatowicka, a także tereny związane z wodami powierzchniowymi oraz obszary nadbrzeżne. Dodatkowo, w mniejszym zakresie są to ZOO oraz Rejon Czarnej Wody, Morskiego Oka i Kilimandżaro. W Parku Szczytnickim, zwłaszcza, można zaobserwować dużą bioróżnorodność, obejmującą zarówno gatunki roślinne, jak i zwierzęce, z wyraźnym naciskiem na ptaki.

W obszarze parku zaobserwowano

występowanie 244 taksonów drzew i krzewów (196 gatunków). Jedynie 6 obiektów objętych jest ochroną w formie pomników przyrody, podczas gdy ocenia się, że jeszcze ponad 120 drzew kwalifikuje się do objęcia tą formą ochrony. Z dorodnymi dębami związane są dwa występujące tu chronione gatunki chrząszczy – kozioróg dębosz oraz zależna od występowania próchna dębowego pachnica. Na terenie Parku występuje 5 gatunków chronionych roślin. W zbliżonych do naturalnych miejscach parku (np. Stary Park) występuje zubożały grąd i runo charakterystyczne dla łęgów i grądów.

Mimo iż obecność zwierząt w parku jest ograniczona przez intensywną działalność człowieka i barierami, które utrudniają migrację, udało się jednak zarejestrować

około 70 gatunków ptaków lęgowych, w tym dzięcioła średniego i muchołówkę białoszyją, chronione gatunki chrząszczy i błonkówek, a z motyli między innymi rzadkiego w skali Śląska – ogończyka wiązowca. Park Szczytnicki jest żerowiskiem wielu gatunków nietoperzy, a w dziuplach drzew wykryto tu kolonie rozrodcze nocka rudego i borowca wielkiego oraz wiele stanowisk godowych borowca wielkiego i karlika większego. Z gadów występuje w Parku zaskroniec.

Na Wyspie Opatowickiej występuje lesisty teren, dominowany przez łęg wiązowo–jesionowy oraz grąd. Znajdują się tu

rośliny chronione, m.in. śnieżyczka przebiśnieg, bardzo ciekawe gatunki chrząszczy oraz motyli nocnych, płazy – rzekotka drzewna, a z gadów – zwinka i zaskroniec. Na wyspie w części porośniętej grądem pozostał fragment starego koryta Odry, odcięty w czasie prac regulacyjnych. Zbiornik ten posiada pokryte gęstymi zaroślami zróżnicowane brzegi, a jego taflę wody porasta rzęsa wodna. Wraz z sąsiadującymi z lasem łąkami Wyspa Opatowicka tworzy mozaikę środowisk, która powinna zostać utrzymana poprzez objęcie ochroną z wyznaczeniem funkcji przyrodniczej jako priorytetowej nad pozostałymi funkcjami tego terenu.

Analiza stopnia zanieczyszczenia gleby w Parku Szczytnickim pokazuje niepokojące wyniki:

Zawartości poszczególnych metali w transekcie między ulicami Różyckiego i Mickiewicza w Parku Szczytnickim wahały się w następujących granicach: 60–435 mg.kg-1 Pb, 170–720 mg.kg-1 Zn, 0,05–4,5 mg.kg-1 Cd i 40–570 mg.kg-1 Cu. Nie znaleziono wyraźnego wpływu odległości od ruchliwych ulic na zawartość miedzi i cynku. Zależność taka widoczna jest dla ołowiu, a w mniejszym stopniu również dla kadmu, lecz wyłącznie w bliższym sąsiedztwie ulic. Zawartość metali w glebach centralnej części transektu była bowiem znacznie wyższa niż w pobliżu ulic, co sugeruje dodatkowe, inne niż komunikacyjne źródła skażenia.

---

Oceń: Szczytnicki Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy

---