Hala Stulecia we Wrocławiu

---

Położenie

Hala Stulecia znajduje się w malowniczym miejscu, które można z pewnością określić jako wielką atrakcję turystyczną. Jest usytuowana na Wielkiej Wyspie, w sąsiedztwie urokliwego parku Szczytnickiego. To wyjątkowe osiedle nosi nazwę Dąbie, które znajduje się w obrębie Biskupina – Sępolna – Dąbia – Bartoszowic.

Historia budowli

Od powstania do 1945 r.

Budowa hali, będącej najważniejszym dziełem modernizmu w Wrocławiu, miała miejsce z okazji setnej rocznicy wydania przez Fryderyka Wilhelma III odezwy Do mojego ludu (An Mein Volk) z dnia 17 marca 1813 roku, wzywającej do oporu przeciw Napoleonowi Bonaparte. Z tej okazji postanowiono zorganizować niezwykle dużą wystawę, która miała na celu ukazanie historii i gospodarczych osiągnięć Śląska. Powstała tym samym Wystawa Stulecia, a jej organizację powierzono Karlowi Masnerowi, dyrektorowi Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytnego.

Miasto wyznaczyło na te cele tereny położone u bram parku Szczytnickiego, obok wzbudzającego coraz większe zainteresowanie Ogrodu Zoologicznego, na terenie dawnego toru wyścigowego, który funkcjonował do 1907 roku. Aby stworzyć odpowiednie warunki do organizacji wystaw oraz różnorodnych wydarzeń przemysłowych, kulturalnych czy sportowych, ogłoszono konkurs na projekt zagospodarowania tego terenu, który miał obejmować między innymi pawilon wystawowy.

Wśród 43 projektów, na nagrodę zasłużył projekt Maxa Berga, miejskiego architekta, który zaproponował innowacyjną halę wystawową. Pracował z inżynierem Güntherem Trauerem oraz młodym architektem, Richardem Konwiarzem, a także z profesorem Müllerem, który był odpowiedzialny za sprawdzenie statyki konstrukcji. Pomimo kontrowersyjności projektu i dużych szacunkowych kosztów budowy, który wynosił 1,9 miliona marek, 28 czerwca 1911 roku uzyskano oficjalne zezwolenie na budowę.

W momencie ukończenia, hala była wyjątkowym obiektem, posiadającym żelbetowe pokrycie o największej rozpiętości na świecie, co czyniło ją największą konstrukcją jednonawową. Wysokość hali wynosi 42 metry, a średnica jej kopuły osiąga 67 metrów. Maksymalna szerokość wnętrza to 95 metrów, a powierzchnia wystawiennicza wynosi 14 tys. m². W obiekcie przewidziano również 56 dodatkowych pomieszczeń wystawienniczych oraz przestronne kuluary, które mogły pomieścić do 10 tysięcy osób.

Koncepcja architektoniczna Berga była pionierska, skoncentrowana na funkcjonalności i harmonijnym kształtowaniu przestrzeni. Hala została zaprojektowana w formie kolistej, symetrycznie nawiązując do greckiego krzyża. W trzech punktach znajdują się małe hale wyjściowe, natomiast na zachodzie, w kierunku centrum miasta, znajduje się dwupoziomowa hala wejściowa. Obiekt składa się z dwóch niezależnych struktur – podstawy w formie łukowych ścian oraz górnej części w postaci schodzących się żelbetowych łuków, co nadawało całej konstrukcji wyrazisty charakter.

Hala została zakończona w grudniu 1912 roku, półtora miesiąca przed wyznaczonym terminem. W trakcie budowy powstało wiele innych obiektów wystawowych w jej sąsiedztwie, w tym Pawilon Czterech Kopuł, Pergola oraz różne obiekty rekreacyjne. W hali umieszczono potężne, zaprojektowane przez firmę Sauer organy, które wówczas były największymi na świecie. Ich piękny dźwięk obecnie można usłyszeć również w archikatedrze wrocławskiej.

Oficjalne otwarcie miało miejsce 20 maja 1913 roku, a nadburmistrz Paul Matting wygłosił wzniosłe przemówienie, w którym uznał halę za „pomnik wyzwolenia ojczyzny”. Mimo nieprzychylnego stosunku Wilhelma II, otwierającego wystawę, inaugurację uczczono wystawieniem dramatu „Festiwal niemieckich rymów” w reżyserii Maxa Reinhardta, który jednak wywołał kontrowersje i został zdjęty z afisza pod naciskiem z Berlina. W kolejnych latach hala gościła wystawy, a także masowe imprezy.

Po 1945 r.

Hala przetrwała II wojnę światową bez znaczących uszkodzeń, chociaż organy zostały częściowo uszkodzone. Po wojnie po raz pierwszy większe wydarzenia miały miejsce od lipca do września 1948 roku, kiedy odbyła się Wystawa Ziem Odzyskanych oraz towarzyszący jej Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju. W czasach PRL wykonano jedynie niewielkie prace remontowe, które nie zmieniły charakteru hali. Służyła ona jako miejsce koncertów i wydarzeń sportowych oraz jako największe kino w mieście.

Całkowita przebudowa urbanistyczna wokół hali była na przestrzeni lat znaczna, między innymi przez przekazanie części terenów wystawowych Ogrodowi Zoologicznemu oraz wprowadzenie Iglicy przed wejściem do hali. Po roku 1989 przeprowadzono kilka zmian w obiekcie, w tym obniżenie poziomu posadzki oraz dodanie trybun i boisk, co umożliwiło elastyczne dostosowanie hali do różnych potrzeb.

Remont Hali Stulecia

W latach 2009-2011 przeprowadzono gruntowny remont hali, który podzielono na dwa etapy: renowację elewacji oraz remont wnętrza. Rozpoczęcie pierwszego etapu, dotyczącego elewacji, miało miejsce w marcu 2009 roku. Zakończono go w 2010 roku, a nowa elewacja odzyskała historyczny kolor żółto-piaskowy. Wymieniono także wszystkie okna na nowoczesne, co znacznie podniosło koszty oraz wydłużyło czas realizacji. Zastosowano drewno teakowe zamiast oryginalnego mahoń żelazowy z Australii.

W drugim etapie remontowano wnętrze hali, które miało na celu zwiększenie pojemności na potrzeby imprez sportowych. Ze względu na ograniczenia budżetowe nie udało się osiągnąć zaplanowanej pojemności 10 tysięcy miejsc, ale hala została przygotowana do ewentualnych przyszłych adaptacji. Podczas mistrzostw świata w siatkówce, które odbyły się w 2014 roku, hala mogła pomieścić 8 tysięcy osób.

Konstrukcja hali

Hala Stulecia to architektoniczny majstersztyk, którego konstrukcja opiera się na żelbecie, co czyni go unikalnym przykładem budownictwa tego okresu. Warto podkreślić, że w chwili swojego powstania, domyślna kopuła była największą tego rodzaju strukturą na świecie.

W bryle budynku można wyróżnić kilka kluczowych elementów budowlanych:

• latarnia: ten najwyżej usytuowany element kopuły ma zewnętrzną średnicę 17,4 m oraz wysokość 5,75 m, znajduje się na wysokości 36 m nad posadzką.
• kopuła żebrowa: o rozpiętości 65 m i wysokości 23 m, składająca się z 32 żeber łukowych, które zwieńczono górnym pierścieniem ściskanym oraz dolnym pierścieniem rozciąganym; ten element konstrukcji jest szczególny, ponieważ jego budowa przyjęła formę zespoloną, z stalowymi kratownicami umieszczonymi w betonie. Rozpiętość łożysk wynosi 67 m, a ich wysokość to 18 m nad posadzką.
• podbudowa kopuły: cylindryczna ściana o grubości od 5 m w fundamencie do 2 m w okolicy szczytu, z czterema arkadowymi otworami, szerokimi na 41 m u podstawy i wysokimi na 16,7 m; aby zapobiec skręceniu arkad wywołanym siłami z łożysk, każda z nich została wsparcia przez sześć żeber absydowych, co zwiększa rozpiętość hali do 95 m.
• bloki fundamentowe
• kuluary: obejmujące główne wejście, trzy wejścia boczne oraz cztery owalne sale.

Organy wielkie

Organy, które znalazły się w Hali Stulecia, w momencie ich powstania, były uważane za największy instrument muzyczny na świecie. Skonstruowane z 200 rejestrów, były rozmieszczone na pięciu manuałach oraz pedałach. W roku 1937 instrument przeszedł znaczącą rozbudowę, osiągając 222 rejestry. Od tego momentu, do roku 1945, organy funkcjonowały w takiej formie. Warto zaznaczyć, że podczas II wojny światowej Hala Ludowa nie doznała poważniejszych uszkodzeń (jedynie powybijane szyby w oknach), co sugeruje, że także organy mogły przetrwać w dobrym stanie. Jednakże po wojnie, z powodu jej dużych rozmiarów, Hala była na dalszym planie, jeśli chodzi o konserwację i ostateczną odbudowę. Drzwi do budynku pozostawały otwarte, co sprzyjało przypadkowemu dostępowi. W tym czasie organy ucierpiały najbardziej, a ich dewastacji mogły dokonać nawet osoby związane z budową, które wynosiły piszczałki. Do dzisiaj wiadome jest, że zniknęły wszystkie piszczałki głosów językowych.

W latach 1950-1952 zostały zainstalowane organy przez firmę Biernackiego w archikatedrze wrocławskiej, w ramach uzupełnienia brakujących elementów, użyto piszczałek z innego instrumentu, który był produkcji firmy Sauer, z wrocławskiego kościoła im. Gustava Adolfa. Po raz pierwszy organy zagrały w katedrze w roku 1955. W dzisiejszych czasach przetrwał jedynie w pełni działający stół gry, który był przygotowany na 222 rejestry.

Dyspozycja organów z 1913 roku

W tej sekcji przedstawione są poszczególne głosy oznaczone kolorami, dla lepszego zrozumienia ich klasyfikacji, a także ich długość. Największa piszczałka danego głosu ma swoją długość podaną w stopach, gdzie 8′ odpowiada około 2,5 metra.

I. C-c Manualny	II. C-c Schwellwerk Manualny	III. C-c Schwellwerk Manualny	IV. C-c Schwellwerk Manualny Hochdruckwerk	V. C-c Schwellwerk Manualny Fernwerk	Pedal C-g 44 Tóny C-g²
Principal 16’ Majorbaß 16’ Gedackt 16’ Principal 8’ Principal amabile 8’ Geigenprincipal 8’ Viola di Gamba 8’ HD Stentor Gamba 8’ Harmonika 8’ Doppelflöte 8’ Flute harmonique 8’ Flauto dolce 8’ Spitzflöte 8’ Gedackt 8’ Gemshorn 8’ Quintatön 8’ HD Groß-Octave 4’ Octave 4’ Flute Octaviante 4’ Gemshorn 4’ Rohrflöte 4’ Violini 4’ Viol d’amour 4’ Gedacktquinte 5 1/3’ Quinte 2 2/3’ HD Piccolo 2’ Octave 2’ Rauschquinte 2 2/3’, 2’ Progressio III-IV Groß-Cymbel V-VI Scharf III Mixtur III-IV Mixtur IV-V Groß-Mixtur VII-IX Kornett V Posaune 16’ HD Tuba mirabilis 8’ Basson 8’ Trompete 8’ HD Oboe 8’ HD Clairon 4’ Clarine 4’ II-I III-I IV-I V-I Sub II-I Super II-I	Gamba major 16′ Quintatön 16′ HD Stentorprincipal 8′ Principal 8′ Schalmei 8′ Viola 8′ HD Stentorflöte 8′ Flute harmonique 8′ Soloflöte 8′ Quintatön 8′ Flauto dolce 8′ Dulciana 8′ Geigenprincipal 8′ Flötenprincipal 8′ Bourdon 8′ Harmonika 8′ Vox angelica 8′ Oktave 4′ Jubalflöte 4′ Fugara 4′ Zartflöte 4′ Dolce 4′ Quintatön 4′ HD Flute Octaviante 4′ Quinte 2 2/3′ Sesquialter II Piccolo 2′ Mixtur III Kornett IV HD Groß-Kornett III-V Cymbel III Scharf V HD Bombarde 16′ Basson 16′ Posaune 8′ HD Trompete 8′ Cor anglais 8′ Klarinette 8′ Clairon 4′ Glockenspiel, 30 Tóny Pizzicato für Glockenspiele III-II IV-II V-II Sub III-II Super III-II	Nachthorn 16′ Salicional 16′ Prinzipal 8′ Flötenprincipal 8′ Geigenprincipal 8′ Nachthorn 8′ Jubalflöte 8′ Quintatön 8′ Spitzflöte 8′ Violoncello 8′ Wienerflöte 8′ Flaute d’amour 8′ Gedackt 8′ Gemshorn 8′ Salicional 8′ Aeoline 8′ Voix celeste 8′ Praestant 4′ Nachthorn 4′ Rohrflöte 4′ Violini 4′ Flaute d’amour 4′ Bifra 8′, 4’ Dulciana 4′ Gemshorn 4′ Flautino 2′ Sifflöte 1′ Nassat 2 2/3′ Rauschquinte 2 2/3’, 2’ Harmonia aetheria III Kornett V Mixtur IV Scharf III Cymbel IV Groß-Cymbel VII Fagott 16′ Trompete harmonique 8′ Oboe 8′ Klarinette 8′ Vox Humana 8′ Trompete 4′ IV-III V-III Sub III Super III	Majorbaß 16′ Stentorprinzipal 8′ Stentorgamba 8′ Stentorflöte 8′ Oktave 4′ Flute Octaviante 4′ Piccolo II 2′ Groß-Kornett III-V Bombarde 16′ Tuba mirabilis 8′ Trompete 8′ Oboe 8′ Clairon 4′ V-IV Sub IV Super IV	Dulciana 16′ Bourdon 16′ Principal 8′ Hohflöte 8′ Viola di Gamba 8′ Aeoline 8′ Voix celeste 8′ Quintatön 8′ Flute harmonique 8′ Gedackt 8′ Oktave 4′ Flauto Dolce 4′ Flageolett 2′ Mixtur III Kornett III-IV Baßtuba 16′ Tuba 8′ Trompete 8′ Basson 8′ Klarinette 8′ Vox Humana 8′ Clarine 4′ Glockenspiel, 25 Tóny Sub V Super V	Principal 32′ Untarsatz 32′ Kontaviolon 32′ HD Kontrabass 16′ Principal 16′ Violon 16′ Subbaß 16′ Gemshorn 16′ Harmonikabaß 16′ Lieblich Gedackt 16′ Quintbaß 10 2/3′ Principal 8′ HD Oktavbaß 8′ Violoncello 8′ Gemshorn 8′ Flötenbaß 8′ Gedacktbaß 8′ Dulciana 8′ Quinte 5 1/3′ Groß-Rauschquinte 5 1/3, 4′ HD Oktave 4′ Spitzflöte 4′ Fugara 4′ Sesquialter II Oktave 2′ Kornett IV-V Kontaposaune 32′ Posaune 16′ Fagott 16′ Trompete 8′ Ophikleide 8′ Baßklarinette 8′ Clairon 4′ Ferpedal Violon 16′ Subbaß 16′ Dolce 16′ Viola 8′ Baßflöte 8′ Dolce 8′ Oktave 4′ Trompete 8′ I-P II-P III-P IV-P V-P Super P

Rejestry dodatkowe są bardzo zróżnicowane i obejmują m.in.: Handregistierung, różne kombinacje, a także różne sposoby wybrzmiewania takich jak Tutti, Forte, Piano oraz wiele innych interesujących opcji.

---

Oceń: Hala Stulecia we Wrocławiu

---