Katedra św. Wincentego i św. Jakuba we Wrocławiu

---

Historia

Kościół, którego historia sięga około roku 1240, został z fundacji Henryka Pobożnego wzniesiony obok klasztoru dla franciszkanów przybyłych z Pragi. Nieco wcześniejsze wiadomości sugerują, że te wydarzenia mogły mieć miejsce już w 1232 lub 1234 roku. Po raz pierwszy, franciszkanie pojawili się na kartach historii Wrocławia dzięki Codex diplomaticus Silesiae z 1234 roku.

Historia kościoła św. Jakuba jest ściśle związana z ustanowieniem czesko-polskiej prowincji na kapitule prowincjalnej, która miała miejsce w Pradze 24 lipca 1238 roku. Według źródła historycznego – Kroniki Fürstenhaina, 14 października tego samego roku odbyła się kapituła w Wrocławiu, której przewodniczył czesko-polski prowincjał Tworzymir. Kościół początkowo nosił wezwanie św. Jakuba oraz został wzniesiony w stylu romańskim. Krypta pod kościołem, będąca jego częścią, stała się miejscem spoczynku fundatora – księcia Henryka Pobożnego, który zginął w 1241 roku w bitwie z Mongołami pod Legnicą.

W 1254 roku kościół został ukończony, a 16 grudnia 1261 roku ogłoszono przywilej lokacyjny Nowego Miasta na prawie magdeburskim, co przyczyniło się do dalszego rozwoju Wrocławia. Świątynia była trójnawową halą z prezbiterium o jednym lub dwóch przęsłach. W wieku XIV i XV budowla przeszła znaczną przebudowę, która trwała długo z powodu braku funduszy. W tym okresie powstała główna nawa kościoła, mająca długość 77,5 m i wysokość 23 m, w przeważającej części w stylu gotyckim. Czworobok klasztorny przylega do kościoła od strony północnej, co jest dość nietypowe w tej części Europy.

Na przełomie wieku XVI franciszkanie w większości przeszli na protestantyzm lub opuścili Wrocław. Ci, którzy pozostali, w 1529 roku przenieśli się do kościoła św. Doroty. Opuszczona świątynia została przejęta przez norbertanów, którzy zostali przeniesieni z zespołu klasztornego przeznaczonego do wyburzenia w miejscu obecnego kościoła św. Michała Archanioła na Ołbinie. Norbertanie 3 czerwca 1530 roku poświęcili kościół swojemu patronowi – świętemu Wincentemu. W latach 1619–1625 zburzono lektorium wraz z częścią romańskiej krypty.

Podczas lat 1662-1674 kościół przeszedł bogate wyposażenie barokowe; w 1667 roku Franz Zeller i Georg Czermak zbudowali nowy ołtarz. Za rządów opata Andreasa Gebela, w 1673 roku rozpoczęto przebudowę klasztoru w stylu barokowym. Kaplica pw. Matki Boskiej Bolesnej (później Najświętszego Sakramentu) została zbudowana przy południowej elewacji w latach 1723-1727 przez Christopha Hacknera.

Po sekularyzacji zakonu w 1810 roku kościół stał się parafialny, a budynki klasztoru przekształcono w siedzibę sądu. Niestety, w ostatnich dniach II wojny światowej świątynia została poważnie uszkodzona; wieża uległa zawaleniu, a z nią część ściany bocznej oraz sklepienia. Zachowane stalle przeniesiono następnie do chóru katedry. Odbudowa trwała ponad 40 lat, począwszy od 1947 roku i zakończona w 1991 roku ponowną konsekracją. Odbudowany kościół, przy czym latarnia i hełm wieży ukończono dopiero w latach 80., przez pewien czas pełnił rolę garnizonowego w miejsce odbudowywanego po pożarze kościoła św. Elżbiety.

W 1997 roku papież Jan Paweł II oraz kard. Henryk Gulbinowicz przekazali świątynię Kościołowi greckokatolickiemu, nadając jej status siedziby eparchii wrocławsko-gdańskiej. W latach 1997-1999 zakończono również ostateczną renowację, między innymi przełożono dach. Parafia greckokatolicka we Wrocławiu działa już od 1956 roku i wchodzi w skład eparchii wrocławsko-koszalińskiej.

Kaplica Hochberga

W latach 1723–1728, na fundamentach wcześniejszej kaplicy gotyckiej, powstała nowa barokowa kaplica, która została dobudowana od strony południowej nawy kościoła. Jej projekt stworzył Christoph Hackner, a budowa była zlecona przez hrabiego Ferdinanda Hochberga, ówczesnego opata klasztoru norbertanów we Wrocławiu. Hrabia postanowił, że to właśnie w tej kaplicy ma się znajdować jego miejsce wiecznego spoczynku.

W 1725 roku wnętrze kaplicy wzbogacono freskami przedstawiającymi sceny z życia Matki Boskiej, które powstały pod kopułą. Również w środku umieszczono rzeźby wykonaną przez Jana Jerzego Urbańskiego oraz efektowne kamienne ozdoby przygotowane przez Jana Adama Kharingera. Warto również zwrócić uwagę na kratę, która uzyskała miano arcydzieła sztuki kowalskiej.

W ołtarzu znalazła się XV-wieczna pietà, natomiast na zewnątrz kaplicy umieszczono rzeźby Matki Boskiej, św. Barbary oraz św. Jana Nepomucena. Niestety, kaplica doznała poważnych zniszczeń w wyniku bombardowań w 1945 roku. Wnętrze kaplicy zostało wyjątkowo mocno uszkodzone, utraciło swoje cenne wyposażenie, a sklepienie oraz konstrukcja kopuły uległy częściowemu zarwaniu i spękaniu, co spowodowało odpadnięcie większości pokrytych freskami tynków.

Co więcej, sklepienie krypty, znajdującej się pod kaplicą, również się zapadło. W wyniku tych katastrofalnych wydarzeń, gruz wypełniający wnętrze przyczynił się do zniszczenia ponad 90% powierzchni fresków oraz większości dekoracji ściennych.

W latach 2000–2013 przeprowadzono rekonstrukcję wystroju wnętrza, która kosztowała prawie 10 milionów złotych. Przywrócono wówczas sztukaterie oraz polichromie na sklepieniach. Pieta znajdująca się nad ołtarzem jest dokładną kopią oryginału, który jest częścią zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Cały ołtarz składa się z 1300 fragmentów, które udało się odnaleźć w gruzowisku.

W 2023 roku w zbiorach KUL odnaleziono głowę św. Anny z rzeźby, która dotychczas uważana była za zniszczoną. W rzeczywistości, po wojnie została pomyłkowo zidentyfikowana, a następnie zdeponowana w Muzeum Archidiecezjalnym, skąd w 1956 roku trafiła do Lublina.

Inne katedry we Wrocławiu

W Wrocławiu, obok katedry greckokatolickiej, istnieją również inne miejsca kultu, które zaliczają się do katedr różnych wyznań. Wśród nich możemy wymienić:

• rzymskokatolicką archikatedrę św. Jana Chrzciciela,
• luterański kościół Opatrzności Bożej, który pełni funkcje siedziby biskupa, będąc tym samym odpowiednikiem katedry,
• polskokatolicką katedrę pw. św. Marii Magdaleny,
• prawosławną katedrę pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy.

---

Oceń: Katedra św. Wincentego i św. Jakuba we Wrocławiu

---