Kościół Opieki św. Józefa we Wrocławiu

---

Historia

„W obrębie przemysłowej historii Wrocławia, w pobliżu dróg wiodących do Trzebnicy, już w 1362 roku powstało leprozorium, czyli szpital dla kobiet chorych na trąd, poświęcone św. Hieronimowi, które obejmowało również kaplicę. Dla mężczyzn natomiast funkcjonował szpital św. Łazarza, zlokalizowany za południowo-wschodnimi murami miasta, blisko obecnego kościoła św. Łazarza, na Przedmieściu Oławskim.

Kaplicę szpitalną założył Paul Steube ze swoją żoną Katarzyną na gruntach własnego folwarku, przewidując również miejsce na cmentarz przykościelny. Na żądanie biskupa Wacława, 7 stycznia 1400 roku, została ustanowiona parafia św. Urszuli i Jedenastu Tysięcy Dziewic. Wrocławska Rada Miejska przyjęła zarząd nad szpitalem w 1404 roku. W 1523 roku obiekt przeszedł pod zarząd protestantów, jednak w 1529 roku, w obliczu zagrożenia najazdem Turków, zniszczono kościół oraz pobliskie opactwo. W 1546 roku na tym miejscu powstała nowa świątynia, zbudowana w konstrukcji szachulcowej, która w latach 1612-1613 była rozszerzana.

W następstwie stulecia nadszedł czas na całkowitą przebudowę kościoła, co miało miejsce według projektu Christopha Hacknera między 1725 a 1735 rokiem. Niestety, w 1736 roku budowla ucierpiała wskutek powodzi. Szpital, który w międzyczasie z racji malejącego zagrożenia trądem, zamienił swoją funkcję na przytulku dla kobiet, doczekał się nowego gmachu w 1746 roku, a w kościele zainstalowano zegar oraz nowy dzwon. Jednakże w 1751 roku kolejna powódź uderzyła w kościół i szpital.

Podczas oblężenia Wrocławia w grudniu 1757 roku szpital spłonął, a kościół ponownie ucierpiał na skutek ostrzału z działa. W roku 1806, w podobnie alarmującym kontekście, pruskie władze zdewastowały kościół oraz plebanię ze względu na zagrożenie najazdem napoleońskim, a odbudowę rozpoczęto w 1807 roku; wówczas postawiono lekką konstrukcję drewnianą, a w 1821 roku zrealizowano odbudowę w stylu historyzmu według koncepcji Carla Ferdinanda Langhansa, przy wsparciu murarskiego mistrza Valentina Dobe.

W ciągu osiemnastu wieku obiekty szpitalne przechodziły wielokrotne przebudowy, co wówczas zazwyczaj oznaczało modernizację warunków dla osób powyżej 50. roku życia. Aktualnie w miejscu dawnego przytułku funkcjonuje męski akademik Uniwersytetu Wrocławskiego „Wagant”. W czasie II wojny światowej kościół Jedynastu Tysięcy Dziewic przetrwał z niewielkimi szkodami, głównie związanymi z dachem i oknami. Początkowo planowano powołanie do życia katolickiego duszpasterstwa wojskowego w ramach tego protestanckiego obiektu, jednak ostatecznie 15 kwietnia 1946 roku przekazano go karmelitom bosym.

W dniu 16 maja 1946 roku otrzymali oni zgodę władz na osiedlenie się we Wrocławiu, a kościół zmienił swoje wezwanie na obecne. W czerwcu 1947 roku wojsko przekazało kościół oraz plebanię duszpasterstwu wojskowemu jako pomocniczy kościół garnizonowy. W listopadzie 1948 roku dokonano umowy między Generalnym Dziekanatem Wojska Polskiego a karmelitami, co spowodowało, że kościół przeszedł w zarząd oraz administrację Zakonu.

W latach 50. i 60. XX wieku trwały starania o ustanowienie autonomicznej parafii przy kościele i zakonie. Ostatecznie, 1 stycznia 1966 roku, na mocy podziału z innych parafii, powstała parafia Opieki św. Józefa. W kolejnych latach kościół był wielokrotnie poddawany renowacjom i remontom (między innymi w 1999 roku zlikwidowano skutki „powodzi tysiąclecia” z lipca 1997roku). Najnowszym, istotnym nabytkiem w kościele jest nowy marmurowy ołtarz, konsekrowany przez kardynała Henryka Gulbinowicza, metropolitę wrocławskiego, 16 czerwca 2002 roku.”

Architektura

Kościół Opieki św. Józefa prezentuje unikalną konstrukcję, w której dominuje dwunastoboczny plan oraz dach namiotowy, wzbogacony szeroką latarnią. Układ bryły, zbudowanej z elementów podstawowych, a także centralne rozmieszczenie wnętrza, nawiązują do klasycyzmu z epoki rewolucyjnej. Elewacje, w formie stylu arkadowego, są ciekawym elementem architektonicznym, podczas gdy dekoracje odzwierciedlają swobodne inspiracje romanizmem oraz gotykiem.

Wnętrze kościoła otacza arkadowe krużganki, które przypominają teatralne loże, umożliwiając widzom bliski kontakt z centralnym punktem – amboną. Taki układ architektoniczny jest dostosowany do charakterystyki kaznodziejskiego kościoła protestanckiego, jako że tutejsza parafia była protestancka w tamtych czasach. Przywołując detale budowli, warto zwrócić uwagę na prostokątny masyw kruchty, który przylega do konstrukcji dwunastoboku.

Fasada główna wyróżnia się dwoma wysuniętymi do przodu wieżyczkami o kwadratowym planie. Pomiędzy nimi znajdują się trzy płytkie, półokrągło zwieńczone nisze portali, które wzbogacają wizualnie fasadę kościoła. W tych niszach wmurowano gotyckie płaskorzeźby z lat 1480–1490 przedstawiające scenę Ukrzyżowania oraz herbowe kartusze czeskiego lwa i orła – symbole Śląska, które są dziełem rzeźbiarza Bricciusa Gauszke. Prace te zostały przeniesione z rozebranej Bramy Mikołajskiej w 1817 roku.

Obecnie w kościele znajdują się 47-głosowe organy z elektryczną trakturą, które charakteryzuje nowoczesny prospekt, dodający szczyptę nowoczesności do historycznej struktury. W trakcie powojennej przebudowy, realizowanej w latach 1946-48, dzięki staraniom społeczności wileńskiej, powstała tutaj wierna replika Kaplicy Ostrobramskiej, w tym obraz umieszczony w metalowej sukience. W rezultacie tej innowacji, kościół zyskał szczególne uznanie w środowiskach kresowych aż do końca lat 80. XX wieku.

Niezwykła architektura nie była istotnie modyfikowana podczas kolejnych remontów, co pozwoliło zachować jej pierwotny charakter i wartość historyczną.

---

Oceń: Kościół Opieki św. Józefa we Wrocławiu

---