Kościół św. Michała Archanioła we Wrocławiu

---

Historia

Historia kościoła znajduje swoje korzenie już w około 1120 roku, kiedy to komes Piotr Włostowic podjął decyzję o fundacji opactwa benedyktyńskiego poświęconego św. Wincentemu. W skład zespołu klasztornego wchodził kościół, który na początku nosił wezwanie Marii Panny oraz św. Wincentego, znany później pod samym imieniem Wincentego. W 1139 roku benedyktyni, przy wsparciu biskupa wrocławskiego, przejęli kaplicę św. Michała, integrując ją w strukturę swojego kompleksu klasztornego.

W drugiej połowie XII wieku doszło do istotnej zmiany, kiedy to norbertanie zastąpili benedyktynów, a spór pomiędzy zgromadzeniami został ostatecznie rozstrzygnięty w 1193 roku przez arcybiskupa gnieźnieńskiego, Piotra Łabędzia. Norbertanie przyczynili się do znacznej rozbudowy klasztoru, co znacząco wpłynęło na jego architekturę i funkcjonowanie.

W roku 1529 wrocławska rada miejska, pod wpływem królewskiego podskarbiego, wrocławskiego arystokraty Heinricha Rybischa, zdecydowała o zburzeniu klasztoru. Obawiano się zagrożenia ze strony Turków, którzy mogli znaleźć schronienie w murach kościoła poza fortyfikacjami miejskimi. Choć ostatecznie Turcy skierowali się w stronę Wiednia, decyzja o zniszczeniu zespołu klasztornego została podjęta. W następnych latach na tym miejscu wzniesiono najpierw kościół drewniany, a później murowany.

W latach 1862–1871 zrealizowano budowę kościoła w obecnym kształcie zegarzyka, na bazie projektu Alexisa Langera, w stylistyce neogotyku akademickiego. W trakcie realizacji robót budowlanych miała miejsce katastrofa związana z zawaleniem się wieży północnej, co wymusiło zmiany w projekcie. Na skutek tego wydarzenia Langer został odsunięty od dalszych prac, a dokończenie inwestycji powierzone Karlowi Lüdeckiemu.

Kościół stał się pierwszą dużą katolicką świątynią, która powstała w Wrocławiu po włączeniu miasta do Prus, stanowiąc symbol oporu katolików wobec kulturkampfu. W latach 1922–1933 regularnie uczestniczyła w modlitwach mieszcząca się w okolicy ul. Nowowiejskiej Edyta Stein, która później została kanonizowana. Jej kaplica znajduje się obecnie po lewej stronie kościoła.

W kontekście II wojny światowej, kościół został poważnie uszkodzony podczas oblężenia Wrocławia i początkowo przeznaczono go do rozbiórki. Jednak w 1947 roku obiekt został przekazany księżom salezjanom, którzy rozpoczęli jego odbudowę. W kolejnych latach założyli w pobliżu swoje zgromadzenie zakonne, a także ustanowili kaplicę oraz uruchomili Prywatne Gimnazjum Salezjańskie im. Św. Edyty Stein. W latach 2002–2004 przeprowadzono renowację dachu nawy oraz transeptu, który został pokryty miedzią w odtworzonej formie.

Architektura i wnętrze

Kościół św. Michała Archanioła we Wrocławiu to prawdziwy architektoniczny skarb tego miasta. Jest to obiekt orientowany, a jego konstrukcja zbudowana jest z cegły maszynowej, której rozmiary przypominają cegłę stosowaną w średniowieczu. W budowli uwidaczniają się również piaskowcowe detale architektoniczne.

Obiekt ma formę bazyliki z trzema nawami i pięcioma przęsłami, zrealizowanej na planie krzyża łacińskiego, czego integralną częścią są sklepienia krzyżowo-żebrowe. Prezbiterium kościoła ma zwężające się, wieloboczne zakończenie, a po jego bokach znajdują się otwarte pięcioboczne kaplice, które dodają skali oraz różnorodności. Transept również ma pięć przęseł, a jego zakończenia zdobione są eleganckimi domkami portalowymi, z których na dzień dzisiejszy zachował się jedynie południowy.

Wnętrze kościoła charakteryzuje się strzelistością oraz bogatą historią zdobnictwa, pierwotnie bogato zdobioną polichromią motywów roślinnych. Nawa główna poprzedzona jest trójprzęsłowym przedsionkiem, który obramowany jest wieżami, do których przylegają wieloboczne kaplice. Na bardziej zachodniej elewacji znajdują się trzy portale, z figuralnymi tympanonami, które zwieńczone są subtelnymi, ażurowymi wimpergami.

Wieża kościoła obecnie dźwiga jeden dzwon o tonie a’. Jego napęd jest ręczny, a dzwon używany jest tylko dwa razy w roku. W codziennym użytkowaniu dzwon ten jest zastępowany przez dzwony elektroniczne. Warto odnotować, że przed wybuchem II wojny światowej na wieży wisiał jeszcze jeden dzwon.

Tympanon Jaksy

W kontekście historii kościoła św. Michała Archanioła, niezwykle istotnym elementem jest tympanon Jaksy, który reprezentuje najstarszy zachowany w Polsce tympanon fundacyjny, datowany na lata około 1160–1163. Jego unikalność sprawia, że jest to bezcenny skarb naszej kultury.

Na tympanonie przedstawiony jest wizerunek Chrystusa Tronującego, a po bokach można dostrzec Jaksy z żoną Agatą oraz księcia Bolesława Kędzierzawego z synem Leszkiem. Postać Bolesława dzierży w rękach model kościoła z inskrypcją „Bitom”, co jest wyjątkowym świadectwem fundacji kościoła, który powstał na Wzgórzu św. Małgorzaty w Bytomiu.

Obecnie tympanon ten można podziwiać w Muzeum Architektury we Wrocławiu, gdzie pełni rolę ważnego elementu wystawy, przybliżającego zwiedzającym historię i kulturę tego miejsca.

---

Oceń: Kościół św. Michała Archanioła we Wrocławiu

---