Bazylika św. Elżbiety we Wrocławiu

---

Historia i architektura

Na początku XIII wieku w Wrocławiu rozpoczęto budowę kościoła pod wezwaniem św. Wawrzyńca, który został stworzony z cegły i kamienia w stylu romańskim. W 1253 roku, za panowania Henryka III, kościół przekazano krzyżowcom, co miało na celu zapewnienie odpowiedniej opieki religijnej. Zaledwie kilka lat później, 31 marca 1252, po raz pierwszy wspomniano o parafii św. Elżbiety, a 19 listopada 1257 roku biskup Tomasz I poświęcił kościół pod tym właśnie wezwaniem. Pomimo tego, równocześnie używano nazwy św. Wawrzyńca dla ołtarza głównego oraz wieży kościoła, której budowę rozpoczęto przed 1339 rokiem.

W XIV wieku zrealizowano projekt trójnawowej bazyliki, której fundatorem był Bolesław III Rozrzutny. Wznoszenie obiektu rozpoczęto w stylu gotyckim redukcyjnym, a najważniejsze etapy budowy miały miejsce w latach 1309–1387. Zachodnie przęsło naw ukończono w 1318 roku, natomiast kaplica pw. Najświętszej Maryi Panny została zbudowana w 1384 roku z rąk Otto z Nysy. Kościół ten spełniał funkcję świątyni parafialnej wrocławskiego patrycjatu, będąc porównywanym wielkością z katedrą św. Jana.

Architektura świątyni zachwyca swoją detalicznością i starannością. Sklepienia głównej nawy to proste sklepienia krzyżowe, które układają się pod wysokością 29,7 m. Prezbiterium, mimo że wydzielone wewnętrznie, nie wyróżnia się na zewnątrz i kończy się w formie trójbocznej, natomiast nawy boczne są przedłużone i przyjmują analogiczny kształt do prezbiterium. Całkowita długość bryły kościoła to 68,2 m, zaś szerokość wynosi 34,47 m. Główną wieżę zbudowaną od południa ukończono w połowie XV wieku, osiągając wysokość 130,5 m, co czyniło ją najwyższą na Śląsku, a także jedną z najwyższych na świecie w tamtym okresie.

Do otoczenia kościoła przylegał cmentarz, który otaczały niewielkie domki księży-altarystów, co podkreślało monumentalność świątyni. Kruchty zostały wzniesione z obu stron budowli, a główny portal prowadził do przyziemia wieży. Elewacja zachodnia, choć pozbawiona portalu, miała jednak swój urok, układając się ukośnie wobec osi kościoła ze względu na sąsiednią ulicę.

Przełomowym momentem w historii kościoła miało miejsce 6 kwietnia 1525 roku, kiedy to stał się on świątynią ewangelicką. Nowym proboszczem został Ambrosius Moiban, a historia związana z „przejęciem” kościoła dotyczyła rozgrywki w kości między patrycjuszem a mistrzem krzyżowców. W 1529 roku, w wyniku silnej wichury, zawalił się drewniany hełm wieży. Księża katoliccy interpretowali to jako karę boską, natomiast ewangelicy dostrzegali w tym szczególną opiekę Bożą, ponieważ nikt nie zginął podczas tragedii.

W latach 1531–1535 odbudowano wieżę, która zyskała nowy hełm w stylu renesansowym, który przetrwał do dnia dzisiejszego. W 1598 roku, podczas remontu dachu, nałożono charakterystyczną dachówkę mnich-mniszka, która stworzyła wzór w kolorach czerwono-zielonej szachownicy, podobny do tych, które zdobiły dach Ratusza i Fary Marii Magdaleny. W 1649 roku doszło do kolejnych zniszczeń, gdy część więźby dachowej zawaliła się.

Kościół doświadczył poważnych zniszczeń w latach 1806/1807, podczas oblężenia Wrocławia przez wojska napoleońskie. Odnowa budowli miała miejsce w latach 1856–1857 z okazji 600-lecia jej istnienia, jednak tragiczne zdarzenie miało miejsce 29 października 1857 roku, kiedy to zawaliły się dwa filary i część sklepień nawy południowej. Po odbudowie, w 1858 roku, kościół został ponownie konsekrowany.

W miarę upływu lat świątynia wzbogacała się o liczne elementy wyposażenia, w tym monumentalne organy, które zbudowali Michael Engler Młodszy i Gottlieb Benjamin Engler między 1750 a 1761 rokiem. Organy te, po licznych renowacjach, liczyły 91 głosów, lecz uległy zniszczeniu podczas pożaru w 1976 roku. Mniejsze organy zbudowane przez Adama Horatio Caspariniego w 1718 roku znajdują się obecnie w Auli Muzycznej Uniwersytetu Wrocławskiego.

Na przełomie XIX i XX wieku, dla poprawienia komunikacji, wyburzono większość domków altarystów, pozostawiając jedynie cztery z nich. Warto zwrócić uwagę na domki Jaś i Małgosia, które przetrwały mimo planów przekształceń urbanistycznych, a ich historia sięga lat 20. XX wieku. Kościół przetrwał II wojnę światową bez większych uszkodzeń, a po wojnie krótko służył polskiej parafii ewangelicko-augsburskiej. W listopadzie 1946 roku obiekt został przekazany katolickiemu ordynariatowi polowemu, pełniąc rolę kościoła garnizonowego.

2 lipca 1946 roku odprawiono w nim pierwszą mszę św. przez polskiego księdza rzymskokatolickiego, dziekana ppłk Bronisława Nowyka. Kościół został również wykorzystywany jako sala koncertowa, w szczególności podczas festiwalu Wratislavia Cantans. W wyniku pożarów, które miały miejsce w latach 1960, 1975 i 1976, zniszczone zostały nie tylko organy, ale także wiele oryginalnych elementów budowlanych. Najpoważniejsze zniszczenia miały miejsce 9 czerwca 1976 roku, kiedy to spłonęło niemal całe drewniane wyposażenie.

Rewitalizacja rozpoczęła się dopiero w 1981 roku i postępowała w wolnym tempie. Zastosowano nowoczesne metody budowlane, a szczęśliwie odtworzono również szachownicowy wzór dachu. Ostatecznie w 1997 roku świątynia oraz taras widokowy na wieży zostały udostępnione odwiedzającym. W tym samym roku, 31 maja, Jan Paweł II poświęcił kościół, a sześć lat później nadano mu status bazyliki mniejszej.

Na placu przykościelnym w końcu lat 90. powstał pomnik ks. Dietricha Bonhoeffera, niemieckiego pastora-antyfaszysty, co stanowi dowód związku między miastem a jego skomplikowaną historią. W jednym z domków altarystów mieszkał grafik i rzeźbiarz Eugeniusz Get-Stankiewicz, a jego dorobek artystyczny znalazł się na elewacji przed domem.

Taras widokowy

Wieża kościelna osiąga imponującą wysokość 91,46 metra. Niezapomniane doświadczenia czekają na tych, którzy zdecydują się wspiąć na taras widokowy, znajdujący się na wysokości około 75 metrów, do którego prowadzi skomplikowana i wymagająca wspinaczka ponad 300 schodów.

Na szczycie, odwiedzający mają okazję podziwiać szerokie i dalekie widoki. Panorama obejmuje nie tylko wrocławski rynek, ulokowany u stóp wieży, ale także majestatyczny szczyt Sudetów – Śnieżkę. Takie widoki z pewnością dostarczą niezapomnianych wrażeń zarówno mieszkańcom, jak i turystom.

Kaplica Smedchina

Kaplica Smedchina, dwupoziomowa struktura, powstała na przełomie XIV wieku, z pierwotnym wezwaniem Trójcy Świętej i Marii Panny, została wzniesiona jako dobudowa do północnej elewacji bazyliki. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 18 grudnia 1389 roku, kiedy to została ufundowana przez rajcę miejskiego, Mathiasa Smedchina.

W 1766 roku w kaplicy zorganizowano bibliotekę, której darczyńcą był pastor kościoła, Johann Friedrich Burg. Niestety, od 1865 roku kaplica pozostawała w stanie opuszczonym, aż do 1890 roku, kiedy przeprowadzono renowację elewacji oraz wprowadzono neogotyckie okno.

Rok 2004 był przełomowy dla kaplicy, gdyż na jej górnym poziomie odkryto doskonale zachowane barwne polichromie, które mają znaczną wartość artystyczną i historyczną. Te unikalne malowidła łączą elementy późnego średniowiecza z wczesnymi renesansowymi rozwiązaniami. Zostały one namalowane z jednolitym zamysłem programowym tuż przed reformacją. Niedługo po tym wydarzeniu, po przejęciu kościoła przez ewangelików, polichromie zostały pobielone.

Na ścianie wschodniej, gdzie niegdyś znajdował się ołtarz, przedstawiono Ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa razem z Marią, Janem Ewangelistą oraz rzymskimi żołnierzami rozgrywającymi o szatę Jezusa. Malowidła ukazują także Modlitwę w Ogrójcu, z grupą śpiących Apostołów oraz Judaszem w towarzystwie anioła i kielicha, na tle realistycznego krajobrazu. Nad wejściem do kaplicy umieszczono łacińską inskrypcję na iluzyjnym zwoju, upamiętniającą nieistniejący już ołtarz.

Na ścianie zachodniej odnajdujemy św. Krzysztofa, który niesie Dzieciątko Jezus przez rzekę w otoczeniu realistycznego krajobrazu. Obok niego znajduje się postać pustelnika z latarnią, św. Jadwiga, św. Grzegorz Wielki stojący przy mensie ołtarzowej, św. Anna Samotrzecia na tronie, a także Madonna Apokaliptyczna, przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem w promienistej mandorli. Nie brakuje również przedstawienia męczeństwa św. Marka.

Na północnej ścianie z kolei, po obu stronach okna, umieszczono św. Benona oraz św. Bartłomieja, a ich towarzyszem są herby fundatorów polichromii, udekorowane labrami na tle wzorzystej tkaniny. Na arkadzie południowej znajduje się św. Józef, otoczony ornamentem o częściowo zoomorficznych kształtach.

Sklepienie kaplicy pokryte jest ornamentem roślinnym w kolorystyce błękitnej lub żółto-błękitnej, który układa się promieniście w okolicy zworników. W północnym zworniku znajduje się Oblicze Chrystusa, natomiast w południowym zworniku umieszczona jest czerwona tarcza z gmerkiem. Kaplica Smedchina jest zatem prawdziwym skarbem późnogotyckich polichromii, które pozostają w doskonałym stanie, zachwycając zarówno historyków, jak i miłośników sztuki.

Dzwony

W wieży kościoła św. Elżbiety znajdują się trzy dzwony, które odgrywają istotną rolę w życiu liturgicznym i społecznym. W szczególności dzwon Bohaterów, jeden z największych, bije codziennie o godzinie 17.30, a także w każdą niedzielę o 11.30.

Imię	Rok	Odlewnia	Masa (kg)	Ton uderzeniowy	Napis	Stan
Duży dzwon – Dzwon Bohaterów (Heldenglocke)	1923	Linke Hoffmann Lauchhammer, Torgau	4678 kg	a°	„DEN HELDEN DES WELTKRIEGES ZUM EHRENDEN GEDÄCHTNIS 1923 UNSER GLAUBE IST DER SIEG” (Bohaterowie wojny światowej w uczciwej pamięci 1923 Nasza wiara jest zwycięstwem)	Działa, jednak dzwon jest unieruchomiony z powodu uszkodzonej konstrukcji nośnej. Uderza tylko serce napędzane łańcuchami.
Średni Dzwon	1471	Mathias Haubnitz, Brno	~3500 kg	c’	„*O REX *GLORIE *VENI *CUM *PACE ** MATHIAS HAUBNICZ*” (O królu chwały przybądź w pokoju Mathias Haubnicz)	Nie jest podłączony ani używany
Mały dzwon	1460	?	~1500 kg	e’	„*O REX *GLORIE *VENI *CUM *PACE * AVE MARIA* GRATIA *PLENA *DOMINUS TECUM *ANNO *DOMINI MCCCCLX” (O królu chwały przybądź w pokoju, Zdrowaś Mario, łaskiś pełna, Pan z Tobą)	Pękł w pożarze w 1976 roku, nie jest podłączony ani używany.

Przynależność organizacyjna kościoła św. Elżbiety

W styczniu 1991 roku Jan Paweł II, za pomocą dekretu wydanego przez Kongregację ds. Biskupów, formalnie przywrócił w Polsce Ordynariat Polowy Wojska Polskiego, po blisko pięćdziesięciu latach przerwy. Ta decyzja oznaczała znaczący krok w przywracaniu duchowej opieki nad osobami związanymi z wojskiem.

Natomiast parafia cywilno-wojskowa św. Elżbiety we Wrocławiu została oficjalnie erygowana 15 marca 1998 roku. W chwili obecnej obejmuje ona 2695 mieszkańców, oferując im wsparcie duchowe i organizacyjne. W roli proboszcza parafii pełni posługę ks. prał. płk Janusz Radzik, który prowadzi działania wspierające lokalną społeczność.

Katastrofy kościoła

Historia bazyliki św. Elżbiety we Wrocławiu zna wiele tragicznych momentów, które na trwałe odcisnęły swoje piętno na jej architekturze. Oto chronologia najważniejszych katastrof, które dotknęły ten wspaniały obiekt.

• 1529: zawalił się iglicowy hełm,
• 1645: zniszczone zostały południowe okna,
• 1649: zawaliła się więźba dachowa,
• 1749: zniszczone zostały okna południowe,
• 1806: runął kamienny baldachim z figurami,
• 1857: zawaliły się dwa filary nawy południowej,
• 1962: w wyniku uderzenia pioruna spłonęła latarnia hełmu,
• 1975: spłonęła wieża,
• 1976: spłonęła cała świątynia wraz ze wspaniałymi organami.

Każda z tych tragedii była nie tylko utratą elementów budowlanych, ale także zaważyła na duchowym i kulturalnym wymiarze tego miejsca. Pomimo tych wyzwań, bazylika nadal przyciąga pielgrzymów oraz turystów swoją historią i architekturą.

Stacje radiowe

W poniższym zestawieniu znajdą Państwo szczegółowe dane dotyczące stacji radiowych dostępnych w regionie Wrocławia. Informacje obejmują częstotliwości, nazwy stacji, ich moc oraz typ polaryzacji sygnału.

Częstotliwość	Nazwa stacji	Moc	Polaryzacja
92,0 MHz	Radio Rodzina (Wrocław)	2,5 kW	pionowa (V)

---

Oceń: Bazylika św. Elżbiety we Wrocławiu

---