Edyta Stein

Duchowieństwo i religia

Edyta Stein, znana również jako Edith Stein, jest postacią niezwykle ważną w historii zarówno filozofii, jak i religii. Urodziła się 12 października 1891 roku we Wrocławiu, a jej życie zakończyło się tragicznie 9 sierpnia 1942 roku w niemieckim obozie Auschwitz-Birkenau.

Była niemiecką filozof i fenomenolog o żydowskich korzeniach, która przeszła na katolicyzm. Po nawróceniu przyjęła życie zakonne jako zakonnica karmelitanka bosa, przyjmując imię Teresa Benedykta od Krzyża. Jej droga duchowa i intelektualna, związana z klasycznym i fenomenologicznym myśleniem, miała istotny wpływ na współczesną filozofię oraz teologię.

Uznawana jest za świętą i męczennicę Kościoła katolickiego, a także patronkę Europy. Jej życie i prace stają się obiektem zainteresowania nie tylko w kontekście religijnym, ale również w ramach studiów nad fenomenologią oraz rolą kobiet w filozofii. Istnieją również postulaty, aby przyznać jej tytuł Doktora Kościoła, co w pełni podkreśla jej wkład i znaczenie w Kościele.

Życiorys

Lata dzieciństwa i młodości

Edyta Stein przyszła na świat w dniu Jom Kipur w licznej, zamożnej żydowskiej rodzinie, w Wrocławiu, w nieistniejącym dziś domu przy Kohlenstrasse 13. Była najmłodszym dzieckiem z jedenaściorga potomków handlarza drewnem Siegfrieda Steina oraz Augusty Stein z domu Courant. Jej ojciec zmarł, gdy miała zaledwie dwa lata, co wymusiło na matce łączenie opieki nad dziećmi z prowadzeniem zmarłej męża firmy.

Od października 1897 roku uczęszczała do Gimnazjum Żeńskiego im. Cesarzowej Wiktorii, które mieściło się w dawnym pałacu książąt opolskich, obecnie pod adresem pl. Nankiera 1. Mimo że jej rodzina pielęgnowała głęboką wiarę judaistyczną, Edyta w wieku czternastu lat ogłosiła, iż jest ateistką. W latach 1908–1911 uczyła się w liceum przy szkole im. Wiktorii, teraz znanym jako I LO we Wrocławiu. Po zdaniu matury 3 marca 1911 roku rozpoczęła studia na Śląskim Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma we Wrocławiu, gdzie specjalizowała się w germanistyce, historii oraz psychologii pod kierunkiem Williama Sterna, znanego z opracowania skali IQ.

Wkrótce po rozpoczęciu studiów, w 1913 roku, przeniosła się do Getyngi na Uniwersytet Georga-Augusta, gdzie prowadził zajęcia Edmund Husserl. Następnie kontynuowała naukę na Uniwersytecie Albrechta i Ludwika we Fryburgu. W trakcie I wojny światowej pracowała jako sanitariuszka w Czerwonym Krzyżu, przeszła szkolenie w Szpitalu Wszystkich Świętych we Wrocławiu (niem. Allerheiligen Hospital), a następnie została przydzielona do lazaretu w Hranicach na Morawach. Po wojnie wróciła do Wrocławia, gdzie objęła stanowisko nauczycielki w swoim dawnym gimnazjum przy Bluecherstrasse (dzisiejsza ul. Poniatowskiego 9 – siedziba I LO), prowadząc zajęcia z łaciny, języka niemieckiego, historii i geografii.

Przejście na katolicyzm

Podczas studiów przygotowała rozprawę doktorską zatytułowaną O zagadnieniu wczucia, którą obroniła u Husserla. Tam poznała Maxa Schelera, co wpłynęło na jej zrozumienie katolicyzmu i zjawisko wiary. Poznała także Romana Ingardena, który był świadkiem jej wewnętrznych zmian. Po stracie bliskiego znajomego, Adolfa Reinacha, podczas I wojny światowej, Edyta popadła w apatię i rozdarcie duchowe. Wstąpiła do Niemieckiej Partii Demokratycznej, jednak inspiracja, jaką dała jej wdowa po Reinachu, spowodowała, że zaczęła przeżywać nawrócenie, które kulminowało w domu Hedwig Conrad-Martius.

„Sięgnęłam na chybił trafił i wyjęłam książkę sporej objętości. Nosiła tytuł: Życie św. Teresy z Avili spisane przez nią samą. Zaczęłam czytać, zachwyciłam się natychmiast i nie przerwałam lektury aż do jej ukończenia. Gdy zamknęłam książkę, powiedziałam sobie: To jest prawda.”

1 stycznia 1922 roku przyjęła sakrament chrztu, przyjmując imiona Edith Teresia Hedwig oraz dokonała pierwszej komunii świętej w kościele św. Marcina w Bad Bergzabern. Dwa tygodnie później przeszła sakrament bierzmowania w kaplicy biskupa Spiry. Jej duchowa droga uległa pogłębieniu dzięki studiowaniu prac świętego Tomasza z Akwinu. Zaczęła również prowadzić wykłady i audycje radiowe. W latach 1923–1931 była wykładowcą w liceum dla dziewcząt oraz w Instytucie Kształcenia Nauczycieli Sióstr Dominikanek w Spirze. Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy została zwolniona z pracy, a w latach 1932–1933 pełniła funkcję docenta w Niemieckim Instytucie Pedagogiki Naukowej w Münsterze.

W zakonie karmelitanek oraz deportacja do KL Birkenau

13 października 1933 roku Edith pożegnała się z rodziną, choć jej matka nie mogła znieść tej decyzji. Następnego dnia dołączyła do Karmelu w Kolonii, a 15 kwietnia 1934 roku przyjęła imię zakonne: Teresa Benedykta od Krzyża, wybierając św. Teresę z Ávili i św. Jana od Krzyża jako duchowych opiekunów. 21 kwietnia 1938 roku, po trzech latach wiedzy zakonne, złożyła śluby wieczyste, a 1 maja otrzymała czarny welon karmelitański z rąk biskupa sufragana dr. Strockumsa. Wkrótce do zakonu dołączyła jej siostra Rosa.

Na skutek rosnących prześladowań Żydów, w dniu 31 grudnia 1938 roku przeniesiono ją do klasztoru w Echt w Holandii. Po inwazji niemieckiej na Holandię, 2 sierpnia 1942 roku została aresztowana w ramach masowych łapanek katolików pochodzenia żydowskiego. W obliczu tego wydarzenia skomentowała do swojej siostry Rosie:

„Chodź, idziemy cierpieć za swój lud.”

Wkrótce po aresztowaniu, osadzono je w obozie przejściowym Westerbork w północnej Holandii. Ostatni raz widziano ją 7 sierpnia na dworcu głównym we Wrocławiu, kiedy to pociąg wiózł ją z innymi Żydami do niemieckiego obozu śmierci Auschwitz. 9 sierpnia wraz z siostrą Rosą zginęła w obozie zagłady KL Auschwitz-Birkenau. Na jej drodze męczeńskiej towarzyszyli m.in. s. Lisamaria Meirowsky i br. Wolfgang Rosenbaum OFM. Jej ciało zostało spalone w obozowym krematorium.

Działalność naukowa

Edyta Stein, znana również jako św. Teresa Benedykta od Krzyża, charakteryzowała się niezwykle bogatą działalnością naukową, która w dużej mierze koncentrowała się na filozofii. Początkowo jej prace skupiały się głównie na fenomenologii, jednak z biegiem lat zaczęła poszerzać swoje zainteresowania, porównując fenomenologię z tomizmem. Edith Stein była także aktywna w zakresie tłumaczeń dzieł świętego Tomasza z Akwinu oraz świętego J.H. Newmana. Jako karmelitanka bosa, obdarzona głębokim życiem wewnętrznym, wyrażała wartość mistycznych przeżyć, co zaowocowało napisaniem pracy poświęconej św. Janowi od Krzyża zatytułowanej Wiedza Krzyża.

Jej filozofia jest często określana jako „filozofia światła”, co ma związek z jej głębokim zainteresowaniem człowiekiem jako świadomą, myślącą i wolną istotą. Główne tematy jej prac koncentrują się na relacji między człowiekiem a Bogiem oraz na drodze prowadzącej do Niego.

Najważniejsze dzieła

  • O zagadnieniu wczucia. Rozprawa doktorska (Zum Problem der Einfühlung. Dissertation), Halle 1917. Wyd. polskie: „O zagadnieniu wczucia”. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1988,
  • Fenomenologia Husserla a filozofia św. Tomasza z Akwinu. Księga pamiątkowa ku czci Husserla (Die Phänomenologie Husserls und die Philosophie des hl. Thomas von Aquin. Jubiläumsausgabe für Husserl), Halle 1929,
  • Św. Tomasza z Akwinu badania dotyczące zagadnienia prawdy (Des hl. Thomas von Aquino Untersuchungen über die Wahrheit), t. 1-2, Breslau 1931,
  • Byt skończony a byt wieczny (Endliches und ewiges Sein), 1937, wydane: Freiburg im Breisgau 1950. Pozycja ta jest przeróbką pracy habilitacyjnej pt. Możność i akt (Potenz und Akt. Habilitationsschrift). Wydanie polskie: Byt skończony a byt wieczny. Immaculata J. Adamska OCD (przekład), Anna Grzegorczyk (przedmowa do wyd. polskiego). Poznań: W drodze, 1995, s. 518. ISBN 83-7033-140-8,
  • Wiedza Krzyża. Studium o św. Janie od Krzyża (Kreuzeswissenschaft. Studie über Johannes vom Kreuz), niedokończone 1942, nowe niemieckie wydanie: Herder Verlag, Freiburg im Breisgau 2003. Wydanie polskie w przekładzie s. Immakulaty J. Adamskiej OCD i Grzegorza Sowinskiego wydano w 2013 r. w Krakowie w Wydawnictwie Karmelitów Bosych,
  • Twierdza duchowa (Welt und Person. Beitrag zum christlichen Wahrheitsstreben), Zysk i S-ka, 2006. ISBN 83-7298-920-6,
  • EdithE. Stein, EdmundE. Husserl, Beiträge zur philosophischen Begründung der Psychologie und der Geisteswissenschaften. Edmund Husserl zum 60. Geburtstag gewidmet, 1922, OCLC 884112666 [dostęp 2024-01-22] (niem.). Brak numerów stron w książce.

Proces beatyfikacji i kanonizacji

Z inicjatywy sióstr karmelitanek bosych, które wierzyły w świątobliwość życia Edyty Stein, rozpoczęto działania mające na celu jej wyniesienie na ołtarze. Proces informacyjny zapoczątkowano 4 stycznia 1962 roku w archidiecezji kolońskiej i zakończono 9 sierpnia 1972 roku. W tym momencie zaczęto określać ją tytułem Służebnicy Bożej. Kolejnym krokiem było szczegółowe zbadanie jej pism oraz spuścizny literackiej, aby upewnić się, że są zgodne z nauczaniem Kościoła katolickiego.

Po dokonaniu tych analiz, Stolica Apostolska 10 marca 1978 roku wydała dekret potwierdzający ważność procesu dotyczącego jej pism, a 15 listopada 1985 roku kolejny dekret uznający ważność procesu informacyjnego. Kiedy ustalono przyczyny męczeństwa Edyty, 17 stycznia 1986 roku Stolica Apostolska wydała dekret nihil obstat, co oznaczało zgodę na rozpoczęcie procesu beatyfikacyjnego uznając ją za męczennicę. W 1986 roku postulator generalny procesu beatyfikacyjnego złożył w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych dokument nazwaną Positio, który był wymagany do dalszej procedury beatyfikacyjnej.

Przewodniczący konsultorzy teologiczni spotkali się 28 października 1986 roku, by omówić sprawę, a następnie, 13 stycznia 1987 roku, zorganizowano sesję biskupów i kardynałów w Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych, którzy jednogłośnie zatwierdzili dokumentację procesu beatyfikacyjnego. W dniu 26 stycznia 1987 roku papież Jan Paweł II podpisał dekret o heroiczności życia i cnót Edyty Stein oraz jej męczeństwie, co nadało jej tytuł Czcigodnej Służebnicy Bożej.

Beatyfikacja miała miejsce 1 maja 1987 roku podczas uroczystej mszy, przewodniczonej przez Jana Pawła II, która odbyła się na stadionie Müngersdorf w Kolonii, w czasie drugiej pielgrzymki papieża do Niemiec. Wzięło w niej udział około 70 000 wiernych, w tym 28 członków rodziny Edyty. Wówczas o. Symeon od św. Rodziny OCD został postulatorem generalnym. Aby przejść do kanonizacji, konieczne było zgłoszenie cudu za jej wstawiennictwem. Tym cudem było nadzwyczajne uzdrowienie amerykańskiej dziewczynki Teresy Benedykty McCarthy z Brockton w stanie Massachusetts, która została zatruta przedawkowaniem leku tylenol.

Proces diecezjalny w tej sprawie trwał od 1 czerwca 1992 roku do 26 kwietnia 1993 roku, po czym 3 grudnia 1993 roku Stolica Apostolska wydała dekret potwierdzający ważność tego postępowania. Po zbadaniu okoliczności cudownego uzdrowienia przez Komisję Lekarską, 6 czerwca 1996 roku, odbyła się sesja konsultorów teologicznych 25 lutego 1997 roku, a 18 marca 1997 roku biskupi i kardynałowie Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych wydali pozytywną opinię i przedłożyli papieżowi propozycję kanonizacji.

8 kwietnia 1997 roku papież podpisał dekret o zgodzie na kanonizację, która miała miejsce 11 października 1998 roku na placu świętego Piotra w Rzymie podczas uroczystej mszy świętej, również pod przewodnictwem Jana Pawła II. W homilii papież zaznaczył, że:

Święta Teresa Benedykta od Krzyża zrozumiała, że miłość Chrystusa i wolność człowieka przenikają się ze sobą, ponieważ miłość i prawda pozostają w wewnętrznym związku. Poszukiwanie prawdy i przekładanie jej na miłość nie pozostają w sprzeczności. Ona zrozumiała, że prawda i miłość są wzajemnie sobie potrzebne. W naszych czasach prawda bywa często zastępowana przez opinię większości. Rozpowszechnia się przekonanie, że trzeba posługiwać się prawdą także przeciwko miłości.

W Kościele katolickim jej wspomnienie liturgiczne przypada na 9 sierpnia, w dniu rocznicy jej śmierci.

Upamiętnienie

1 października 1999 roku Edyta Stein została uznana przez Stolicę Apostolską za patronkę Europy. Jej wpływ i pamięć są szczególnie widoczne w Lublińcu, który czci jej postać poprzez parafię pw. św. Teresy Benedykty od Krzyża. W tym mieście znajduje się muzeum poświęcone Edycie Stein oraz jeden z nielicznych kościołów, które noszą jej imię. Inne miejsca, gdzie można ją uhonorować, to Gdańsk, Koszwały, Wilkowice oraz Pogórze.

W Wrocławiu, w miejscu, gdzie niegdyś mieszkała rodzina Steinów, działa Towarzystwo im. Edyty Stein. W pobliskim kościele św. Michała umieszczono kaplicę poświęconą jej osobie, z której niestety skradziono relikwię – kawałek jej habitu. Przy tym kościele w przeszłości funkcjonowało Prywatne Gimnazjum Salezjańskie im. Św. Edyty Stein. Inny znak pamięci o niej można znaleźć na budynku domów Steffensa, przy ul. Kuźniczej 35 we Wrocławiu.

W Rybniku, na terenie kampusu studenckiego należy do Duszpasterstwa Akademickiego kaplica pod wezwaniem Edyty Stein. Ponadto w ewangelickim kościele św. Krzysztofa we Wrocławiu znajduje się witraż przedstawiający Edytę jako „męczennicę XX wieku”.

Pamięć o niej jest szczególnie pielęgnowana w Lublińcu, regionie, do którego Edyta często przyjeżdżała w dzieciństwie, by odwiedzać swoich dziadków. W tym miejscu w 2000 roku powstał katolicki Zespół Szkół im. św. Edyty Stein, a w 2008 roku muzem Edyty Stein powróciło do domu jej dziadków, które przeszło renowację. W Lublińcu obchodzono rok Edyty Stein, podczas którego 11 października odbyła się uroczystość nadania patronatu św. Teresy Benedykty od Krzyża. W tym samym roku, muzeum zostało oficjalnie otwarte, a także wzniesiono tablicę upamiętniającą jej osobę. Rzeźba, która przedstawia Edytę w habicie, została ustawiona na Małym Rynku, wykonana przez Stanisława Kowalczyka w 2005 r.

W dniu 14 marca 2011 roku miało miejsce odsłonięcie tablicy pamiątkowej w Liceum Ogólnokształcącym nr I we Wrocławiu z okazji setnej rocznicy uzyskania przez Edytę Stein świadectwa dojrzałości.

W Oleśnie, przy ul. ks. Bruno Alexandra, jest dom spotkań im. św. Edyty Stein, który jest częścią lokalnej parafii. Natomiast w 2013 roku w Warszawie powstała Fundacja Europa Christiana im. św. Teresy Benedykty od Krzyża.

W Zielonej Górze działa Instytut Filozoficzno-Teologiczny im. Edyty Stein, będący filią Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu. Jej życie zostało upamiętnione w filmie fabularnym „Siódmy pokój”, w którym główną rolę gra Maia Morgenstern. To dzieło z 1996 roku, wyreżyserowane przez Márty Mészáros, przybliża historię niezwykłej postaci i jej niepowtarzalny wkład w duchowość i kulturę europejską.

Oceń: Edyta Stein

★★★★★
Średnia ocena:4.75 Liczba ocen:12