Zespół budynków mieszkalno-usługowych przy ulicy Górnickiego we Wrocławiu

---

Położenie i otoczenie

Osiedle znajduje się w sercu Wrocławia, w obszarze nazwanym Ołbin, który jest częścią śródmieścia. Ta dzielnica, przypisana do współczesnych granic samorządowego osiedla Ołbin, dawniej była znana jako Śródmieście. Region ten bywa określany w różnorodnych kontekstach również jako centrum miasta, a jego teren przypisany jest do jednostki urbanistycznej, którą stanowi Śródmieście Nadodrzańskie.

Obszar, na którym zlokalizowany jest budynek, kwalifikuje się jako obszar z zabudową typową dla śródmieścia, charakteryzującą się wysokim wykorzystaniem ziemi oraz gęstością zaludnienia. Wśród cech takiej zabudowy można wyróżnić blok urbanistyczny w formie kwartału, w którym ulice oraz place wypełniają ciągłe pierzeje bądź elewacje budynków.

W tym terenie występuje wiele istotnych obiektów oraz przestrzeni publicznych i komercyjnych. Ponadto jego lokalizacja zapewnia wyjątkowo korzystny dostęp do komunikacji miejskiej. W sąsiedztwie zespołu budynków znajdują się przystanki tramwajowe, które obsługują linie komunikacyjne w ramach wrocławskiego systemu transportu miejskiego, usytuowane na ulicach takich jak ulica Henryka Sienkiewicza oraz ulica Nowowiejska.

Historia

Przed II wojną światową obszar, na którym powstała kolonia Wrocławskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM), charakteryzował się intensywną zabudową śródmiejską, w której dominowały kamienice rozmieszczone w układzie pierzejowym. Dodatkowo można było tam spotkać oficyny oraz inną zabudowę, która znajdowała się we wnętrzach międzyblokowych. Tragedia, jaką były działania wojenne na skutek oblężenia Wrocławia w 1945 roku, spowodowała znaczne zniszczenia, chociaż nie były one tak dotkliwe jak w niektórych dzielnicach południowych i zachodnich. W wyniku tych wydarzeń, wśród pozostałej przedwojennej struktury miejskiej, powstały liczne wolne przestrzenie. Jednym z takich obszarów była okolica ulic Łukasza Górnickiego, Henryka Sienkiewicza, Mikołaja Reja, Chemicznej, a także częściowo granicząca z ulicą Chemiczną.

W latach 50. XX wieku teren ten przeszedł proces odgruzowywania, co stało się punktem wyjścia do stworzenia koncepcji nowego osiedla dla powstałej w 1946 roku Wrocławskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Prace projektowe prowadził Leszek Tumanowicz, zatrudniony w Wojewódzkim Biurze Projektów Budownictwa Wiejskiego we Wrocławiu (W.B.P.B.W.). W skład zespołu pracującego nad projektem weszli również inni projektanci, tacy jak T. Szerbak, B. Pepłowski oraz R. Zwiernik, związani z tym biurem. W październiku 1958 roku zaprezentowana została wstępna koncepcja architektoniczna, która miała na celu stworzenie osiedla dla około 400 mieszkańców, jednak pełna realizacja tego projektu nie doszła do skutku.

Decyzję o lokalizacji osiedla podjęło Prezydium Rady Narodowej we Wrocławiu oraz Miejski Zarząd Architektoniczno-Budowlany 7 października 1958 roku. Skierowano do realizacji projekt zmodyfikowany, opracowany dla Głównego Architekta miasta, A. Kulicza, w lutym 1959 roku. W porównaniu do pierwszej wersji, zrezygnowano z budowy dominantu w formie punktowego budynku z dwukondygnacyjną kawiarnią, dodano natomiast kolejny blok mieszkalny. Zmniejszono również skalę pawilonu kawiarni oraz zmieniono funkcję użytkową, zwiększając ilość mniejszych mieszkań, co było znaczącą zmianą w stosunku do pierwotnego projektu, który zakładał większą liczbę mieszkań trzypokojowych i czteropokojowych. Budowy budynków mieszkalnych trwały od 1959 do 1961 roku.

W tym samym okresie, po przeciwnej stronie ulicy Łukasza Górnickiego, zrealizowano nowy obiekt edukacyjny – budynek szkoły przy ulicy Łukasza Górnickiego 20, znany jako szkoła podstawowa nr 84. Całkowita realizacja osiedla zakończyła się w 1963 roku.

Pawilon handlowo-usługowy w tym osiedlu był obiektem, który budził wiele kontrowersji dotyczących jego formy. Mbłacze, początkowo zaplanowany dla potrzeb kawiarni, był przedmiotem sporów, a jego realizacja okazała się problematyczna. W projekcie miał on pełnić rolę parawanu, oddzielającego dwu różne strefy: wnętrze międzyblokowe oraz ruchliwą ulicę. W toku prac nad jego projektem, szczególnie wielokrotnie go modyfikowano. Ostateczna wersja budynku, stworzona w 1958 roku przez J. Gierczaka, przewidywała renomowaną, dwukondygnacyjną kawiarnię, z tarasem i rampami, która miała być istotnym elementem głównej osi komunikacyjnej przy ulicy Henryka Sienkiewicza.

W kolejnych latach koncepcja budziła kontrowersje, co spowodowało, że zadanie opracowania nowego projektu przekazano Spółdzielczemu Przedsiębiorstwu Projektowemu. W 1961 roku, J. Zachodny, przy współpracy z J. Gierczakiem, stworzył nowy projekt, który miał na celu uproszczenie pierwotnej wizji. Finalnie powstał blok z zachowaniem pierwotnych konturów, jednak zredukowany do jednej kondygnacji, składający się z dwóch pawilonów połączonych razem. W tych budynkach ulokowano kawiarnię, sklep spożywczy oraz kiosk Ruchu, a ich forma nawiązywała do stylistyki uproszczonego modernizmu. Od strony ulicy, elewacje budynków zyskały duże przeszklenia oraz charakterystyczny podcień. Budowa pawilonu trwała od 1961 do 1962 roku.

Określenia i nazwy

Obecnie osiedle nie posiada określonej nazwy własnej, co sprawia, że w różnych publikacjach można natknąć się na różnorodne terminy związane z tym kompleksem. Poniżej przedstawiamy listę najbardziej popularnych nazw, które mogą się pojawić w kontekście tego założenia przestrzennego oraz zespołu zabudowy:

• Kolonia WSM,
• Osiedle WSM,
• Osiedle mieszkaniowe WSM,
• Osiedle przy ul. Górnickiego,
• Zespół budynków mieszkalno-usługowych przy ulicy Górnickiego,
• Zespół domów mieszkalno-usługowych przy ulicy Łukasza Górnickiego,
• Zespół mieszkaniowo-usługowy w rejonie ulic Ł. Górnickiego, H. Sienkiewicza, M. Reja i Nowowiejskiej.

Zabudowa i zagospodarowanie terenu

Układ zabudowy nowego osiedla mieszkalno-usługowego w Wrocławiu charakteryzuje się przemyślanym rozmieszczeniem budynków, które zostały zlokalizowane zarówno wzdłuż ulic, jak i w układzie grzebieniowym. Na ulicy Henryka Sienkiewicza, będącej główną arterię zbiorczą osiedla, umieszczono pawilon handlowo-usługowy w linii dawnych zabudowań oraz wieloklatkowy budynek położony wzdłuż ulicy, ale cofnięty względem trasy. Tego rodzaju rozwiązanie przestrzenne pozwoliło na wydzielenie pasa zieleni, który częściowo izoluje budynek mieszkalny od intensywnego ruchu na arterii.

Na ulicy Łukasza Górnickiego zrealizowano pięć bloków mieszkalnych, które zostały rozmieszczone w sposób grzebieniowy z dużymi przestrzeniami zieleni pomiędzy nimi. Wewnątrz kwartału zaprojektowano przyjemne osiedlowe wnętrza, w których zieleń odgrywa kluczową rolę, otaczając budynki mieszkańców.

Na obrzeżach osiedla zlokalizowany jest trzyklatkowy budynek, który również umiejscowiony jest wzdłuż ulicy, oraz jednoklatkowy budynek z przejazdem bramowym, przylegający do zachowanego odcinka pierzei wschodniej. Na wschodniej stronie ulicy Mikołaja Reja, nowa zabudowa domyka obszar, tworząc spójną kompozycję urbanistyczną, która nawiązuje do istniejącej zabudowy, a jednocześnie tworzy nowoczesny charakter osiedla.

Warto również zaznaczyć, że budowa tego kompleksu osiedlowego wpłynęła na układ komunikacyjny w tym rejonie, przerywając dotychczasowy bieg ulicy Chemicznej. Ulica ta, niegdyś ciągnąca się od Łukasza Górnickiego aż do Mikołaja Reja, aktualnie kończy się w okolicach ul. Łukasza Górnickiego oraz zachowuje fragment — sięgacz, który pozostaje połączony z ul. Mikołaja Reja.

Nieruchomości i własność

Osiedle budynków wymienionych w kontekście lokalizacji jest usytuowane na określonych działkach gruntu, co podkreśla ich specyfikę oraz wartości. Poniżej przedstawiono szczegóły dotyczące tych nieruchomości:

Adres	Powierzchnia	Klasa użytku	Id EGiB G5
			Id IIP PL.PZGiK.112.EGiB
Ulica Łukasza Górnickiego 11, 13	1.748 m²	B – Tereny mieszkalne	026401_1.0005.AR_15.132
			CE23BFF6-7E06-400A-B767-5E5658ED1336
Ulica Łukasza Górnickiego 15, 17	1.777 m²	B – Tereny mieszkalne	026401_1.0005.AR_15.133
			9739D53B-D3F0-48CF-BFD1-158337DFB924
Ulica Łukasza Górnickiego 19, 21	1.976 m²	B – Tereny mieszkalne	026401_1.0005.AR_15.134
			207B3CB9-1A8C-49ED-8E89-D9EECED9E291
Ulica Łukasza Górnickiego 23, 25	1.954 m²	B – Tereny mieszkalne	026401_1.0005.AR_15.135
			9C9C5C53-AE7E-42FF-B453-5236414B38F4
Ulica Łukasza Górnickiego 27, 29	1.280 m²	B – Tereny mieszkalne	026401_1.0005.AR_15.141
			A978D841-8BBD-4F92-94F0-16EE6FCABDC7
Ulica Łukasza Górnickiego 31, 33, 35	1.642 m²	B – Tereny mieszkalne	026401_1.0005.AR_15.71/16
			026401_1.0005.AR_15.71/16
Ulica Łukasza Górnickiego 37	909 m²	B – Tereny mieszkalne	026401_1.0005.AR_15.131
			A973A158-CE54-4703-BECD-7057BBF0945C
Ulica Mikołaja Reja 42, 44	1.500 m²	B – Tereny mieszkalne	026401_1.0005.AR_15.136
			D211F43F-8A0D-4328-9AE7-E72A6719C027
Ulica Henryka Sienkiewicza 76-84	1.425 m²	Bi – Inne tereny zabudowane	026401_1.0005.AR_15.139
			79D0DDC2-1DE4-4F04-B65C-EF19E8C313C4
Ulica Henryka Sienkiewicza 86, 88, 90, 92	3.186 m²	B – Tereny mieszkalne	026401_1.0005.AR_15.81/20
			A041B6A8-3162-4AA1-995F-6B68522FF47E

Wymienione aktywa gruntowe, na których wzniesione są budynki mieszkalne, są przedmiotem współwłasności, obejmując zarówno osoby fizyczne, jak i podmioty prawne. Z kolei nieruchomość przeznaczona na działalność handlowo-usługową, jest w posiadaniu Gminy Wrocław, z ustanowionym prawem użytkowania wieczystego.

Podobne zasady dotyczą także przestrzeni wspólnej pomiędzy blokami, która rozciąga się od ulicy Henryka Sienkiewicza do ulicy Chemicznej. Warto podkreślić, że sama ulica Chemiczna i przylegający do niej sięgacz ulicy Łukasza Górnickiego pozostają własnością gminy, jednak są zarządzane oraz użytkowane przez odpowiednie władze.

W obrębie tej lokalizacji, na północ od ulicy Chemicznej i zajazdu, również znajdują się tereny przynależące do Gminy Wrocław, w których bezpośrednio sprawowany jest jej zarząd. Dodatkowo, pod adresem ulicy Łukasza Górnickiego 37a, umiejscowiony jest Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjny OSTOJA, stanowiący ważny element społeczny w tej przestrzeni.

Budynki

W ramach osiedla stworzono siedem budynków wolnostojących, dwa budynki przylegające do istniejącej zabudowy, znane także jako budynki plombowe, oraz jeden wolnostojący pawilon usługowy. Wyliczając szczegółowo, obiekty te są następujące:

Adres	Powierzchnia zabudowy	Liczba kondygnacji nadziemnych	Rodzaj wg KŚT	Identyfikator EGiB G5
				Identyfikator IIP PL.PZGiK.112.EGiB
ulica Łukasza Górnickiego 11, 13	426 m²	4	m – budynki mieszkalne (110)	026401_1.0005.AR_15.132.1_BUD
				37791F86-8BF9-42D2-997D-A44E02D63143
ulica Łukasza Górnickiego 15, 17	423 m²	4	m – budynki mieszkalne (110)	026401_1.0005.AR_15.133.1_BUD
				429E7B21-EED7-4BE5-9D96-8D43A3C10B11
ulica Łukasza Górnickiego 19, 21	428 m²	4	m – budynki mieszkalne (110)	026401_1.0005.AR_15.134.1_BUD
				7B50BBE0-CCCC-4B20-9B35-1465FE519D87
ulica Łukasza Górnickiego 23, 25	427 m²	4	m – budynki mieszkalne (110)	026401_1.0005.AR_15.135.1_BUD
				37B74421-6762-4F67-84E6-CE1AB6B22606
ulica Łukasza Górnickiego 27, 29	434 m²	4	m – budynki mieszkalne (110)	026401_1.0005.AR_15.141.1_BUD
				A235E8AB-7F43-4B23-BFFC-C53A63CCAAD0
ulica Łukasza Górnickiego 31, 33, 35	659 m²	4	m – budynki mieszkalne (110)	026401_1.0005.AR_15.71/16.1_BUD
				3CACF559-EF2F-4CC3-AD28-EEFA5C0B5C1A
ulica Łukasza Górnickiego 37	202 m²	5	m – budynki mieszkalne (110)	026401_1.0005.AR_15.131.1_BUD
				BE3B5A73-238A-4629-AAC7-480A117ACC32
ulica Mikołaja Reja 42, 44	244 m²	5	m – budynki mieszkalne (110)	026401_1.0005.AR_15.136.1_BUD
				BEA89350-3FE7-414C-B351-063A6E66C610
ulica Henryka Sienkiewicza 76-84	748 m²	1	h – budynki handlowo-usługowe (103)	026401_1.0005.AR_15.139.1_BUD
				A8000915-2349-402B-B910-4E81655E4107
ulica Henryka Sienkiewicza 86, 88, 90, 92	886 m²	5	m – budynki mieszkalne (110)	026401_1.0005.AR_15.81/20.1_BUD
				86F641FF-94C2-419F-AF78-6824B0597145

W pawilonie handlowo-usługowym, który znajduje się przy ulicy Henryka Sienkiewicza 76-84, obecnie funkcjonuje między innymi supermarket, będący częścią ogólnopolskiej sieci franczyzowej Delikatesy Centrum.

Architektura

Wprowadzenie

W ramach osiedla WSM powstały budynki mieszkalne, które przyciągają uwagę swoją modernistyczną architekturą oraz przemyślanym, abstrakcyjnym detalem. Projektanci zadbali o oryginalne rozwiązania, co nadaje im wyjątkowy charakter, mimo ich prostej formy. Na szczególną uwagę zasługują starannie zaprojektowane elewacje, które odznaczają się pomysłowym detalem oraz użyciem światłocieniowych układów loggii i balkonów.

Skosy, wykorzystane zarówno w konstrukcji balkonów, jak i w osłonach dachowych, nadają całości dynamikę. Ponadto w pionach klatek schodowych zamontowano luksfery, które podkreślają ich charakter. Obecnie niestety część z nich została zamurowana lub zastąpiona oknami, co zatarło ten pierwotny akcent. Niemniej jednak ażurowe balustrady balkonowe wyróżniają się jako kolejny charakterystyczny element budynków.

Nieco inny charakter przyjął budynek znajdujący się przy ulicy Henryka Sienkiewicza 86, 88, 90, 92, gdzie na dachu urządzono przestronny taras. Wejście na niego usytuowano pod lekkim kątem, wspieranym na podpórkach w kształcie litery „V”. Mieszkania są jasne i przestronne, a każde z nich posiada osobny balkon lub loggię.

Budynki mieszkalne

Ulica Łukasza Górnickiego 37

Obiekt ten nosi miano budynku plombowego, ponieważ przylega do zachowanej kamienicy pod numerem 39. Jego kubatura wynosi 4.500 m³, a powierzchnia użytkowa to 693 m². W porównaniu do innych budynków z zespołu, wyróżnia się przejazdem bramowym oraz odmiennie zaprojektowanym dachem. Bryła budynku jest prostokątna, z dłuższym bokiem równolegle do ulicy, co nadaje mu zwartą formę.

Wejście do klatki schodowej, zlokalizowane centralnie, dostępne jest z podwórza. Budynek ma pięć pięter oraz poddasze, a jego dach jest trójspadowy, co dodaje mu lekkości. Gzyms koronujący płynnie przechodzi w linię gzymsu sąsiedniej kamienicy. Asymetryczna elewacja od strony ulicy posiada pięć osi, w których skonstruowano trzy piony okien, z jednym wejściem na mały balkon. Dwie osie nad bramą wyznaczają okna oraz drzwi balkonowe z loggią.

Elewacja wschodnia, skierowana ku podwórzu, jest symetryczna i także zawiera pięć osi, gdzie w osi klatki schodowej umieszczono wnękę na całej wysokości budynku. Nowoczesne okna wstawione w miejsce pierwotnych, były zaś półszklonymi rozwiązaniami z pasami luksferów. Dolna elewacja od strony południowej jest asymetryczna z jedną osią, a jej balkonami zabezpieczono ażurowymi balustradami. Układ mieszkań różni się w zależności od kondygnacji, a na parterze i wyższych piętrach zaprojektowano: jedno mieszkanie jednopokojowe, dwa dwupokojowe oraz wspólną suszarnię na poddaszu.

Ulica Łukasza Górnickiego 31, 33, 35

Wolnostojący budynek tej lokalizacji ma trzy klatki schodowe oraz dłuższy bok umieszczony równolegle do ulicy. Przypomina swym kształtem prostokąt z zwartą bryłą, a jego kubatura wynosi 9.300 m³, a powierzchnia użytkowa to 1.714 m². Posiada płaski dach, z delikatnym nachyleniem w kierunku wschodnim, otoczony niską ścianką attykową. Wejścia do klatek schodowych ulokowane są od strony ulicy, a także dodatkowe wejścia do piwnicy znajdują się po północnej i południowej stronie.

Elewacja zachodnia, jako frontowa, jest symetryczna i składa się z piętnastu osi, w których wyodrębniono cztery części z pionami klatek schodowych cofniętymi od lica murów balkonowych. Balkony są objęte obramowaniem tworzącym moduły. Wewnątrz budynku, rozkłady mieszkań w skrajnych klatkach różnią się od układu w klatce środkowej. Na każdym piętrze w skrajnych klatkach znajdują się po trzy mieszkania, w tym dwa dwupokojowe oraz jednopokojowe o nieco mniejszej powierzchni niż w klatce środkowej, gdzie są cztery mieszkania na piętrze.

Budynki grzebieniowe

Pomieszczenia mieszkalne położone wzdłuż ulicy Łukasza Górnickiego, od numeru 13 do 29, składają się z zespołu pięciu dwuklatkowych budynków, które zbudowane są w układzie grzebieniowym, prostopadle do ulicy. Dwa z nich, oznaczające numery 15-17 oraz 23-25, zawierają schrony wentylacyjne z oknami umieszczonymi od strony dziedzińca. Budynki te są czterokondygnacyjne oraz podpiwniczone, z kubaturą każdego z nich wynoszącą 6.200 m³ i powierzchnią użytkową 1.150 m². V kształt literę „L”, a do wejść można podejść od strony północnej.

Dachy tych budynków są płaskie, a elewacje układają się asymetrycznie w siedem osi od strony północnej i południowej oraz trzy osie na stronie zachodniej i dwie na wschodniej. Balkony na południowych elewacjach są objęte wspólnym obramowaniem, tworzącym pionowe moduły. Dodatkowo detal ten zdobi daszki nad wejściami do klatek schodowych. Odbijające się światło w klatkach schodowych tworząc ciemniejsze wnęki, pod względem przeszklenia miały również swoją pierwotną formę.

Ulica Henryka Sienkiewicza 86-92

Budynek na ulicy Henryka Sienkiewicza 86-92 również jest wolnostojący, posiada cztery klatki schodowe oraz szyby wentylacyjne schronu. Jego kubatura wynosi 14.600 m³, z powierzchnią użytkową sięgającą 2.858 m². Bryła budynku jest zwarta, z pięcioma kondygnacjami nadziemnymi i jedną podziemną, przykryta płaskim dachem. Na części południowej znajduje się attyka, a obszar północny jest obniżony, umożliwiając stworzenie tarasu z balustradą

konstrukcją. Zwieńczenie budynku przyjmuje kształt prostokąta stawianego równolegle do ulicy z wejściami od strony ulicy oraz dodatkowymi w podwórzu. Parter budynku także ma swoje unikalne ryzality w narożnikach. Na południowej elewacji wschodniej, posiadającej szesnaście osi, występują balkony.

Ulica Mikołaja Reja 42-44

Jedynym budynkiem osiedla z adresem przypisanym do ulicy Mikołaja Reja jest obiekt przy tej ulicy, określany jako plombowy. Stanowi on zwarty element, posiada pięć kondygnacji nadziemnych i jedną podziemną, a jego kubatura wynosi 7.300 m³, przy powierzchni użytkowej 1.410 m². Structura tego budynku również sprzyja wyodrębnieniu dwóch pionów klatek schodowych. Elewacja wschodnia, skierowana w stronę ulicy, jest symetryczna i ma dziesięć osi z wyraźnym podziałem na pięć części.

Od strony podwórza, elewacja zachodnia również posiada symetryczny układ z 14 osiami, podzielonymi na wnęki klatek schodowych, które pierwotnie miały okna wypełnione luksferami. W budynku powstały po trzy dwupokojowe mieszkania na kondygnacjach, w tym dwa posiadające powierzchnię 59,6 m². Pozostałe położone na piętrze, oferują miejsce na kuchnię, małą łazienkę oraz osobną toaletę.

Pawilon handlowo-usługowy

Pawilon handlowo-usługowy, zbudowany w uproszczonej stylistyce modernizmu, charakteryzuje się dużymi przeszkleniami na elewacji. Został zaprojektowany jako budynek jednokondygnacyjny i częściowo podpiwniczony, z kubaturą wynoszącą 4.300 m³ oraz powierzchnią użytkową równą 754 m². Położony na platformie z dostępem dla samochodów dostawczych, pawilon zyskał nowoczesny charakter, a komunikacja została zorganizowana poprzez schody i rampy. Jego układ w rzucie poziomym składa się z dwóch przesuniętych w stosunku do siebie prostokątów, co czyni go spójną całością.

Na fasadzie budynku, która tworzy elewację południową, znajdują się trzy osie dużych okien wystawowych oraz jeden cofnięty fragment. Całość uzupełnia charakterystyczny podcień. Podobnie, jak w innych częściach budynku, również w tylnej części znajdują się wejścia na zaplecze oraz mniejsze okna.

Aspekty budowlane

Budynki mieszkalne

Podstawą całej konstrukcji budynków mieszkalnych są solidne fundamenty, które zostały wykonane z żwirobetonu. Ściany nośne, usytuowane w układzie poprzecznym, zbudowane zostały z gruzobetonu jednofrakcyjnego. Wewnętrzne ścianki działowe oraz elementy nienośne wybudowane są z pustaków typu Siporex lub z cegły dziurawki. Stropy między kondygnacjami stanowią elementy gęstożebrowe znane jako D.M.S. Na samym szczycie budynków wzniesiono wentylowane stropodachy, w których znajduje się przestrzeń powietrzna. Dodatkowo, jako izolację termiczną, zastosowano żużel, na którym ułożono szlichtę cementową.

Nad tym elementem zaprojektowano dach z płyt bytomskich, który zabezpieczono podwójną papą na lepiku. Warto zauważyć, że konstrukcja dachu nad budynkiem przy ulicy Łukasza Górnickiego 37, przylegającym do zabytkowej zabudowy, powstała na podstawie więźby dachowej z drewna, posiadającej kleszczowo-płatwiową strukturę i została pokryta dachówką karpiówką. Elewacje budynków w dużej mierze wykończono jako tynkowane jasnym tynkiem szlachetnym, oraz w niektórych przypadkach poddano ociepleniu i malowaniu w różnorodnych kolorach.

Wnętrza budynków charakteryzują się różnorodnymi posadzkami, dostosowanymi do funkcji przestrzeni. Na korytarzach oraz schodach zainstalowano posadzki lastrykowe, w mieszkaniach pierwotnie znajdowała się klepka trocinowa, a w piwnicach posadzki betonowe. Balustrady schodowe zaprojektowano z płaskowników i kątowników, a ich pochwyt pokryty został taśmą PVC. Otwory okienne w większości mają standardowy, prostokątny kształt, przybierają formę dwudzielnych lub dwudzielnych połączonych z drzwiami balkonowymi. Na klatkach schodowych umieszczono prostokątne, dwudzielne okna w wersji plastikowej lub wykonane z pionowych luksferów. W budynku przy ulicy Łukasza Górnickiego 37 dostępne są podwójne, poziome okna oddzielone murami, a w dolnej części poddasza małe, prostokątne okna dwudzielne.

Pawilon usługowy

W przypadku pawilonu usługowego, jego fundamenty również wykonano w technologii betonowej, wylewanej na mokro. Ściany konstrukcyjne są z cegły pełnej, a wewnętrzne ścianki działowe z cegły dziurawki. Stropodach oparty jest na podciągach z żelbetu i został odpowiednio ocieplony z zastosowaniem paroizolacji. Schody prowadzące do piwnicy są tradycyjnie wykonane z żelbetu.

Od strony głównej ulicy znajdują się duże okna wystawowe, które wykorzystują metalową ślusarkę, podczas gdy w kiosku umieszczono okna plastikowe. Natomiast w przestrzeni międzyblokowej zastosowano drewniane okna krosnowe, które dodatkowo zabezpieczono poprzez zakratowanie. Drzwi do lokali są metalowe, przeszklone, ale w jednym z lokali udało się je wymienić na wersję PVC. Elewacje pawilonu zaprojektowane są w technologii tynkowania i malowania.

Wnętrza pawilonu wypełniają posadzki z płytek gresowych oraz lastrico, podczas gdy w piwnicach zastosowano beton. Z przodu pawilonu umieszczono schody zewnętrzne, które częściowo zostały wykonane z betonu i lastrico, a także wyłożone betonową kostką, szczególnie przy kiosku. W całym budynku zainstalowane są różnorodne instalacje, w tym centralnego ogrzewania, wodne, kanalizacyjne, gazowe, elektryczne oraz klimatyzacyjne.

Zieleń

Osiedle wyróżnia się luźnym układem zabudowy, co w sposób wyraźny kontrastuje z gęstą zabudową, która zaczęła się kształtować w XVIII wieku. Proces ten uwzględniał zasady i postulaty określone w Karcie Ateńskiej, co pozwoliło na stworzenie dość zróżnicowanych, wewnętrznych przestrzeni zielonych.

Na terenie osiedla znajdują się różnorodne formy zieleni, w tym zieleń międzyblokowa, szczególnie zauważalna pomiędzy budynkami usytuowanymi w stosunku do siebie w sposób grzebieniowy, jakie znajdziemy przy ulicy Łukasza Górnickiego. Z tego miejsca można dostrzec przestronny zieleniec, który został zaprojektowany w obrębie całego kwartału. Wśród wypełniającej tę przestrzeń zieleni, usytuowane są chodniki prowadzące do budynków oraz przejścia przez dziedzinc, a także ścieżki ułatwiające spacerowanie i komunikację.

Na podstawie materiałów pozyskanych z wykopów oraz istniejącego gruntu, powstała mała górka, która zyskała popularność jako miejsce zabaw dla dzieci, zwłaszcza do jazdy na sankach oraz nartach. W jej sąsiedztwie znajduje się pozostałość po dawnym lodowisku, mającym prostokątny kształt o wymiarach 15×14 m. Teren osiedla został również dobrze przemyślany pod kątem potrzeb najmłodszych mieszkańców – wyznaczono tu także place zabaw.

Układ zieleni na tym terenie charakteryzuje się luźnym stylem. W znacznej części kwartału zaplanowano trawniki ułożone w geometryczne kształty, otoczone żywopłotami. Dodatkowo, na terenach zieleni posadzono wiele rodzimych drzew. Wśród nich możemy wymienić: topole włoskie (Populus nigra L. 'Italica’), surmie bignoniowe (Catalpa bignonioides) o znacznym obwodzie sięgającym 150 cm, oraz topole czarne (Populus nigra) o obwodzie bliskim 240 cm. Na tym obszarze występują także młode czeremchy (Prunus serotina), majestatyczne jesiony (Fraxinus excelsior), jawory (Acer pseudoplatanus), a także śliwy domowe (P. domestica ssp. Syriach).

W zakresie krzewów, ich skład wzbogacają następujące gatunki: jaśminowce wonne (Philadelphus coronarius), lilaki pospolite (Syringa vulgaris), forsycje (Forsythia × intermedia), sumaki (Rhus typhina), złotokapy (Laburnum anagyroides) oraz głogi pośrednie (Crataegus × media), w tym największy, którego obwód wynosi 140 cm, usytuowany jest przy ulicy Henryka Sienkiewicza.

Odbiór, opinie

Kolonia WSM stanowi pionierski przykład osiedla w śródmieściu Wrocławia, które powstało zgodnie z ideami modernizmu. Jego lokalizacja zrealizowana została w miejscu dawnej zabudowy zniszczonej w wyniku oblężenia miasta w 1945 roku, otoczona przez dziewiętnastowieczne kamienice. W grudniu 1958 roku Rada Techniczna Wojewódzkiego Biura Projektów Budownictwa Wiejskiego, które zajmowało się opracowaniem projektu, wydała pozytywną opinię na temat proponowanych rozwiązań. Architektura obiektów zyskała uznanie jako interesująca, natomiast z perspektywy ekonomicznej oceniono ją jako właściwą i oszczędną.

Współczesne oceny także podkreślają, że modernistyczny układ urbanistyczny tego osiedla jest udany. Zastosowane rozwiązania architektoniczne oraz przemyślane rozmieszczenie budynków sprawiły, że osiedle wkomponowało się w istniejący kontekst sąsiedzki. Na przykład, lokalizacja pawilonu oraz budynku mieszkalnego wzdłuż ulicy Henryka Sienkiewicza została uznana za trafny wybór, który optycznie dopełnia północną pierzeję ulicy i eliminuje wrażenie jej przerwania.

Warto również zaznaczyć, że zaprojektowane rozmieszczenie budynków skutecznie oddziela zielone wnętrze osiedla od ruchliwej ulicy, co wpływa na komfort mieszkańców. Krytycy zauważają, że rozluźnienie zabudowy jest jednym z założeń, które zostało starannie przemyślane przez projektantów. Kwestia wysokości budynków, które są węższe i wyższe od tradycyjnych, wolnostojących kamienic, również zasługuje na pozytywną ocenę, gdyż dobrze wpisują się w kontekst historycznej zabudowy. Te działania sprawiają, że osiedle jest odbierane jako integralna część dawnych obszarów Wrocławia.

Uznaje się, że architektura osiedla jest interesująca, a jej detale są proste, co czyni ją rozpoznawalnym elementem tej lokalizacji. Rozważając różne aspekty kompozycji zabudowy, zwraca się uwagę na budynki wzdłuż ulicy Henryka Sienkiewicza, które harmonijnie nawiązują do sąsiednich obiektów. Kolejnymi istotnymi elementami są budynki przy ulicy Łukasza Górnickiego, które, z liniowym układem, łączą nową i starszą zabudowę.

Reasumując, przestrzenna koncepcja tego osiedla uznawana jest za wyjątkową w skali Wrocławia. Wyróżnia się przemyślaną kompozycją oraz harmonijnym połączeniem różnych stylów architektonicznych, co sprzyja tworzeniu komfortowych warunków mieszkalnych na niewielkim terenie. W realizacji tych celów pomocna była Karta Ateńska, która podkreśla wagę rozwoju terenów zielonych oraz dostęp do naturalnego światła i świeżego powietrza. Jednak pojawia się także zdecydowany sprzeciw wobec wszelkich nieprzemyślanych ingerencji w tę strukturę, w tym planowane dogęszczanie zabudowy.

Na uwagę zasługuje też sama architektura obiektów, która wymaga staranności w przypadku remontów, aby zachować ich unikalny charakter. Wiele osób uznaje zespół budynków mieszkalno-usługowych za przykład wysokiej kultury projektowania i myślenia o przestrzeni miejskiej.

Ogólny stan techniczny całej zabudowy oceniany jest jako dobry, choć poszczególne budynki zróżnicowane. Problemy związane z zaniedbaniami obejmują tereny zielone, komunikację, a także małą architekturę. W szczególności zauważalny jest chaos w rozmieszczeniu informacji i reklam. Mimo że budynki zachowują swój pierwotny charakter, również one podlegały wielu zmianom, które negatywnie wpływają na ich estetykę. Przykładem takich modyfikacji są zmiany w oknach oraz ocieplenia elewacji.

Rzadziej można spotkać poglądy mówiące o braku harmonii nowej zabudowy z lat 60. i 70. XX wieku z otaczającą architekturą, jednak warto dążyć do ich analizy i dyskusji nad ewentualnymi planami przebudowy.

Ochrona

Cały teren, który obejmuje Kolonię WSM, jest objęty szczególną ochroną i widnieje w gminnej ewidencji zabytków. Jest on określany jako historyczny układ urbanistyczny Przedmieścia Piaskowego, które stanowi część Śródmieścia Wrocławia. W kontekście tego wpisu ochrona dotyczy układu przestrzennego, który kształtował się od XVIII wieku aż do roku 1945. W tym przypadku, klasyfikacja ochrony została określona jako inny typ. Zespół ten ma przypisany identyfikator INSPIRE_ID: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_UU.4375. Warto zaznaczyć, że stan zachowania obiektu oceniany jest na poziomie 4, co oznacza dobry stan, lub na 5, co wskazuje na bardzo dobry stan.Ochrona tego osiedla mieszkalnego jako integralnej części przestrzennej również została ujęta w gminnej ewidencji zabytków. Zostało ono zdefiniowane jako zespół budynków mieszkalno-usługowych przy ulicy Górnickiego, datowanych na lata 50. XX wieku. Klasyfikacja ochrony jest również w tym przypadku inna. Zespół tych domów otrzymał identyfikator INSPIRE_ID: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_ZE.15428.

W obrębie osiedla istnieją także budynki, które podlegają szczególnej ochronie zgodnie z poniższym zestawieniem.

Oznaczenie	Adres	INSPIRE_ID	Fotografia
A	Łukasza Górnickiego 37	PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.165751	_
B	Łukasza Górnickiego 31, 33, 35	PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.165765	_
C1	Łukasza Górnickiego 27, 29	PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.166870	_
C2	Łukasza Górnickiego 23, 25	PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.166859	_
C3	Łukasza Górnickiego 19, 21	PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.166849	_
C4	Łukasza Górnickiego 15, 17	PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.165792	_
C5	Łukasza Górnickiego 11, 13	PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.165780	_
D	Henryka Sienkiewicza 76-84	PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.166884	_
E	Henryka Sienkiewicza 86, 88, 90, 92	PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.166879	_
F	Mikołaja Reja 42, 44	PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.166882	_

W kontekście chronionego obszaru zespołu zabudowy warto również wspomnieć o trzech zachowanych kamienicach, które zostały wpisane do gminnej ewidencji zabytków. Jedną z nich jest dom przy ulicy Mikołaja Reja 36, pochodzący z roku 1902 (około 1910 roku), któremu przypisano identyfikator INSPIRE_ID: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_BK.169146. Rodzaj ochrony dla tego budynku określono jako inny. Drugą kamienicą jest obiekt przy ulicy Mikołaja Reja 40, z 1906 roku, dla której również ustalono rodzaj ochrony jako inny. Natomiast trzecią z nich stanowi oficyna mieszkalna pod numerem 40a, z 1910 roku, która także podlega ochronie na podstawie wpisu do ewidencji jako inny rodzaj ochrony.

Wspomniane osiedle jest również na liście obiektów postulowanych do wpisu na listę wrocławskich dóbr kultury współczesnej. To podkreśla znaczenie tego miejsca w kontekście lokalnej kultury i historii.

---

Oceń: Zespół budynków mieszkalno-usługowych przy ulicy Górnickiego we Wrocławiu

---