Ulica Gabrieli Zapolskiej we Wrocławiu

---

Historia

Rejon, który dzisiaj znamy jako ulicę Józefa Piłsudskiego, ma swoje korzenie sięgające około XIV wieku, kiedy to był on zabudowany oraz zamieszkany. Na początku XIX wieku, w okolicy tego terenu znajdowały się wiejskie domy, głównie ogrodników. Z tego powodu pierwotnie nosił on nazwę Świdnickie Łąki, zaś obszar ten był znany jako Wygon Świdnicki (Schweidnitrzer Anger) oraz Wielki Wygon (Grosse Anger). Z czasem nazwę zmieniono na ulicę Ogrodową (Gartenstreasse), a rozwój w tej okolicy skłonił społeczeństwo do przyjęcia nazwy Przedmieścia Świdnickiego.

Od roku 1842, po otwarciu Kolei Górnośląskiej, znaczenie tego rejonu znacznie wzrosło, a jego charakter zmieniał się, stając się bardziej ekskluzywną częścią Wrocławia. W 1845 roku złożono wniosek dotyczący wytyczenia nowej ulicy, która dziś znana jest jako Wojciecha Bogusławskiego. Rezultatem tych działań było powstanie ulicy, która dziś prowadzi do ulicy Gabrieli Zapolskiej. W 1846 roku wzdłuż tej ulicy przeprowadzono linię kolejową, która później została podniesiona na estakadę, zbudowaną w latach 1900–1905 (1896-1901), stanowiącą zamknięcie osi widokowej skierowanej ku południowi ulicy Gabrieli Zapolskiej. Pierwsze wzmianki o owej ulicy pochodzą z ksiąg adresowych z 1907 roku.

W 1906 roku, według projektu Waltera Häntschela oraz Hermanna Wahlicha, powstał gmach teatru Metropol, obecnie znany jako Teatr Polski. Do 1935 roku w obiekcie tym miała miejsce operetka, a później teatr dramatyczny. Fasada teatr była inspirowana elewacją jednego z teatrów berlińskich, zaprojektowanym przez Pölzinga. Niestety, działania wojenne w 1945 roku spowodowały poważne zniszczenia, w tym budynku teatru, który odbudowano w 1950 roku według projektu Andrzeja Józefa Frydeckiego. Prace remontowe rozpoczęły się w 1948 roku, a wykonawcą była spółdzielnia Polskie Towarzystwo Budowlane. Teatr Polski wznowił działalność 20 grudnia 1950 roku. W 1994 roku miały miejsce zniszczenia spowodowane pożarem, w wyniku którego spłonęła widownia oraz foyer. Odbudowę wszczęto według projektu Wiktora Jackiewicza, a ponowne otwarcie miało miejsce 20 maja 1996 roku. Od 14 września 2005 roku, duża scena została nazwana na cześć Jerzego Grzegorzewskiego.

Około roku 1920, na mocy projektu Alvina Wedemanna, zbudowano dom handlowy dla J. Fuchs & Söhne, a także sąsiadujący z nim budynek biurowy, który znajduje się na rogu ulic Gabrieli Zapolskiej i Józefa Piłsudskiego. W budynku pod adresem nr 4 mieścił się urząd finansowy. Po zakończeniu działań wojennych, do 1947 roku, w tym obiekcie działało Prezydium Rady Narodowej miasta Wrocławia. Obecnie ten budynek, mieszczący się pod tymi adresami (ulica Gabrieli Zapolskiej 4 oraz ulica Wojciecha Bogusławskiego 6), jak również nowa część, wybudowana w latach 2008–2015 (ulica Wojciecha Bogusławskiego 8-10), oraz biurowiec (ulica Gabrieli Zapolskiej 2 i ulica Józefa Piłsudskiego 45-47) jest siedzibą Urzędu Miejskiego Wrocławia – Centrum Obsługi Mieszkańców.

Podobny czas, około 1920 roku, zrealizowano kamienicę naprzeciwko, przy ulicy Gabrieli Zapolskiej 1, a także Józefa Piłsudskiego 43, która została wyremontowana w 2014 roku. Po wojnie obiekt ten przyjął siedzibę dla nieistniejącego dziś przedsiębiorstwa budowlanego Jedynka Wrocławska (Wrocławskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego Nr 1 Grupa „Jedynka Wrocławska”, ulica Gabrieli Zapolskiej 1). Przedsiębiorstwo to rozpoczęło w 2000 roku realizację projektu kompleksu usługowo–parkingowego z wykorzystaniem swojej spółki „Prim”, zlokalizowanego przy placu Rozjezdnym, gdzie według ideałów M. Kupczyka i P. Spychały dążono do jego ukończenia. Niestety, w momencie, gdy budynek osiągnął stan surowy otwarty, związane z nim firmy upadły (Jedynka Wrocławska została wykreślona z Krajowego Rejestru Sądowego w 2010 roku). W kolejnych latach, znany jako „wrocławski szkieletor”, budynek ów został ostatecznie rozebrany w 2017 roku. W parterowym lokalu budynku przy ulicy Gabrieli Zapolskiej 1, w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku, miał swoją siedzibę oddział wrocławski Banku Ochrony Środowiska.

W 2004 roku przed budynkiem Urzędu Miejskiego Wrocławia, zrealizowano pomnik Wrocławianina, który stworzył Ryszard Mazur.

Nazwy

W historii opisywanej ulicy można zauważyć, że zmieniała ona swoje nazwy na przestrzeni lat. Pierwszą z nich była Gartenstrasse, która obowiązywała do roku 1906 jako fragment ulicy, która dziś nosi imię Józefa Piłsudskiego.

Od 1906 roku, aż do 1946 roku, ulica zyskała nazwę Theaterstrasse, co związane było z pobliskim budynkiem teatru Schauspielhaus, obecnie znanego jako Teatr Polski. Warto zaznaczyć, że w tym 1906 roku, ulica została wydzielona z wcześniej wspomnianej Gartenstrasse, przyjmując nowe oznaczenie.

Obecna nazwa Gabrieli Zapolskiej została nadana w 1946 roku przez Zarząd Wrocławia, a ogłoszenie to znalazło się w okólniku numer 12 z dnia 7 marca tego samego roku. Wyboru tej nazwy dokonano w celu upamiętnienia Gabrielę Zapolską – urodzoną 30 marca 1857 roku w Podhajcach a zmarłą 17 grudnia 1921 roku we Lwowie. Była to niezwykle utalentowana postać: polska aktorka, dramatopisarka, powieściopisarka, a także publicystka, felietonistka i krytyczka teatralna oraz artystyczna.

Układ drogowy

Ulica Gabrieli Zapolskiej, mająca długość 127 metrów, jest częścią gminnej drogi nr 105084D oraz sięgacza o długości 60 metrów, co czyni ją istotnym odcinkiem komunikacyjnym. Warto zaznaczyć, że klasa tej drogi to dojazdowa. Ulica znajduje się na działce o powierzchni 2.296 m². Nawierzchnia ulicy, wykonana z masy bitumicznej, obejmuje większość jej długości, z wyjątkiem krótkiego odcinka sięgacza oraz miejsc postojowych przed budynkiem numer 1, gdzie zachowano charakterystyczną nawierzchnię brukowaną.

Podobnie jak ulica Wojciecha Bogusławskiego, cała ulica Gabrieli Zapolskiej znajduje się w strefie uspokojonego ruchu, w której obowiązuje limit prędkości wynoszący 30 km/h, z wyjątkiem połączeń z ulicą Józefa Piłsudskiego. Cały odcinek wyposażony jest w kontrapas rowerowy, co sprzyja bezpieczeństwu ruchu rowerowego. Drogi rowerowe, które zostały wytyczone, łączą tę ulicę z rowerowymi trasami biegnącymi wzdłuż ulicy Józefa Piłsudskiego oraz Wojciecha Bogusławskiego. Dodatkowo, dzięki sięgaczowi i drodze wewnętrznej, możliwe jest połączenie z drogami rowerowymi prowadzącymi do ulicy Tadeusza Zielińskiego.

Ulica łączy się z różnymi drogami publicznymi, w tym kołowymi oraz innymi trasami. Poniżej przedstawiamy zestawienie tych powiązań:

Typ	Droga	Zdjęcie
Skrzyżowanie	Ulica Józefa Piłsudskiego Torowisko tramwajowe	–
Skrzyżowanie	Sięgacz	–
Skrzyżowanie	Ulica Wojciecha Bogusławskiego	–
Kontynuacja	Przejazd pod estakadą kolejową do ulicy Nasypowej	–

Zabudowa i zagospodarowanie

Ulica prowadzi przez intensywnie zabudowaną strefę o charakterystyce śródmiejskiej. Wschodnia pierzeja ulicy jest zorganizowana w sposób ciągły, gdzie znajdują się zabytkowe, pięciokondygnacyjne budynki, które obecnie stanowią część kompleksu administracyjnego Urzędu Miejskiego Wrocławia. W obrębie tego kompleksu można zobaczyć Centrum Obsługi Mieszkańców, przed którym wznosi się pomnik Wrocławianina.

Wschodnia część ulicy rozciąga się od ulicy Józefa Piłsudskiego do końcowego odcinka, którego pierzeję tworzy dawny, zabytkowy kamieniec o pięciu kondygnacjach nadziemnych. Ten budynek ma także elewację, która stanowi północną fasadę końcowego odcinka ulicy. Zakończenie tego odcinka łączy się z drogą wewnętrzną, prowadzącą do ulicy Tadeusza Zielińskiego. W międzyczasie, południowa pierzeja końca ulicy oraz zachodnia strona ulicy są zajęte przez budynek Teatru Polskiego.

W kierunku południowym oś widokowa tej ulicy zostaje zamknięta przez murowaną estakadę kolejową, która biegnie wzdłuż ulicy Wojciecha Bogusławskiego. Estakada ta znajduje się na wysokości około 5 m nad poziomem gruntu i posiada otwarte przęsła, które umożliwiają połączenie z ulicą Nasypową.

Wysokość bezwzględna terenu, przez który prowadzi ulica, waha się pomiędzy 118,4 a 118,5 m n.p.m. Obszar ten obejmuje jeden rejon statystyczny, z danymi pochodzącymi z 31 grudnia 2019 roku. W tym rejonie zameldowanych jest 354 mieszkańców, co przekłada się na gęstość zaludnienia wynoszącą 4237 osób na kilometr kwadratowy.

Ochrona i zabytki

Obszar, na którym zlokalizowana jest ulica Gabrieli Zapolskiej we Wrocławiu, ma istotne znaczenie historyczne i kulturowe. Całość obszaru ujęta jest w ewidencji zabytków w ramach tak zwanych Przedmieścia Południowego. Ochronie podlega przede wszystkim historyczny układ urbanistyczny, który kształtował się od XIII wieku, a następnie od około 1840 roku do początku lat 60. XX wieku. Z wyjątkiem budynku Teatru Polskiego, wszystkie inne obiekty przy tej ulicy są uwzględnione w gminnej ewidencji zabytków.

Wzdłuż ulicy oraz w jej najbliższym sąsiedztwie można znaleźć wiele ciekawych zabytków oraz innych obiektów o znaczeniu historycznym. Poniżej przedstawiona jest lista najważniejszych z nich:

Obiekt i jego lokalizacja	Data powstania oraz numer rejestru	Zdjęcie
Strona zachodnia
Kamienica Gabrieli Zapolskiej 1, Józefa Piłsudskiego 43	około 1920 r., 2014 r. (remont) Ochrona – gez, mpzp	_
Strona wschodnia
Obecny budynek Urzędu Miasta Wrocławia Józefa Piłsudskiego 45-47, Gabrieli Zapolskiej 2	około 1920-1925 r. Ochrona – gez, mpzp	_
Dom handlowy J. Fuchs & Söhne, obecnie Centrum Obsługi Mieszkańców Gabrieli Zapolskiej 4, Wojciecha Bogusławskiego 6-8	około 1920 r. (projekt Alvin Wedemann) Ochrona – gez, mpzp, sugerowane wpisanie do rejestru zabytków	_
Południowy koniec ulicy
Estakada kolejowa Wojciecha Bogusławskiego	lata 1900–1905 Ochrona – gez, mpzp	_

Baza TERYT

W kontekście danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego, możemy znaleźć istotne informacje o ulicy Gabrieli Zapolskiej w Wrocławiu, które są zebrane w bazie TERYT. Oto kluczowe dane dotyczące tej lokalizacji:

• województwo: dolnośląskie (02),
• powiat: Wrocław (0264),
• gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska,
• miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto, Wrocław-Stare Miasto (0986946) delegatura,
• gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław-Stare Miasto (0264059) delegatura,
• nazwa ulicy: ul. Gabrieli Zapolskiej (25632).

Te szczegółowe dane przyczyniają się do lepszego zrozumienia struktury administracyjnej oraz lokalizacji w obrębie Wrocławia. Ulica Gabrieli Zapolskiej jest zatem jednym z wielu istotnych elementów tej miejskiej mapy.

---

Oceń: Ulica Gabrieli Zapolskiej we Wrocławiu

---