Lipa Piotrowska

---

Położenie

Lipa Piotrowska znajduje się w północnej części Wrocławia, na prawym brzegu Odry. Granice osiedla od północnego wschodu sąsiadują z wsią Szymanów, która przynależy do gminy Wisznia Mała. Z pozostałymi terenami Wrocławia Lipa Piotrowska styka się w następujący sposób: od wschodu z Widawą oraz Poświętnem, od południa z Różanką oraz Osobowicami, od zachodu z Rędzinem, a w kierunku północno-zachodnim z Świniarami.

Linia kolejowa nr 271 wyznacza granicę zachodnią Lipy Piotrowskiej, natomiast południową ogranicza ulica Jana Nowaka-Jeziorańskiego, która stanowi część obwodnicy śródmiejskiej Wrocławia. Granice osiedla są głównie wytyczone przez pola i nieużytki od południowego wschodu oraz północy, w obrębie częściowo zabudowanego terenu na północnym wschodzie, gdzie przebiegają ulice Miętowa, Lawendowa, Melisowa i Kminkowa. Warto zaznaczyć, że aktualne granice osiedla zostały ustalone uchwałą Rady Miejskiej Wrocławia z 21 stycznia 2016 roku.

W przeszłości tereny przemysłowe oraz handlowe przy ulicy Pełczyńskiej, a także grunty w okolicy obecnej pętli autobusowej przy ulicy Kminkowej nie były częścią Lipy Piotrowskiej. Dawniejsze granice osiedla wciąż obowiązują w kontekście podziału geodezyjnego. Zgodnie z klasyfikacją fizycznogeograficzną Polski, opracowaną przez Jerzego Kondrackiego, osiedle to mieści się w mezoregionie Pradoliny Wrocławskiej, będącym fragmentem makroregionu Niziny Śląskiej, położonym blisko zbiegu dolin Odry i Widawy.

Obszar Lipy Piotrowskiej ma wysokość wynoszącą 112–114 m n.p.m. i wyróżnia się niewielkim zróżnicowaniem terenu. Woda opadowa jest odprowadzana głównie niewielkimi ciekami, jak strumień Mokrzyca. Na zachód od linii kolejowej znajdują się nieczynne pola irygacyjne, które są częścią infrastruktury Wrocławia.

Historia

Historia Lipy Piotrowskiej sięga wczesnego średniowiecza, w świetle dokumentów datowanych na 1352 rok. W tym okresie wspomniano o osadzie noszącej nazwę Lipa, zapisaną jako „Lype”. Osada ta należała do dominikanek z wrocławskiego klasztoru św. Katarzyny. Niemiecka nazwa miejscowości, Leipe, była znana już do XIX wieku, gdzie dopełnieniem była również nazwa Klein Leipe, co oznacza Lipa Mała.

W XVIII wieku Lipa, usytuowana na trasie łączącej Wrocław z Obornikami, rozwijała się przy krzyżowaniu dzisiejszych ulic Pełczyńskiej, Kaczeńcowej oraz Kominiarskiej. W tym czasie stanowiła majątek szlachecki powiązany z pobliskimi Świniarami. Miejscowość administracyjnie przynależała do dystryktu wrocławskiego księstwa wrocławskiego. W 1742 roku, po przejęciu Śląska przez Prusy, obszar ten został przekształcony w powiat wrocławski.

Rok 1780 przyniósł zmianę własności woski, kiedy baron Johann Adam von Gruttschreiber nabył Lipę od pułkownika Ludwiga Antona von Wechmara. Pod koniec XVIII wieku miejscowość składała się z 13 domów oraz folwarku, znacznie rozwiniętego w północno-wschodniej części osady. W 1799 roku Lipa została sprzedana Peterowi Friedrichowi von Triebenfeldowi, który w nowo nabytej wiosce zbudował domy przy drodze prowadzącej do Świniar, co przyczyniło się do powstania kolonii Petersdorf, liczącej 14 gospodarstw.

W badaniach z roku 1845 odnotowano, że Lipa zamieszkana była przez 138 osób w 19 domostwach, podczas gdy Petersdorf liczył 110 mieszkańców w 14 domach. Lipa uzyskała w 1856 roku połączenie kolejowe, co miało duże znaczenie dla dalszego rozwoju osady. W 1882 roku obszary zachodnie od torów kolejowych zostały nabyte przez miasto Wrocław w celu budowy pól irygacyjnych.

Po pruskiej reformie samorządowej z 1874 roku, wieś Lipa oraz Petersdorf stały się częścią obwodu (niem. Amtsbezirk) Świniary. W okresie od 1885 do 1895 roku obie osady uformowały wspólną gminę wiejską Leipe-Petersdorf, natomiast folwark Lipa do 1929 roku funkcjonował jako osobna jednostka administracyjna. Z danych z 1905 roku wynika, że wówczas wieś liczyła 454 mieszkańców, z których 442 posługiwało się językiem niemieckim, a 12 polskim. Do 1939 roku liczba ludności osiągnęła 668 osób.

W lutym 1945 roku miejscowość została zajęta przez Armię Czerwoną. Po II wojnie światowej nowa polska nazwa Lipa Piotrowska nie oddawała już historycznego podziału wsi, który powstał na bazie dwóch osad. Początkowo Lipa Piotrowska znalazła się w administracyjnej strukturze gminy Widawa, a w 1954 roku stała się częścią gromady Widawa. W grudniu 1970 roku zanotowano 722 mieszkańców, z których tylko 17,3% osiadało się z rolnictwa przy 88 gospodarstwach rolnych o przeciętnej powierzchni zaledwie 2,27 ha.

1 stycznia 1973 roku wieś została przyłączona do Wrocławia, początkowo administracyjnie przynależąc do dzielnicy Psie Pole. Po 1991 roku Lipa Piotrowska stała się jednym z 48 osiedli administracyjnych Wrocławia. Pomimo peryferyjnego położenia, miejscowość przez długi czas nie doczekała się znaczących inwestycji, co spowodowało spadek liczby mieszkańców do około pięciuset. Przełomowe okazało się uchwalenie w 2009 roku planu zagospodarowania przestrzennego, co zapoczątkowało rozwój terenów rolnych w północnej części osiedla. W następnych latach zrealizowane zostały projekty budowlane, które w dużym stopniu poprawiły infrastrukturę.

W latach 2014–2016 Lipa Piotrowska została podłączona do kanalizacji, a w 2015 roku zaprzestano wykorzystywania pól irygacyjnych do oczyszczania ścieków, co stanowiło ważny krok w kierunku rozwoju ekologicznego i urbanistycznego osiedla. Dalsza współpraca z okolicznymi terenami, w tym z Praczami Widawskimi, przyczyniła się do wzmocnienia lokalnej tożsamości i integracji społecznej.

Rozwój demograficzny

Pierwsze wiarygodne informacje o liczbie ludności zamieszkującej obecny obszar Lipy Piotrowskiej pochodzą z wczesnych lat XIX wieku. Z momentem osiedlenia kolonii Petersdorf zainicjował się widoczny przyrost liczby mieszkańców, który ciągnął się aż do lat sześćdziesiątych XIX wieku. Wtedy to wzrost ludności, który wcześniej przebiegał intensywnie, zaczął zwalniać w wyniku zwiększonej migracji z terenów wiejskich, stabilizując się na poziomie około 400 osób.

Po zakończeniu I wojny światowej nastąpił kolejny znaczący wzrost populacji, która w latach trzydziestych XX wieku była już o 50% większa niż w pierwszej dekadzie tego stulecia. Warto jednak zauważyć, że po 1945 roku miało miejsce wysiedlenie dotychczasowej ludności niemieckiej, ale mimo to liczba nowych, polskich mieszkańców Lipy Piotrowskiej w 1970 roku przekroczyła wartości sprzed wojny.

Późniejsze przyłączenie do Wrocławia skutkowało natomiast stopniowym spadkiem ludności, którą do końca XX wieku zredukowano o blisko jedną trzecią, osiągając stan około 500 zameldowanych mieszkańców. Sytuacja zmieniła się diametralnie w wyniku rozpoczęcia w 2011 roku budowy nowych zespołów budynków wielorodzinnych w północno-wschodniej części miejscowości, co zapoczątkowało niezwykle intensywny i trwały trend wzrostu liczby mieszkańców. W ciągu następnych ośmiu lat liczba osób zameldowanych w Lipie Piotrowskiej zwiększyła się ponad pięciokrotnie.

W latach dwudziestych XXI wieku, razem z oddaniem kolejnych dużych projektów mieszkaniowych, przewiduje się dalszy dynamiczny rozwój tej miejscowości, która może docelowo pomieścić nawet kilka tysięcy osób. Oto szczegółowe dane dotyczące liczby ludności w kolejnych latach:

• 1830 – 206 (Lipa – 127, Petersdorf – 79),
• 1845 – 248 (Lipa – 138, Petersdorf – 110),
• 1867 – 368 (Lipa – 220, Petersdorf – 148),
• 1871 – 366 (Lipa – 157 wieś, 55 folwark, Petersdorf – 154),
• 1885 – 397 (Lipa – 220 wieś, 31 folwark, Petersdorf – 146),
• 1895 – 397 (Lipa – 235 wieś, 38 folwark, Petersdorf – 124),
• 1905 – 454 (Lipa – 232 wieś, 24 folwark, Petersdorf – 188),
• 1910 – 424 (w tym 24 w folwarku Lipa),
• 1925 – 494,
• 1933 – 618,
• 1939 – 668,
• 1970 – 722,
• 1996 – 493,
• 2004 – 500,
• 2005 – 499,
• 2006 – 500,
• 2007 – 515,
• 2008 – 502,
• 2009 – 504,
• 2010 – 515,
• 2011 – 514,
• 2012 – 591,
• 2013 – 694,
• 2014 – 855,
• 2015 – 999,
• 2016 – 1492,
• 2017 – 1844,
• 2018 – 2256,
• 2019 – 2780,
• 2020 – 3238,
• 2021 – 3804,
• 2022 – 4170,
• 2023 – 4680.

Struktura przestrzenna i architektura

Struktura przestrzenna Lipy Piotrowskiej jest zróżnicowana i składa się z trzech zasadniczych części. W południowym rejonie, oddzielonym od reszty osiedla wzniesieniem autostrady, znajdują się nie tylko nieliczne domy mieszkalne, ale przede wszystkim przemysłowe budynki, w tym zakłady Centrostal oraz hale magazynowe. W tym obszarze ulokowana jest także stacja kolejowa Wrocław Osobowice, a także fort piechoty, który powstał na początku XX wieku. Dodatkowo, w pobliżu miejskiej obwodnicy znajduje się targ rolno-spożywczy, znany jako Targpiast.

W północno-zachodniej części Lipy Piotrowskiej, wzdłuż ulicy Pełczyńskiej, przeważają domy jednorodzinne. Większość z nich powstała przed II wojną światową i jest pozostałością dawnej wsi ulicówki. W okolicach ulic Kminkowej i Cynamonowej od roku 2010 zbudowane zostały nowe kompleksy wielorodzinnych budynków mieszkalnych. Przyległe do tych zabudowań pola uprawne znajdują się na północy, a na wschodzie dominują głównie nieużytki, które w przyszłości mają zostać zabudowane, tworząc miejską spójność z sąsiednią dzielnicą Widawa.

Zabytkowy fort piechoty przy ul. Pełczyńskiej

Na ulicy Pełczyńskiej 33 usytuowany jest jeden z niewielu obiektów architektonicznych w Lipie Piotrowskiej, który figuruje w rejestrze zabytków – dawny fort piechoty. W obecnych czasach pełni on rolę Mobilnego Muzeum Militarnego. Został zbudowany w latach 1890–1891 jako schron dla kompanii piechoty nr 9 (niem. Infanterie Stellung Nr. 9) i poddawany został rozbudowie w 1912 roku, a następnie w latach 1944–1945. W jego sąsiedztwie znajdują się dwa identyczne schrony-wartownie ustawione po obu stronach. Fort, wraz z polami minowymi, które zostały zainstalowane pod koniec II wojny światowej, stanowi część pasa fortyfikacji, które otaczały niegdyś Festung Breslau od północy.

Transport

Układ drogowy

W Lipe Piotrowskiej głównym szlakiem komunikacyjnym jest ulica Pełczyńska, która jest częścią drogi wojewódzkiej nr 342, stanowiącej kluczową trasę wyjazdową z Wrocławia w kierunku Obornik Śląskich. Dodatkowo, osiedle to posiada dostęp do fragmentu autostradowej obwodnicy Wrocławia, funkcjonującej w ramach autostrady A8, co zapewnia pośrednie połączenie z miastem przez węzeł Wrocław Północ, umiejscowiony na pobliskim osiedlu Widawa.

Wzdłuż południowego krańca Lipy Piotrowskiej znajduje się północny odcinek obwodnicy śródmiejskiej Wrocławia, biegnącej w ciągu drogi krajowej nr 5, co jeszcze bardziej podnosi dostępność komunikacyjną tej okolicy.

Kolej

Na zachodniej granicy Lipy Piotrowskiej znajduje się linia kolejowa nr 271, która łączy Wrocław Główny z Poznaniem Głównym. W obrębie tej linii funkcjonuje stacja kolejowa Wrocław Osobowice, wyposażona w cztery krawędzie peronowe oraz niewielki budynek dworcowy, która obsługuje ruch regionalny pociągów. Ponadto, stacja ta jest początkiem zamkniętego odcinka linii kolejowej nr 292, która biegnie z Jelcz Miłoszyc do Wrocławia Osobowic, częściowo przecinając również południową część osiedla. Dodatkowo z tej stacji odchodzi bocznica towarowa wykorzystywana przez zakłady Centrostal.

Komunikacja miejska

W ramach miejskiego transportu publicznego, Lipa Piotrowska dysponuje następującymi liniami autobusowymi:

• 105 (Kromera – Świniary; kursy co pół godziny),
• 108 (Dworzec Nadodrze – Kminkowa; kursy co pół godziny w szczycie, co godzinę poza szczytem i w weekendy),
• 111 (Osiedle Sobieskiego – Kminkowa; kursy co 15 minut w dni robocze od 6 do 19, co pół godziny wieczorami i w weekendy),
• 143 (Sępolno – Kminkowa; kursy co 15 minut w szczycie, co pół godziny poza szczytem i w weekendy),
• 244 (Petrusewicza – Kminkowa/Świniary; linia nocna, kursy na Kminkową co godzinę, dwa kursy na Świniary),
• 905 (Kromera – Szewce; linia podmiejska, kilkanaście kursów dziennie).

Wszystkie te trasy prowadzą przez ulicę Pełczyńską, rozszerzając się za nasypem obwodnicy autostradowej. Autobusy linii 108 kierują się ulicą Kominiarską do Pracz Widawskich, natomiast linie 111 oraz 143 wiodą przez ulice Cynamonową, Waniliową i Kminkową, docierając do pętli w nowej strefie osiedla. Autobusy 105 i 905 również kursują przez ulicę Pełczyńską, a następnie Zajączkowską w kierunku Świniar i Szewc.

Historia komunikacji autobusowej w Lipe Piotrowskiej sięga lat pięćdziesiątych XX wieku. Już od sierpnia 1955 roku, osiedle to było obsługiwane przez autobusy linii 100 z pętli przy ulicy Zawalnej w kierunku Karłowicach. W październiku 1959 roku wprowadzono również linię 116, która łączyła Karłowice ze Świniarami. W miarę upływu lat, trasy i liczba kursów zmieniały się, z biegiem czasu dostosowując do potrzeb mieszkańców. W połowie lat siedemdziesiątych osiedle miało tylko jedną obsługiwaną linię – 116, która funkcjonowała na trasie Świniary – Plac Grunwaldzki.

W ostatnich latach, po reorganizacji wrocławskiego transportu nocnego, Lipa Piotrowska została włączona do nocnej komunikacji autobusowej, a trasa linii 105 na stałe została wprowadzona na obszar osiedla. Od stycznia 2018 roku kursy linii 111 zaczęły się odbywać regularnie po nowej części osiedla, co zdecydowanie poprawiło dostępność komunikacyjną mieszkańców. Nowe linie, takie jak nocna linia 244, również przyczyniły się do zwiększenia komfortu podróżowania, a w 2024 roku uruchomiono dodatkowe kursy do Szewc w ramach linii podmiejskiej 905. Warto nadmienić, że w tym samym roku zmieniła się trasa linii 108, zapewniając lepsze połączenia z nową częścią Lipy Piotrowskiej i okolicznymi rejonami.

Edukacja, kultura, sport i rekreacja

W miejscu, gdzie obecnie znajduje się ulica Tymiankowa 3, przed drugą wojną światową miała miejsce ewangelicka szkoła ludowa. Po roku 1945 budynek stał się siedzibą publicznej szkoły powszechnej, a później przekształcił się w szkołę podstawową. Do nauki wykorzystywano również dom przy ulicy Pełczyńskiej 33. Po włączeniu Lipy Piotrowskiej do Wrocławia, placówka kontynuowała swoją działalność, najpierw jako Szkoła Podstawowa nr 43, a następnie jako filia Szkoły Podstawowej nr 102 znajdującej się przy ulicy Czeskiej 40 na Różance. Ostateczne zamknięcie tego miejsca nastąpiło w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku.

Od 1999 roku, SP nr 50 mieszcząca się przy ulicy Czeskiej 38, pełni rolę rejonowej szkoły podstawowej dla tego obszaru. W roku szkolnym 2024/2025 w osiedlu przewidziano otwarcie nowego zespołu szkolno-przedszkolnego, który ma być usytuowany w pobliżu skrzyżowania ulic Cynamonowej i Kaparowej. W styczniu 2022 roku ogłoszono przetarg na realizację prac budowlanych, a za projekt odpowiada pracownia architektoniczna Zbigniewa Maćkowa.

Obecnie budynek byłej szkoły pełni rolę siedziby Rady Osiedla oraz pełni funkcje społeczno-kulturalne. Znajduje się tutaj filia nr 15 Miejskiej Biblioteki Publicznej we Wrocławiu, która została otwarta w październiku 2017 roku. Oprócz tego, w obiekcie działa klub seniora oraz centrum rozwoju i aktywności dzieci i młodzieży, zarządzane przez władze osiedlowe.

Na terenach otaczających budynek, w rejonie skrzyżowania ulic Tymiankowej i Cynamonowej, zrealizowano kompleks sportowo-rekreacyjny. Na jego obszarze znajdują się: plac zabaw, boiska wielofunkcyjne, urządzenia do ćwiczeń kalistenicznych, siłownia na świeżym powietrzu, miejsca do wypoczynku oraz publiczna toaleta. Teren ten został zagospodarowany w latach 2015–2022 dzięki zaangażowaniu mieszkańców w projekty budżetu obywatelskiego. Ponadto, w 2020 roku, w pobliżu pętli autobusowej przy ulicy Kminkowej, zmodernizowano skwer.

Atrakcją południowej części Lipy Piotrowskiej jest także szlak rowerowy Twierdzy Wrocław, który przyciąga miłośników aktywnego spędzania czasu.

Religia

W 1871 roku na terenie obecnej Lipy Piotrowskiej mieszkało 258 ewangelików oraz 108 katolików. Społeczność ewangelicka była związana z parafią w Psarach, natomiast katolicy należeli do parafii w Świniarach. W XIX wieku, przy północnej części zabudowań, w rejonie współczesnej ulicy Pełczyńskiej 145, powstał cmentarz z kaplicą. Z kolei w 1905 roku wsi przypisano 352 ewangelików, 101 katolików oraz jednego Żyda.

Od 1958 roku obszar Lipy Piotrowskiej wchodzi w skład rzymskokatolickiej parafii św. Jadwigi Śląskiej w Świniarach. Kaplica cmentarna, która dotychczas pełniła swoją funkcję, została rozbudowana i po wyświęceniu w 1990 roku funkcjonuje obecnie jako kościół filialny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Polski. W 2012 roku zakończył się również generalny remont budynku.

---

Oceń: Lipa Piotrowska

---