Zespół mieszkaniowy „Gajowice” we Wrocławiu

---

Historia

Historia zespołu mieszkaniowego „Gajowice” jest ściśle związana z dziejami samej dzielnicy oraz procesem stworzenia tegoż osiedla. Rok 1868 jest kluczowy, gdyż to właśnie wtedy teren ten został formalnie włączony w obręb miasta. Już pod koniec XIX wieku obszar ten charakteryzował się intensywnym rozwojem, a jego krajobraz wypełniały liczne kamienice czynszowe.

Nie można jednak zapomnieć, że czas II wojny światowej przyniósł ogromne zniszczenia. W wyniku działań oblężniczych Wrocławia w 1945 roku, znaczna część zabudowy uległa zniszczeniu. Po ustaniu działań wojennych i procesie odgruzowywania, na owej ziemi pozostawały puste tereny, które z czasem stały się przedmiotem planowania nowej zabudowy.

Prace projektowe nad osiedlem rozpoczęły się w 1959 roku w biurze Miastoprojekt Wrocław. Kierowane przez architekta Igora Tawryczewskiego, zespół architektów miał za zadanie stworzyć koncepcję osiedla jako spójnej całości. Realizacja tego projektu miała miejsce w latach 1960-1970, a pierwsze mieszkania w punktowcach zostały oddane do użytku już w 1963 roku.

Położenie, otoczenie, obszar

Osiedle „Gajowice” zlokalizowane jest w granicach Gajowic, będących częścią historycznej dzielnicy Fabryczna. Teren tego kompleksu wyznaczają znaczące ulice, takie jak: Grabiszyńska na północy, Stalowa na wschodzie, Oporowska na południu, oraz plac Srebrny na zachodzie, za którym rozciąga się kolejowa obwodnica Wrocławia.

Wewnątrz tej przestrzeni znajdują się dwie wewnętrzne ulice: Cynowa oraz Niklowa, które zapewniają dostęp do różnych części osiedla. Na południu, za ulicą Oporowską, umiejscowione są ważne obiekty, w tym przychodnia GRABISZYN, zespoły garaży jednostanowiskowych oraz Rodzinne Ogrody Działkowe „Gajowice”. Pozostałe kluczowe lokalizacje obejmują hotel (Hotel Śląsk – WKS) oraz Stadion Oporowska, znajdujące się na zachód od wspomnianych ogrodów działkowych.

W zachodniej części obszaru leży plac Srebrny, a jeszcze dalej, w kierunku zachodnim, sukcesywnie zarysowuje się kolejowa obwodnica Wrocławia, która stanowi granicę pomiędzy osiedlem Gajowice a sąsiednim osiedlem Grabiszyn-Grabiszynek.

Na północnej granicy tego kompleksu znajduje się ulica Grabiszyńska. To kluczowy węzeł komunikacyjny, mający charakter ogólnomiejski, wzdłuż którego przebiega torowisko tramwajowe. To właśnie tutaj, tramwaje oraz autobusy miejskie zapewniają mieszkańcom łatwy i wygodny dostęp do publicznego transportu zbiorowego. Dzięki temu, osiedle „Gajowice” cieszy się wyjątkowo dogodną lokalizacją z perspektywy komunikacji miejskiej.

Poniżej ulicy Grabiszyńskiej, rozciąga się obszar, gdzie kiedyś znajdowała się fabryka Fadroma. Dziś teren ten jest integralną częścią zabudowy mieszkaniowej nowego osiedla, a także istniejącego osiedla Gajowice. Wschodnią granicę kompleksu stanowi ulica Stalowa, która jest kluczowym elementem publicznej infrastruktury osiedla. Za nią ulokowane są budynki mieszkalne, zrealizowane w ramach inwestycji związanej z budową „Gajowic”.

Cały obszar, włączając ulice Oporowską, Cynową oraz Niklową, a także plac Srebrny, znajduje się w strefie ograniczenia prędkości do 30 km/h, co znacząco podnosi bezpieczeństwo mieszkańców. Co więcej, na omawianym terenie wyznaczono ciągi pieszo-rowerowe, które umożliwiają wygodne poruszanie się, prowadząc od terenów Rodzinnych Ogrodów Działkowych Gajowce do ulicy Grabiszyńskiej, gdzie łączą się z innymi drogami rowerowymi oraz chodnikami.

Układ urbanistyczny

Obszar, który obejmuje zespół zabudowy, określany jest jako znaczące osiedle blokowe. Tego rodzaju zagospodarowanie cechuje się swobodnym rozmieszczeniem budynków oraz dużą skalą, co sprawia, że przestrzeń jest mocno rozproszona. Mimo tego, realizowane są w nim złożone potrzeby przestrzenne, które prowadzą do intensywnego wykorzystania terenu, a przez to i do wysokiej gęstości zaludnienia. Przestrzenie otwarte, które są tu kształtowane, mają wyraźnie otwarty charakter. Występuje tu obfitość zieleni pomiędzy blokami, która tworzy miejsca relaksu, spotkań i integracji społecznej, a także oferuje wyspecjalizowane tereny z wysoką roślinnością, dostarczając cień i sprzyjając bioróżnorodności.

Jednakże, układ przestrzenny nie jest jednoznaczny, brak mu wyraźnego centrum, które mogłoby pełnić określone funkcje oraz definiować strukturę osiedla. W odniesieniu do omawianego zespołu zabudowy, kluczowy punkt dla części Gajowic znajduje się poza powyższym obszarem, w północno-wschodnim narożniku. Tym centralnym punktem jest skrzyżowanie ulic Grabiszyńskiej i Stalowej, które pełni rolę istotnej przestrzeni publicznej – zarówno placu, jak i skrzyżowania. To miejsce charakteryzuje się obecnością obiektów, które są istotne dla orientacji i identyfikacji w przestrzeni, w tym charakterystycznego schronu przeciwlotniczego, który powstał w latach 1940-1941 dla ochrony ludności cywilnej, a także domu mieszkalno-usługowego i pawilonów handlowych.

Osiedle „Gajowice” projektowane było w nurcie modernizmu, inspirując się ideałami urbanistycznymi szkoły Bauhausu, jak również zasadami zawartymi w Karcie Ateńskiej, które podkreślają znaczenie wolnostojących budynków otoczonych zielenią. Dla tego zespołu budynków przyjęto układ grzebieniowy, rozmieszczając segmentowe budynki liniowe w odniesieniu do głównej ulicy Grabiszyńskiej oraz jej równolegle przebiegającej odpowiedniczki, ulicy Oporowskiej. Oprócz wymienionych konstrukcji powstały również tzw. punktowce. Cztery różne budynki zostały rozmieszczone liniowo wzdłuż głównej arterii, podczas gdy piąty znajduje się w okolicy placu Srebrnego, w pobliżu ulicy Oporowskiej. Taka forma zabudowy stworzyła zupełnie nową pierzeję ulicy Grabiszyńskiej, kontrastującą z liniową zabudową w innych częściach osiedla, a tym samym częściowo rewaloryzującą istniejące ciągi regulacyjne.

Budynki

Zespół mieszkaniowy „Gajowice” w Wrocławiu składa się z kilku różnorodnych budynków, które wkomponowane są w lokalny krajobraz. Jego struktura obejmuje:

• budynki liniowe, pięciokondygnacyjne, zlokalizowane w układzie grzebieniowym względem ulicy Grabiszyńskiej:
• ulica Stalowa 52, 54, 56, 58,
• ulica Grabiszyńska 144, 146, 148, 150,
• ulica Niklowa 2, 4, 6, 8,
• ulica Niklowa 1, 3, 5, 7,
• ulica Grabiszyńska 154, 156, 158, 160,
• ulica Cynowa 2, 4, 6, 8,
• ulica Cynowa 1, 3, 5,
• ulica Grabiszyńska 166, 168, 170,
• plac Srebrny 1, 2, 3.

• budynki punktowe, dziesięciokondygnacyjne:
• umiejscowione liniowo wzdłuż ulicy Grabiszyńskiej: 142, 152, 162, 164,
• znajdujące się przy placu Srebrnym 4.

Dobro kultury współczesnej

W ramach opracowywanych dokumentów planistycznych, w tym studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego z lat 2010 oraz 2018, zespołowi mieszkaniowemu „Gajowice” przypisano miano dobra kultury współczesnej. Obejmuje to obszar, który rozciąga się w rejonie ulic: Grabiszyńskiej, Oporowskiej, Cynowej, Niklowej oraz placu Srebrnego.

Zespół ten został objęty ochroną na podstawie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. W opinii ekspertów, zabudowa tego osiedla ma nieprzeciętne znaczenie w kontekście urbanistyki oraz kompozycji przestrzennej całego terenu.

W szczególności punktowce, które wchodzą w skład tego kompleksu, są oceniane jako wyróżniające się elementy architektury, które przyczyniają się do tworzenia unikatowego charakteru okolicy.

---

Oceń: Zespół mieszkaniowy „Gajowice” we Wrocławiu

---