Zespół budynków szkolnych przy ulicy Grochowej 36-38 we Wrocławiu

---

Położenie i otoczenie

Zespół zabudowy szkolnej zlokalizowany jest we Wrocławiu, a konkretniej na osiedlu Gajowice, w obszarze dawnej dzielnicy Fabryczna, przy ulicy Grochowej 36–38. Obręb ten ma kształt trójkąta i jest otoczony przez kilka znaczących ulic. Od północnego wschodu ogranicza go ulica Grochowa, z zachodu przylega do niego Stalowa, natomiast od strony południowego wschodu znajdziemy Icchaka Lejba Pereca.

Niemal cały ten obszar to tereny wyznaczone pod zabudowę szkolną, z wyjątkiem niewielkiego ułamka przestrzeni przy ulicy Stalowej 21, gdzie znajduje się trafostacja na powierzchni 212 m², usytuowana w południowo-zachodnim narożniku (klasoużytek Ba – Tereny przemysłowe). Cały kwartał otoczony jest powojenną zabudową mieszkaniową, której fragmenty znajdują się za ulicą Grochową oraz ulicą Icchaka Lejba Pereca. Po drugiej stronie ulicy Stalowej zlokalizowane są tereny Rodzinnych Ogrodów Działkowych Gajowice.

Warto zauważyć, że obszar ten należy do gęsto zabudowanej dzielnicy urbanistycznej Śródmieście Południowe. Charakteryzuje się on intensywną tkanką miejską, wysokim stopniem wykorzystania terenu oraz zwartym układem linii komunikacyjnych w ramach systemu transportu publicznego. Z perspektywy mieszkańców, można tu obserwować wyjątkowo korzystny oraz zadowalający dostęp do infrastruktury komunikacyjnej miasta. Dodatkowo istotną cechą tego rejonu jest znacząca gęstość zaludnienia, co czyni go żywym fragmentem Wrocławia.

Historia

Teren, na którym znajdują się obecne budynki szkolne, ma bogatą historię, sięgającą dawnych czasów Gajowic (niem. Gabitz). W roku 1868 obszar ten został przyłączony do Wrocławia. Przez lata osiedle to stawało się coraz bardziej zabudowane, co wiązało się z powstawaniem nowych kamienic i budynków mieszkalnych. Jednakże miejsce, które obecnie zajmują szkoły, pozostawało przez dłuższy czas niezagospodarowane, będąc jedynie użytkowane jako ogrody działkowe. Ulica Stalowa, która przebiega obok terenu szkół, powstała dopiero po 1932 roku.

W wyniku drugiej wojny światowej, Wrocław doświadczył znacznych zniszczeń podczas oblężenia w 1945 roku. Po wojnie, w latach 60. XX wieku, dokładniej w latach 1960–1970, na miejscu nowej zabudowy powstało Osiedle Gajowice, które miało na celu odbudowę obszaru po zniszczeniach wcześniejszej zabudowy. W tym okresie realizowano również tzw. zabudowę plombową, mającą na celu uzupełnienie istniejącej architektury.

W ramach wspomnianego projektu, zespół szkolny został zbudowany w latach 1960–1964. Ciekawe jest, że według niektórych źródeł pierwsza szkoła rozpoczęła działalność w 1964 roku, natomiast druga w 1965 roku. Projektantką tego obiektu była Jadwiga Grabowska-Hawrylak, której koncepcja zdobyła uznanie, prowadząc do realizacji kolejnych czterech instytucji edukacyjnych we Wrocławiu na podstawie podobnych rozwiązań. Nowe szkoły zaczęły powstawać w takich lokalizacjach jak: ulica Zygmunta Janiszewskiego, ulica Jantarowa, ulica Trwała oraz przy placu św. Macieja (dawniej znanym jako plac Fryderyka Engelsa).

Zabudowa i zagospodarowanie terenu

Cała zabudowa oraz infrastruktura towarzysząca w obrębie zespołu budynków szkolnych jest usytuowana na terenie o powierzchni 17 800 m², a jego identyfikatory to EGiB G5 026401_1.0028.AR_14.15 oraz IIP PL.PZGiK.112.EGiB C4D7C698-D1D7-4F99-B571-CBA190D39E26. Działka, na której znajduje się obiekt, posiada przypisany klasoużytek Bi – Inne tereny zabudowane. Na tym terenie zrealizowano zespół budynków, łączna powierzchnia zabudowy wynosi 4 061 m², co potwierdzają zapisy w ewidencji gruntów oraz budynków.

Numer budynku według EGiB	Powierzchnia zabudowy	Liczba kondygnacji nadziemnych	Rodzaj według KŚT	Identyfikatory
				Rodzaj	Identyfikator
1	1 191 m²	2	k – budynki oświaty, nauki i kultury oraz sportowe (107)	EGiB G5	026401_1.0028.AR_14.15.1_BUD
				IIP PL.PZGiK.112.EGiB	AE396050-6732-4C3C-B850-131EF1D7E46A
2	95 m²	1	i – pozostałe budynki niemieszkalne (109)	EGiB G5	026401_1.0028.AR_14.15.2_BUD
				IIP PL.PZGiK.112.EGiB	969E5AFB-B925-4CE9-9DFE-380667D8037D
3	2 050 m²	2	k – budynki oświaty, nauki i kultury oraz sportowe (107)	EGiB G5	026401_1.0028.AR_14.15.3_BUD
				IIP PL.PZGiK.112.EGiB	EBBFA3FB-8630-481F-A3F8-E92FFD60F48B
4	420 m²	1	i – pozostałe budynki niemieszkalne (109)	EGiB G5	026401_1.0028.AR_14.15.4_BUD
				IIP PL.PZGiK.112.EGiB	97178B23-F20A-4C68-8B4F-D835E50BCBB6
5	305 m²	2	k – budynki oświaty, nauki i kultury oraz sportowe (107)	EGiB G5	026401_1.0028.AR_14.15.5_BUD
				IIP PL.PZGiK.112.EGiB	D9413689-3AF9-46A5-9E1B-090799526770

Zabudowa koncentruje się w północno-zachodniej części działki. W części południowej i wschodniej zostały urządzone ogrodzone tereny szkolne, na których stworzono boiska oraz inne urządzenia sportowe, plac zabaw oraz zieleń. Dodatkowo, przed budynkiem numer 36 oraz po wschodniej stronie wysuniętego ku północy budynku pod numerem 38, zaaranżowano niewielki skwer. Jest on ukształtowany w formie trójkąta i ozdobiony rzeźbą plenerową oraz zielenią, w tym roślinnością wysoką.

Obszar z zabudową szkolną zlokalizowany jest na wysokości bezwzględnej wynoszącej od 120,0 do 120,6 m n.p.m.

Architektura

Na obszarze Wrocławia zlokalizowany jest zespół nowoczesnych budynków edukacyjnych, który składa się z dwóch identycznych obiektów. Zostały one zaprojektowane z myślą o potrzebach nowo powstającego osiedla Gajowice, oferując przestrzeń dla dwóch szkół.

Obydwa budynki zostały zbudowane na rzucie przypominającym kształtem podkowę. Ich fasady są skierowane ku ulicy, natomiast w stosunku do siebie zostały przesunięte, co pozwoliło na lepsze wykorzystanie granic terenu, na którym są posadowione. Taka kompozycja umożliwia optymalne oświetlenie i przestronność, wskazując kierunek południowy, a tym samym otwierając wszystkie przestrzenie przeznaczone do rekreacji.

W obrębie kompleksu znajdują się różne pomieszczenia, takie jak hole, wewnętrzne dziedzińce, sala sportowa oraz teren szkolny, który został zagospodarowany z myślą o boiskach. Całość kompozycji tworzy trzy dziedzińce, z czego dwa są wewnętrzne, mieszczące się w skrzydłach każdego budynku, natomiast trzeci jest przestronny i wspólny dla obu szkół, umiejscowiony pomiędzy nimi.

Wspomniany dziedziniec jest ograniczony nie tylko przez ściany szkół, ale również przez blok sportowy oraz parterowy łącznik. Dodatkowo, ażurowe pergole w stylu nowoczesnym stanowią dopełnienie całości. Projekt miał na celu stworzenie forum do wspólnej rekreacji oraz organizacji różnorodnych imprez plenerowych i uroczystości, co sprzyja integracji społecznej.

Jednym z wyróżniających elementów budynków są ich elewacje. Charakteryzują się one jasnymi, białymi słupami konstrukcyjnymi, które są rozmieszczone w regularnym rytmie, na tle ścian pokrytych ciemnozielonym marblitem. Część ścian, w szczególności na końcach budynków, została wykończona nieotynkowaną, czerwoną cegłą, co dodaje całości charakteru.

Planowane było również uzupełnienie elewacji o grupę nowoczesnych rzeźb plenerowych, które w połączeniu z unikalnymi zakamarkami dziedzińców miałyby stanowić atrakcyjne tło. Budynki zostały skonstruowane z prefabrykatów, co sprzyja efektywności budowy oraz adaptacji do idei nowoczesnej architektury.

W południowym skrzydle znajduje się przestronna sala gimnastyczna, którą można podzielić na mniejsze sekcje za pomocą specjalnej zasłony. Ponadto, w częściach budynków, gdzie ulokowano sale lekcyjne, zaprojektowano pawilonowy układ klas, rozdzielając skrzydła dla młodszych i starszych uczniów, co podkreśla funkcjonalność całego kompleksu.

Odbiór, opinie i ochrona

Projekt budynków szkolnych przy ulicy Grochowej 36-38 we Wrocławiu zyskał uznanie jako idealnie wpisujący się w miejskie otoczenie. To sprawiło, że model ten był wielokrotnie realizowany w innych lokalizacjach. Opinie na temat tych obiektów skupiają się na ich starannie przemyślanej kompozycji, która wyróżnia się udaną ekspozycją części sportowo-rekreacyjnych w kierunku południowym.

Układ elewacji charakteryzuje się klarownością oraz purystycznym wyrazem. Efekt ten osiągnięto dzięki zastosowaniu efektownego zestawienia betonu, szkła i cegły na ścianach szczytowych. Co więcej, wyróżniającą cechą jest graficzna kompozycja, w której gęsto i rytmicznie rozmieszczone, jasne żebra konstrukcyjne harmonizują z ciemnozielonym tłem ścian pokrytych marblitem. Całość tego rozwiązania architektonicznego jest postrzegana jako abstrakcyjna.

Dzięki zastosowaniu nowoczesnego podejścia, te placówki edukacyjne uzyskały reputację „szkół uroczych”, jak określił je Jerzy Hryniewiecki, jeden z czołowych polskich architektów. Inni architekci oraz publicyści porównywali je do „perły Gajowic”, co podkreśla ich wyjątkowość w krajobrazie architektonicznym. W publikacjach często można znaleźć opinie wskazujące na lekką i nowoczesną formę architektury tych szkół.

W uznaniu za osiągnięcia projektantów, obiekt ten został wyróżniony nagrodą Ministra Budownictwa. Z kolei omawiana zabudowa edukacyjna została doceniona jako istotny wkład współczesnych pokoleń, cechujący się nie tylko wysoką wartością artystyczną, ale również historyczną. Dlatego też, od 2018 roku, znajduje się ona na liście wrocławskich dóbr kultury współczesnej, co dodatkowo podkreśla jej znaczenie w kontekście ochrony dziedzictwa kulturowego.

Własność, użytkownicy

Nieodłączną częścią historii opisanego kompleksu edukacyjnego jest jego pierwotne przeznaczenie jako placówka szkolna. Od momentu powstania, zespół budynków był stworzony z myślą o edukacji i służył jako miejsce dla różnych instytucji oświatowych. Obecnie, teren ten należy do Gminy Wrocław, jednak zarządzanie nim oraz jego użytkowanie pozostaje w gestii odpowiednich organów.

W ciągu lat, w tych murach funkcjonowały różne szkoły, które przyczyniły się do kształcenia wielu pokoleń. Wśród placówek, które miały szansę na prowadzenie działalności w tym zespole, należy wymienić:

• szkołę podstawową nr 105,
• szkołę podstawową nr 106,
• zespół szkół nr 11,
• szkołę podstawową nr 43,
• gimnazjum integracyjne nr 50,
• szkołę podstawową nr 43 z oddziałami integracyjnymi imienia Jana Kaczmarka.

Rzeźba/pomnik

Na niewielkim skwerze przed szkołą usytuowaną przy ulicy Grochowej we Wrocławiu, znajduje się rzeźba przedstawiająca orła bez korony. Jest to pomnik, który odgrywa znaczącą rolę w kontekście historycznym tego miejsca.

Umiejscowienie rzeźby jest nieprzypadkowe, ponieważ w czasach Polski Ludowej szkoła miała patrona w postaci 2. Armii Wojska Polskiego, której symbolem był właśnie ten orzeł. Warto zaznaczyć, że wywołuje to skojarzenia z okresem, w którym symbolika miała swoje znaczenie polityczne.

Jednakże, w miarę upływu czasu, Instytut Pamięci Narodowej dostrzegł w tym symbolu cechy komunizmu i zażądał od dyrekcji szkoły jego usunięcia w ramach dekomunizacji przestrzeni publicznej. Warto dodać, że orzeł bez korony był oficjalnym godłem Polski Ludowej oraz Ludowego Wojska Polskiego, co w kontekście historycznym i politycznym ma swoje konsekwencje.

Pomimo tego, część opinii stoi na stanowisku, że przedstawiany symbol reprezentuje godło Polski i niekoniecznie musi być utożsamiany z ruchem komunistycznym. Debata na ten temat trwa i pokazuje różnorodność interpretacji w odniesieniu do historii i symboli narodowych.

---

Oceń: Zespół budynków szkolnych przy ulicy Grochowej 36-38 we Wrocławiu

---