Pałac Rybischów we Wrocławiu

---

Historia i opis architektoniczny

Na przełomie średniowiecza na stosunkowo wąskiej działce należącej do Konrada Sauermanna wznosiła się dwutraktowa, dwuizbowa kamienica. W roku 1519 nabył ją Heinrich von Rybisch i postanowił ostatecznie wyburzyć ten dotychczasowy budynek.

W latach 1526–1531 powstał nowy obiekt – wczesnorenesansowy pałac miejski, którego projektantem był nieznany włoski architekt. Podczas budowy użyto części materiałów pochodzących z rozbiórki dwunastowiecznego opactwa w podwrocławskim Ołbinie, gdzie później powstał kościół św. Michała Archanioła. Jak twierdzi Wojciech Chądzyński, pomysł wyburzenia opactwa był dziełem von Rybischa, a prace rozpoczęły się w 1529 roku.

Nowy pałac miał architekturę skoncentrowaną na reprezentacyjnych funkcjach; wśród jego wnętrz znajdowała się biblioteka oraz kolekcja dzieł sztuki właściciela. Fasada budynku zachwycała dekoracyjnym piaskowcem, wzbogaconą pilastrami i gzymsami w układzie kratownicowym, które harmonijnie zrównoważyły podziały pionowe i poziome. Elementy takie jak płyciny, medaliony portretowe oraz inskrypcje zdobiły jego elewację.

W 1530 roku we wschodniej części, w skrajnej osi, został umieszczony portal edikulowy, otoczony przez dwa pilastry z płaskorzeźbionymi motywami uzbrojenia antycznego, a także sceną połogu, symbolizującą narodziny syna, Seyfrieda. Nad portalem umieszczono dekoracje w formie głów rycerzy i medalionów, a również fragmenty fryza belkowania zdobione roślinnymi wiciami, z medalionem przedstawiającym żonę właściciela, podtrzymywanym przez dwa uskrzydlone stwory.

Nad filarami belkowania znajdowały się dodatkowe dekoracje w postaci męskich profili, w tym portretów Heinricha Rybischa oraz kartagińskiego króla Juby. Cały portal nawiązywał stylistycznie do wyrobów północnowłoskich i weneckich.

Fasada, obok licznych portretów jej właściciela i jego żony, zawierała inskrypcje, wśród których jedna bezpośrednio skierowana była do zazdrosnych mieszczan oraz brzmiała;

„Czasem ktoś się troszczy o to czy o tamto i nie wie, co. Jeśli jesteś pobożny, bez zawiści i nienawiści, wybuduj sobie lepszy, a mnie zostaw ten”

Jak zauważa Arkadiusz Dobrzyniecki, fasada stanowiła wizytówkę właściciela, będąc miejscem manifestacji jego wartości i przekonań. Była to wyjątkowa koncepcja na Śląsku i w Europie Środkowej, łącząca cechy patrycjuszowskiej rezydencji miejskiej z podmiejską willą.

Dom Rybischa zajmował duży teren między dzisiejszymi ulicami: Ofiar Oświęcimskich (róg Gepperta) a Kazimierza Wielkiego. Z ulicy wznosił się trzykondygnacyjny budynek jednostraktowy, nakryty tarasem z balustradą oraz belwederem z kopułą. Z tyłu znajdował się dziedziniec z fontanną, otoczony przez budynek mieszkalny kalenicowo ustawiony z dachem dwuspadowym. W dalszej części znajdował się kolejny dziedziniec, gdzie na brzegu Czarnej Oławy zbudowano letnią siedzibę znaną jako „Biały Dom”, przykrytą płaskim dachem tarasowym. Dodatkowo rozciągał się ogród, do którego prowadził drewniany most przerzucony nad fosą.

Właścicielami pałacu Rybischów do 1573 roku, następnie w 1699 roku stał się Gottfried von Riemer und Riemberg. On to przebudował pałac, usuwając belweder, a w 1715 roku pałac nabył Otton Heinrich von Reichel, dokonując połączenia z sąsiednią kamienicą nr 3 oraz usuwając tylną oficynę. W 1724 roku kolejnym właścicielem został Jacob von Flemming, który przeprowadził dalsze zmiany, przekształcając pałac w trójtraktowy, czterokondygnacyjny budynek z dachem czterospadowym.

W 1764 roku obiektem zarządzał generał Friedrich Bogislav von Tauentzien, a pod koniec XVIII wieku w jego rękach znalazł się August Friedrich Lübbert. Obaj właściciele dokonali gruntownych przebudów, tworząc jednolitą fasadę połączonych wcześniej budynków oraz zmieniając dach na kalenicowy.

Przez kolejne lata w pałacu swoją działalność prowadziły różne instytucje finansowe. Zajmował go na przykład parterowa kawiarnia Periniego, która gościła znanego poetę Juliusza Słowackiego. Na początku XX wieku budynek był domem dla cukierni Café Brunies, a później Winiarni Raiffeisen.

Po 1945

Działania wojenne w 1945 roku poważnie wpłynęły na wygląd budynku, który uległ znacznemu zniszczeniu. Na szczęście zachował się jednak fragment, w tym starannie odrestaurowana w latach 1962–1963 bogato zdobiona fasada oraz portal. W sieni, która architektonicznie nawiązuje do stylu renesansowego, znajduje się fragment kolumny międzyokiennej typowej dla tego okresu, umiejscowiony obok schodów.

Na pierwszym piętrze kamienicy usytuowana była niegdyś pracownia wraz z mieszkaniem Hanny Krzetuskiej oraz Eugeniusza Gepperta. Po pewnym czasie miejsce to przekształciło się w muzeum ich imienia, a jego działalność była wspierana przez Akademię Sztuk Pięknych we Wrocławiu. Obecnie w tym samym lokalu funkcjonuje Galeria Sztuki Współczesnej „Mieszkanie Gepperta”, która kontynuuje dziedzictwo artystycznych tradycji tego miejsca.

Aktualnie budynek ten występuje w formie trójkondygnacyjnej kamienicy kalenicowej, prezentującej trójosiową elewację frontową, co dodaje mu charakterystycznego uroku i elegancji.

---

Oceń: Pałac Rybischów we Wrocławiu

---