Pałac królewski we Wrocławiu

---

Historia pierwszego budynku

Budowla o charakterze pałacowym, która stała się znana jako pierwszy zbudowany obiekt, powstała około 1710 roku. Jej inicjatorem był baron Hans Ernt von Pein und Wechmar, który zmarł w 1705 roku w Wiedniu. Kontynuację prac budowlanych podjął jego spadkobierca, Johannes Ernst von Pein und Wechmat. Warto zaznaczyć, że 6 listopada 1717 roku baron Heinrich Gottfried von Spätgen odkupił pałac od Ludopha Josepha von Peina, syna Ernsta, płacąc za niego 1333 i 1/3 pruskich talarów.

Projekt budynku stworzył uznawany za jednego z najwybitniejszych architektów swojego czasu, Lucas von Hildebrandt, który był również odpowiedzialny за znane budowle, takie jak wiedeński belweder oraz nieistniejący już pałac przy ul. Wita Stwosza 26, zbudowany w 1711 roku dla Gottfrieda Christiana von Schreyvogla.

W początkowym okresie budynek usytuowano głęboko w działce, a z przodu wzniesiono piętrową budowlę, mogącą pełnić rolę kordegardy. Zachowany wizerunek tego obiektu można odnaleźć na rycinie autorstwa Johanna Davida Schleuena. Pałac charakteryzował się dwukondygnacyjnym budynkiem o siedmioosiowej fasadzie, na którą nałożono dwuspadowy dach w układzie kalenicowym, wykonany w technologii fachwerkowej, a całość pokryta została tynkiem. Elementy dekoracyjne, takie jak gzymsy międzykondygnacyjne oraz lizeny, akcentowały artykulację fasady. W centralnej osi umieszczono boniowany portal, nad którym widniał rozerwany odcinkowy tympanon, a w dachu znalazły się lukarnowe okna.

Trzypiętrowy budynek wzbogacony był o podobne do siebie elewacje na północy i południu, gdzie również zastosowano pilastry wielkiego porządku. Po stronie południowej trzy centralne osie były nieco wysunięte, co tworzyło niewielki ryzalit ze szczytem, którego dolna kondygnacja miała okna prostokątne z eliptycznymi okulusami. Druga kondygnacja miała formę aediculi z trójkątnym tympanonem, otoczoną wolutowymi spływami. Z kolei na elewacji północnej pojawił się podobny szczyt.

W regionie elewacji napotkać można obcas balkony, które różniły się między sobą. Portal północny (od strony ul. Kazimierza) miał balkon wsparty na skręconych, kompozytowych kolumnach, podczas gdy południowy balkon podtrzymywany był przez przekątnie filary, a jego balustrada ozdobiona została profilowanymi tralkami. Zwoje akantowe umieszczono na przyłuczach obu portali, dodając tym samym elegancji całej konstrukcji.

Po 1717 roku pałac przeszedł istotne zmiany, a wnętrza zostały wzbogacone o nową dekorację; ślady tych prac zobaczyć można na elewacji południowej budynku. Wtedy także sfinalizowano prace nad balkonowymi portalami, które mogły być realizowane przez Philippa Wincklera lub Johann Baptista Limberga.

Pałac królewski

W 1750 roku budynek został wykupiony przez króla Prus Fryderyka II Wielkiego, po czym zyskał miano pałacu królewskiego, znanego również jako fryderycjański. Po nabyciu obiektu przez króla, dziedziniec honorowy otoczono niskimi oficynami. W latach 1796–1797, według projektu Carla Gottharda Langhansa, dobudowano długie i wąskie skrzydło południowo-zachodnie, które sięgało aż do fortyfikacji na placu Wolności. W tym skrzydle znajdują się sypialnia i gabinet królewski, umożliwiające królowi obserwację manewrów wojskowych oraz dowodzenie obroną miasta lub ewakuację w razie potrzeby.

Po rozbiórce fortyfikacji przystąpiono do dalszej rozbudowy pałacu. W latach około 1845 Friedrich August Stüler zrealizował w stylu włoskiego neorenesansu skrzydło południowe, które równolegle do Fosy położono prostopadle do skrzydła południowo-zachodniego. Z czasem powstały również przeszklone pawilony. Dodatkowo zbudowano pawilon kuchni przylegający do zachodniego pawilonu. W latach 1858–1868 Stüler podjął się przebudowy dziedzińca honorowego, w wyniku czego powstały obszerne klasycystyczne skrzydła północno-wschodnie i północno-zachodnie, tworząc harmonijną całość ze skrzydłem centralnym.

Pałac stał się kluczowym punktem nowo utworzonego placu Ćwiczeń, który często nazywano Zamkowym (obecny plac Wolności). Obok pałacu usytuowane były monumentalne konstrukcje, takie jak gmach Teatru Miejskiego, komendantura, sąd oraz Zgromadzenie Stanów Prowincji Śląskiej, co nadało placowi status miejsca defilad i symbolu potęgi Prus. Po zakończeniu I wojny światowej oraz przekształceniu Niemiec w republikę, pałac został adaptowany na muzeum. Wówczas zrodziły się liczne plany dotyczące przekształcenia architektury pałacu oraz samego placu, m.in. proponowano utworzenie przejazdu bramnego pod centralnym skrzydłem, aby usprawnić komunikację.

Po 1945

W wyniku zniszczeń, które miały miejsce podczas II wojny światowej, południowe i południowo-zachodnie skrzydło pałacu uległy zniszczeniu. Straty te zostały jeszcze bardziej pogłębione, gdy w latach 60. XX wieku dokonano ich całkowitego wyburzenia. Z pałacu pozostał jedynie budynek kuchenny oraz zachodni pawilon arkadowy, który przez pewien czas pełnił funkcję siedziby towarzystwa kulturalnego wrocławskich Greków, a później tymczasowego miejsca dla muzeum etnograficznego.

Odbudowa pozostałych części pałacu rozpoczęła się po zakończeniu wojny. Prace te były realizowane w ramach obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego, a fundusze pochodziły ze Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i Kraju. W ramach tych działań, północno-wschodnie skrzydło pałacu zostało przedłużone o dodatkową oś okienną, co przyczyniło się do stworzenia nowej elewacji od strony nowego przejazdu.

W ostatnich latach działalność pałacu skoncentrowała się na funkcjach wystawienniczych. Główny budynek pałacu królewskiego, zlokalizowany pod adresem Kazimierza Wielkiego 35, stał się siedzibą wrocławskich muzeów etnograficznych oraz archeologicznych. Znaczącym wydarzeniem miało miejsce 19 kwietnia 2009 roku, kiedy po kilkuletnim remoncie otwarto Muzeum Miejskie, które zyskało także piękny barokowy ogród. W części budynku znajdują się starannie odrestaurowane komnaty królewskie, a w dwóch skrzydłach gmachu ulokowano wystawę pod nazwą „1000 lat Wrocławia”.

W ramach tej wystawy prezentowanych jest niemal trzy tysiące eksponatów, z których wiele pochodzi z cennych zbiorów zarówno polskich, jak i niemieckich kolekcjonerów, a także z Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, skarbca katedry św. Jana oraz Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu.

---

Oceń: Pałac królewski we Wrocławiu

---