Pałac Ballestremów we Wrocławiu

---

Historia pałacu

W miejscu, gdzie obecnie wznosi się pałac Ballestremów, dawniej znajdowały się średniowieczne mury obronne, które zostały ostatecznie zniszczone w wyniku rozbiórki przeprowadzonej po 1807 roku. Fragmenty tychże murów są nadal widoczne w piwnicach pałacowych. Dodatkowo, zachowały się również XVIII-wieczne spłaszczone łuki, związane z wentylacją, które zostały zaprojektowane w celu wydobywania dymu prochowego, jak również brama forteczna, świadcząca o obronnym charakterze tego miejsca.

W 1823 roku została oficjalnie wytyczona ulica Wallstrasse, dzisiejsza Pawła Włodkowica. Już w 1815 roku tereny przylegające do tej ulicy podzielono na pojedyncze parcele. W roku 1816 na działce nr 6 ustawiono obelisk z wmurowaną tablicą żelazną, która upamiętniała wybuch Wieży Prochowej z 1749 roku. Właściciel był zobowiązany dbać o ten obiekt, a w przypadku budowy nowego budynku, do przetransportowania tablicy na elewację frontową.

W 1819 roku działki nr 4 i 6, wówczas oznaczone jako 5 i 4, zostały nabyte przez mistrza murarskiego Dobego oraz mistrza ciesielskiego Langera. Na mocy umowy podpisanej w 1821 roku, nowobudowane obiekty mogły powstawać jedynie od strony ulicy, do głębokości około 26 metrów (siedmiu prętów miejskich), lub mogły być wykorzystywane jako ogród bądź dziedziniec. W okresie od 1821 do 1827 roku na tych działkach wzniesiono pierwsze budowle; w 1837 roku był to budynek, który mieścił Dyrekcję Prowincjonalnego Urzędu Podatkowego (nr 6) oraz willa przeznaczona dla dyrektora.

Zarazem, budynek zlokalizowany na posesji nr 4 był klasycyzującą willą, składającą się z dwóch kondygnacji, z jedenastoosiową elewacją i niskim dachem, w centralnej części zakończonym tarasem. Tylna elewacja budynku miała wyraźny ryzalit, który zdobił jednokondygnacyjny kolumnowy portyk. Okna w tylnej części były osłonięte okiennicami, które zamykały się na zewnątrz. Styl architektoniczny tego budynku nawiązywał do wzorców Langhansa. Budynek nr 4, zaprojektowany na planie wydłużonego czworoboku, posiadał cztery kondygnacje i dwuspadowy dach. Jego piętnastoosiowa elewacja była niemal całkowicie płaska, z jedyną wyraźną artykulacją w osi środkowej, gdzie okna były szersze i miały kwadratowy kształt. Wewnątrz budynek miał dwa traki, rozdzielone wąskim korytarzem, oddzielały one niewielkie pomieszczenia.

W 1896 roku obiekty te zostały opuszczone, a w marcu 1897 roku wystawione na sprzedaż. W maju tego samego roku za kwotę 350 tysięcy marek (przy wyjściowej kwocie licytacyjnej wynoszącej 900 tysięcy marek) nabyła je spółka górniczo-hutnicza Georg von Giesche’sche Erben oraz hrabia Franz Xawery von Ballestrem, który był zobowiązany pokryć połowę tej kwoty. Już we wrześniu przedstawione były plany nowej zabudowy, przygotowane przez wrocławskiego architekta Roberta Hönscha. Uzyskanie zgody na wzniesienie nowych konstrukcji wiązało się z koniecznością zaprojektowania dwóch reprezentacyjnych elewacji, co z uwagi na znaczne koszty, doprowadziło do decyzji zarządu spółki o rezygnacji z budowy i sprzedaży drugiej części nieruchomości Franzowi von Ballestremowi.

Hrabia Franz von Ballestrem (1834-1910) wywodził się z rodowej linii Ballestremów, będących magnatami przemysłowymi w Dolnym i Górnym Śląsku. Był przewodniczącym Reichstagu od 1896 roku oraz tajnym radcą dworu cesarza Wilhelma II, a także wysokim rangą członkiem zakonu maltańskiego. Jego działalność charytatywna i społeczna obejmowała zakładanie licznych szkół, szpitali, sanatoriów oraz domów opieki na terenach jego posiadłości, a także fundowanie kilku osiedli robotniczych. Od 1862 roku był właścicielem kamienicy przy nr 8, która została mu podarowana przez ojca, Carla Wolfganga Ballestrema, który nabył ją za 25 tysięcy talarów. Nabywając ją, stał się jednocześnie posiadaczem trzech działek: nr 4, 6 i 8.

Opis architektoniczny

Nowa rezydencja Ballestremów we Wrocławiu została zaprojektowana przez utalentowanego architekta Alberta Graua, który był znanym entuzjastą średniowiecznej architektury. Jego projekty charakteryzowały się wielką dbałością o szczegóły i rzemieślniczą jakość wykonania, co jest dobrze opisane w pracach Jolanty Gromadzkiej. W przeciwieństwie do wielu swoich współczesnych, Grau rzadko sięgał po gotowe elementy dekoracyjne, w znacznym stopniu skupiając się na indywidualnym opracowywaniu detali, które były wykonywane tradycyjnymi metodami rzemieślniczymi.

W początkach roku 1898 zakończono prace nad projektami przebudowy istniejących budynków, a same roboty trwały do roku 1899. Główne działania skoncentrowane były na modernizacji dawnej willi dyrektorów. W tym celu, sąsiadujące budynki zostały wyburzone, co pozwoliło na zmianę rzutu budynku, jego bryły oraz systemu komunikacji wewnętrznej. Zostało również poszerzone boczne skrzydło od strony ogrodu, gdzie dodano nowe trakt mieszkalne. Portyk, znajdujący się na osi ryzalitu, zmieniono na trzyosiową werandę z tarasem na dachu.

Elewacja

Elewacja starej willi zyskała nowy, reprezentatywny charakter, biorąc wzór z architektury nawiązującej do romanizmu z pewnymi elementami secesyjnymi. W dolnej części budynku wybudowano także trzecią kondygnację, a w osi poprzecznej korpusu powstał belweder, który został zasłonięty schodkowym szczytem. Fasada budynku została wyłożona kwadrowaniem, które imitowało kamienne ciosy, a umieszczone w niej okna miały zróżnicowane formy w stylu neogotyckim. Półkolista brama wschodnia prowadzi do wąskiego korytarza, który kończy się klatką schodową. Nad tę bramę umieszczono kartusz z inskrypcją: „Commutatum et renovatum An. Do. 1898”. Po ostatnich przebudowach w XXI wieku na skrzydle zachodnim wydano dodatkowe wejście, również zakończone architektoniczną arkadą.

Na frontowej fasadzie oraz w zachodniej części ogrodowej widoczne są herby właściciela oraz jego małżonki, hrabianki von Saurma-Jeltsch. W południowo-zachodnim narożniku umieszczono figurkę św. Jadwigi, stworzoną przez Carla Frankego. Nad wejściem głównym zamontowano inskrypcję upamiętniającą architekta Graua: „Architekt Albert Grau”, a na konsoli sklepienia sieni znajduje się jego popiersie.

W okolicach końca I wojny światowej wnętrza rezydencji zostały przekształcone na mieszkania, w których zamieszkali członkowie rodziny Ballestremów.

Po 1945 roku

Po zakończeniu II wojny światowej, w odbudowanym gmachu pałacu Ballestremów, miała swoją siedzibę instytucja znana jako Urząd Bezpieczeństwa. W kolejnych latach, przekształcono obiekt na czternaście mieszkań komunalnych. W lipcu 2012 roku, miasto Wrocław zdecydowało się sprzedać pałac za 8,25 miliona złotych. Nowym właścicielem budynku stała się spółka LOOK Finansowanie Inwestycji S.A.

Nowy nabywca podjął się kompleksowego remontu obiektu, które odbywało się pod czujnym okiem konserwatora zabytków. W trakcie tego procesu udało się zachować wiele oryginalnych elementów wystroju dawnego pałacu. Jednym z najważniejszych pomieszczeń jest sala Maltańska, która imponuje swoimi wymiarami – ma aż 70 metrów kwadratowych. Znajduje się ona na pierwszym piętrze i w przeszłości służyła jako miejsce spotkań członków zakonu maltańskiego.

Na parterze budynku zlokalizowana jest sala określana jako sale myśliwska. W tym miejscu udało się zachować oryginalną boazerię oraz sztukaterię, które przedstawiają sceny polowań, na przykład myśliwych z chartami. Znaczną uwagę poświęcono również odrestaurowaniu klatki schodowej, gdzie zmodernizowano schody z czerwonego terazzo, a także zachowano metalową balustradę wyprodukowaną w gliwickiej hucie Ballestremów.

Dodatkowo, klatka schodowa zyskała wyjątkowy walor dzięki wielkim neogotyckim oknom, w których niegdyś znajdowały się witrażowe kwatery – obecnie zachowały się jedynie dwóch na drugim piętrze. Na półpiętrach przeprowadzono renowację dębowych szaf, co dopełnia całości odnowienia historycznego obiektu.

---

Oceń: Pałac Ballestremów we Wrocławiu

---